GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 9

Estetik kelimesinin kökeni, Yunanca ‘algı, duyum’ anlamına gelen ‘aisthesis’ kavramına dayanır. Bu kavramdan hareketle estetik, algılarımız ve duyularımız yoluyla edindiğimiz bilgi anlamına gelmektedir. Duyusal bilgiden yola çıkarak; estetik konusunu, ‘güzel olanın bilgisi’ anlamında ayrı bir araştırma alanı olarak ele alan ve Aesthetica adlı eserinde bu alanın sınırlarını tanımlayan ilk felsefeci ise 18. yüzyılda yaşamış olan Alexander G. Baumgarten’dir.

Hume, sanat eserinin niteliğini algılayan incelikli yeti olarak ‘beğeni’den söz eder. Beğeni sahibi insan, hangi sanat eserlerinin diğerlerinden daha iyi olduğu konusunda bir uzlaşıya varılmasını sağlayan bazı yetilere sahiptir. Hume’a göre bu insanlar zamanla belli bir noktada uzlaşacak ve böylece evrensel bir ‘zevk standardı’ belirleyeceklerdi. Hume’un yaklaşımı; zevk standartlarını belirleyebileceği düşünülen kişilerin bu değerleri kültürel eğitim yoluyla edindikleri, dolayısıyla tarafsız ve evrensel olamayacakları ileri sürülerek eleştirilmiştir.

Yansıtmacılık toplum merkezli yaklaşıma örnektir.

Edebiyat ya da yazın, okurda estetik bir haz yaratmayı amaçlayan, dilsel bir sanat alanı ve bu alanda yaratılmış eserlerin hepsidir.

Edebiyat nedir sorusu bir tanımın sınırları içinde aktarılamayacak kadar kapsamlıdır. Çünkü her bir tanım edebiyatın farklı özelliklerini vurgulamaktadır. Bütün bu tanımlardan yola çıkarak edebiyatın özelliklerini şöyle özetleyebiliriz: Edebiyat dile dayalı bir sanattır, edebiyat bir yazma sanatıdır, edebiyat kurmacadır, edebiyatın malzemesi düşünce ve duygulardır, edebiyat bir bilim koludur, edebiyat özgündür; edebiyat, gerçeği estetik bir tarzda yansıtır, edebiyat çok anlamlıdır, edebiyat kendi içinde çeşitli türlere sahiptir.

Hem bir sanat hem de bir bilim dalı olarak benimsenen edebiyatta çeşitli kuramlar vardır. Kuramlar, sadece tarih sırasına göre sınıflandırılabileceği gibi, öznelci ya da nesnelci olmalarına göre veya bilgisel ya da duygusal olmalarına göre de sınıflandırılabilirler. Bir edebiyat kuramı benimsediği ilkelere göre yazarın ya da okurun kimliğini, metnin anlamını ya da yapısını kendi yaklaşımına göre inceler. Burada belli başlı edebiyat kuramlarını, sınıflandırma ölçütlerinden yola çıkarak incelemiştir. Bu sınıflandırmalar yazınsal metnin oluşumunda rol oynayan dört unsur temel alınarak yapılmıştır. Bu eksende; Dış Dünya Odaklı Kuramlar, Yazar Odaklı Kuramlar, Eser Odaklı Kuramlar ve Okur Odaklı Kuramlar yer alır.

Yansıtma Kuramı’nın kökenini Platon ve Aristoteles gibi Antik Yunan filozoflarının edebiyat üzerine yazdıkları oluşturur. Etkileri 18. yüzyıl sonlarına kadar süren Yansıtma Kuramı’na göre edebiyat, içinden çıktığı toplumu yansıtır. Platon’a göre edebiyat eseri dış dünyada var olan gerçekleri, nesneleri öykünme yoluyla yansıtır. Platon’un ünlü “dünyaya ayna tutmak” sözü bu kuramın temelini oluşturur.

19. ve 20. yüzyılda sanatı açıklamak için yansıtma kavramını kullanan en önemli edebiyat kuramı, Marks, Engels ile Plehanov’un isimlerinin ve görüşlerinin öne çıktığı Marksist estetik kuramıdır. Marksist estetik kuramı kendi ideolojik sistemine dayalı bakış açısını yansıtma kuramının temeline yerleştirmiştir. Marksist görüşe göre bir toplumun ekonomik yapısındaki değişimler, yeni felsefi düşüncelerin doğmasına, dinî inançlardaki değişimlere ve yeni sanat türlerinin doğmasına neden olur. Buna bağlı olarak edebiyat da bir ideoloji türü olarak ekonomik açıdan güçlü olan sınıfın çıkarlarını dile getirir. Bu anlayış, kuramın estetik görüşünü diğerlerinden farklılaştırır. Bu kurama göre edebiyat eserinde konu, toplumun gündelik yaşamıdır ve yazar eserini olabildiğince gözlemlerine dayanarak gerçekçi biçimde oluşturmalıdır. Gerçeklik kavramı dönemin bilim görüşünden etkilenmiştir. Buna göre, olaylar mucizelerle değil, toplumsal kanunlarla açıklanabilir. Yazar da bir bilim adamı kadar tarafsız olmalı ve gerçekleri bütün yönleriyle yansıtmalıdır. Marks ve Engels, ideoloji ile sanat arasında bir nedensellik bağı olduğunu savunurken, Plehanov sanat eserinde açık ve doğrudan propagandanın yeri olmadığı görüşünü savunur.

Dilbilim: Dillerin yapısını, gelişmesini, dünyada yayılmasını ve aralarındaki ilişkileri ses, biçim, anlam ve cümle bilgisi yönünden genel veya karşılaştırmalı olarak inceleyen bilim.

Eserlerinde yabancılaşma başta olmak üzere, insanın kendine karşı işlediği suç ve özgürlük gibi temaları ele alan bir diğer ünlü ekspresyonist Franz Kafka’nın en tanınmış eserleri Dava ve Dönüşüm’dür.

Edebî eserin kendisi ile iletişim kuracak bir okur için var olduğunun fark edilmesi edebî eserlerin incelenmesinde okuru odak hâline getirmiştir. 20. yüzyılda Avrupa’da Okur Odaklı Kuramlar’ın etkili bir biçimde ortaya çıkmasında 19. yüzyılın olgucu ve nesnel bilim görüşünün sekteye uğraması önemli bir etken olmuştur. Okurun sadece alıcı değil, metni yorumlamaya katılan üretken bir konumda olduğunu savunan Okur Odaklı Kuramlar olarak Duygusal Etki Kuramı, Alımlama Estetiği, Feminist Eleştiri ve Yazınsal Göstergebilim Kuramı yer almaktadır.

Entonasyon, seslerin tonlamasının doğru olmasıdır.

Neuma; 9-13.yüzyıllar arasında nota yazısı yerine kullanılan kare biçiminde noktalar, eğriler, bağlardan oluşan işaretlerdir.

Çalgısız, sadece koro için yazılan müziğe A Capella denir. Rönesans’ta dinî olmayan şiirlerden oluşan vokal müziğe Madrigal denir. Yine Rönesans’ta Fransa’da dinî olmayan lirik şiirlerden bestelenen çok sesli şarkılara Chanson ismi verilir.

Sonat formu, konçerto, senfoni, opera klasik dönemin müzik türleri arasındadır. Aleatori, 20. yy sonrasına ait müzik türüdür.

Niccolo Paganini- Romantizm

Antonio Vivaldi-Barok

Johann Sebastian Bach-Barok

Georg Friedrich Haendel-Barok

Domenico Scarlatti-Barok

Barok Dönem’de notaların üzerine yazılan süsleme (appogiatura) işaretleri kullanıldı. Notanın kendisine ya da diğer notaya geçişte araya eklenen bu ek işaret ve notalar, çalgı ve vokal müziğini önceki dönemin yalınlığından ve tek düzelikten kurtarıp renklendirmiştir.

Güzel Sanatlar sınıflamasının ortaya çıkması 18. yüzyıla tarihlenmekle birlikte; bu sınıflamanın düşünsel temellerinin izini, sanat/zanaat ayrımının gündeme geldiği ve sanat eseri/sanatçı ilişkisinin yeni bir gözle değerlendirilmeye başlandığı Rönesans Dönemi’nden başlayarak sürmek mümkündür. Bu dönemde sanat ve sanatçı giderek bireysel ve bağımsız bir nitelik kazanmaya başlamakla birlikte yine de sanatın kurallarını koyan bir otorite vardı: Akademiler. Bu dönemde örgütlenmeye başlayan Akademiler, sanat eserlerinin niteliği açısından standartları belirleyen çok güçlü kurumlar olarak 19. yüzyıla dek etkilerini sürdürdüler.

Bu yaklaşım; eseri, sanatçının yaratıcılığı, dehası ve yeteneği ile ilişkilendirir. Bu yöndeki düşünceleri, sanatçının duygu ve tercihlerini merkeze alan Romantizm akımıyla birlikte değerlendirerek kuramlaştıran, Fransız düşünür Eugéne Véron’dur. Sanatçı merkezli yaklaşıma örnek olarak Tolstoy ve Freud’un kuramları verilebilir. 19. yüzyılda yaşamış Rus yazar Tolstoy, ‘Duyguculuk’ olarak adlandırılan bir yaklaşımı benimsemişti. Ona göre sanat, sanatçının duygularının aktarımı yoluyla insanla insan arasında gerçekleşen ilişkinin araçlarından biridir. Psikanalizin kurucusu Avusturyalı bilim adamı Freud ise sanat eserini, sanatçının iç dünyasının dışavurumu olarak görmüş ve eserini inceleyerek sanatçının ruh halinin analiz edilebileceğini öne sürmüştür. Sanatçı Merkezli Yaklaşıma bir başka örnek Sezgicilik’tir. 20. yüzyılın başında Benedetto Croce tarafından kuramsallaştırılan anlayışa göre sanat; yaratıcı, bilişsel ve ruhsal bir edimdir. Sanat etkinliğinin en önemli unsuru, sanatçı ve onun yaratıcılığıdır. Sanat, sanatçının kendi imge ve sezgilerini ifadeye dönüştürdüğü bir tür bilgidir.

Opera; sözlerin genelde şarkı biçiminde
söylendiği; danslı, orkestralı, müzikli tiyatroya
denir