GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 61

Morris Weitz, beklenilen doğru sanat kuramının hiçbir zaman gelmeyeceğini ve ‘sanatın doğası nedir?’ sorusunu başka sorularla değiştirmek gerektiğini savunmuştur. Weitz, sanatın tanımlanmasını mümkün kılacak zorunlu ve yeterli koşulların olmadığını vurgular ve sanatın kapalı değil, açık bir kavram olduğunu ileri sürer. Doğru soru, ‘sanat nedir?’ yerine ‘ ‘sanat’ kavramı ne tür bir kavramdır?’ sorusudur. Başka bir deyişle estetikte esas amaç bir kuram oluşturmak yerine, sanat kavramının dildeki kullanımını aydınlatmaktır.

Aristoteles; sanatı, taklit yoluyla bilgi edinmenin bir yolu olarak görür. Aristoteles için taklit, bizim çocukluktan başlayarak dış dünyayı öğrenme ve öğrendiklerimizi ifade etme biçimimizdir. Sanat, insana, yaşantılara ve eylemlere ilişkin çeşitli olanakların bilgisini vermektedir. Aristoteles, bir taklit ürünü olan sanat yapıtlarından hoşlanmanın temelinde bilme, tanıma, anlama, öğrenme isteğinin yer aldığına işaret eder.

Figür, yerini geometrik formlara bırakmıştır.

Günümüzdeki anlamıyla sanat, yaratıcı imgelemin
hüküm sürdüğü bir alandır. Bu nedenle verileri çok çeşitlidir. Bu verilerden ortak sonuçlar çıkarmamızı ve dolayısıyla evrensel olarak doğrulanabilir kuramlar oluşturmamızı sağlayacak sonuçlara ulaşmak oldukça zordur. Özellikle modern sanat eserleri, sanatın geleneksel sınırlarını ve tanımlarını zorlayan örnekler sunuyor.

Bu bilgiler ışığında günümüzde sanat I-II-IV deki özellikleri taşımaktadır.

Sanat tarihinde Rönesans (Yeniden Doğuş) olarak tanımlanan bu dönemin erken örnekleri, 14. yüzyılda görülmekle birlikte, sanatın kurallarını belirleyecek bir hareket haline gelmesi 16. yüzyılda gerçekleşir. Bireysel tavrın giderek öne çıktığı Rönesans Dönemi’nde, sanat ile zanaat farklı alanlara karşılık
gelmeye başlar.

Alımlama Estetiği Kuramı olarak bilinen bu yaklaşıma göre, sanat eserini izleyen/dinleyen/okuyan kişinin yani eseri alımlayanın duygu ve düşünceleri merkezdedir.

Geçmişin değer ve ölçütlerinin eleştirildiği çağdaş sanat ortamında, önceki dönemlerde üretilmesi veya sergilenmesi
mümkün olamayacak kimi sanat eserleri kendilerine piyasada yer bulmaya başladılar. O günlerde görselerdi Kant’ı ve benzerlerini çok rahatsız edecek konu ve tarzlar, bugün en azından sanat piyasasını elinde tutan belli bir kesim tarafından ciddi anlamda sanat olarak değerlendiriliyor. Bunu mümkün kılan; bu eserlerin kendilerine has bir estetik değer
taşıdığı, sanatın geleneksel estetik yargıyla hesaplaşması
gerektiği veya sanatın herhangi bir estetik
kaygı gütmesi gerekmediği düşüncesidir.

George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü geliştirerek ‘Kurumsal Sanat Kuramı’ anlayışını ortaya atmıştır. Bu anlayışa göre bir şeyi sanat eseri yapan o şeyin nasıl göründüğü, duyulduğu ya da hangi malzemeden yapıldığı gibi içsel özellikleri değil, bu şeyin bir kurumla nasıl ilintili olduğudur.

Fransız düşünürler Saussure, Lévi-Strauss ve Barthes ile İsviçreli sanat tarihçisi Wölfflin; sanatta anlam üretiminin kaynağını biçim olarak görmüştür. ‘Biçimcilik’ olarak adlandırılan bu anlayışa göre bir sanat
eserine özgünlüğünü, bireyselliğini, iç bütünlüğünü kazandıran bütün ögeler biçimseldir.Formalist tarihlerde tanrısal sanatçının izleri silinir. Hauser’in deyişiyle bu, “adların olmadığı bir tarihtir”. Wölfflin tarihinde Vasari’nin çevrimlerine de yer yoktur. Ona göre sanat tarihi sarmal olarak ilerler ve dönemler ancak formların birbirleriyle karşıtlaşması sonucu ortaya çıkar. Formların karşıtlaşması, ‘kapalı-açık, çokluk- birlik, mutlak-göreli’ gibi kavram çiftleriyle belirlenir.

Geçmişte görsel Sanatlar neredeyse tamamen işlevsel açıdan değerlendiriliyordu. Bugün dünyanın ileri gelen müzelerinde sergilenen sanat eserlerinin çoğu çeşitli yiyecek-içecek kapları, adak heykelcikleri, dekorasyon ögeleri gibi gündelik ya da törensel işlevleri olan objelerdi. ‘Sanat için sanat’
kavramı henüz bilinmiyordu, ne gerçek bir sanat piyasası vardı, ne de koleksiyonerler. Her türlü sanat eserinin bir işlevi vardı ve sanatçılar da tıpkı ayakkabıcılar gibi herhangi bir malı tedarik eden kimselerdi.

Giorgio Vasari’nin (1511-1574) yazdığı Cimabue’den Zamanımıza En Mükemmel İtalyan Mimarlarının, Ressamlarının ve Heykeltıraşlarının Hayatları. Kısaca Sanatçıların Hayatları diye anılıyor.

Ortaçağ İncil resimleriyle işlevsel olarak okuma yazma bilmeyen inananlara Hristiyanlık inancı öğretilmeye çalışılmıştır bu nedenle Biçimci Kuramın özelliklerini taşımamaktadır.

Günümüz anlayışında sanat eseri temelde özgünlük esasına dayanır; benzeri yoktur, biriciktir. Zanaat eserinin ise pek çok benzeri vardır. Zanaatkâr aynı ürünü birçok kez tekrarlar, sanatçı ise her defasında özgün bir eser ortaya koymaya çalışır.

Sanat/zanaat ayrımının yapılmaya başlandığı dönemden itibaren; mekanik beceri, taklit ve belli bir fayda uğruna üretilen eserler, sanattan ziyade zanaatın alanı içine dâhil olur. Resim, çizim ve heykelin zanaat alanından ayrı tutulması gerektiğini savunan İtalyan sanatçıların 16. yüzyıl sonunda örgütlenmesi, sanat akademilerinin ilk örneğini teşkil eder. Amaç, bu alanların entelektüel ve yaratıcı yönünü ortaya koymak ve kabul ettirmek; sanatçılara toplumsal, kültürel ve ekonomik olarak değer verilmesini sağlamaktır.