GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 59

Romantizm, Avrupa’da 18. yüzyılın sonunda ortaya çıkmış ve 19. yüzyılın ilk yarısında Klasisizm’e tepki olarak sürmüş, doğadaki ve toplumdaki karşıtlıkları, çelişkileri yansıtmayı, kişileri ve toplumsal çevreleriyle vermeyi amaç edinmiş bir edebiyat akımıdır.

Sembolizm (Simgecilik)

Sembolizm 19. yüzyılın son çeyreğinde Realizm’e ve Parnasyenlerin salon şiirine tepki olarak gelişen edebiyat akımıdır. Baudelaire, Rimbaud, Mallarmé, Verlaine, Maeterlinck ve Lafargue başlıca temsilcilerdir.

Şiir

Ortak bir tanıma ulaşılamayan türlerden biri olan şiir; zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimi, manzume, nazım, koşuk olarak tanımlanmaktadır.

Anı
Bilim, sanat, politika alanında ün yapmış kişilerin yaşadıkları olayları ya da yaşadıkları dönemin önemli olduğunu düşündükleri özelliklerini gözlemlerine, izlenimlerine ve bilgi birikimlerine da- yanarak anlattıkları yazılardır.

Edebiyat kuramları; edebiyat ilkelerinin, kategorilerinin, prensiplerinin ve benzer yönlerinin incelenmesini konu alır.

Edebiyat sözcüğü, Arapça edeb kökünden türetilmiştir. Başlangıçta edebiyat sözcüğü edebe ait ilim anlamında Osmanlıcada kullanılmışken Tanzimat’la birlikte bu sözcük “litterature” karşılığı olarak dilimize yerleşmiştir. Literatür sözcüğü

Latincede yazı anlamına gelir. Günümüzde edebiyat anlamında “yazın” sözcüğü, edebî sözcüğü yerine de yazınsal sözcüğü kullanılmaktadır.

Duygu, düşünce ve hayallerin, olayların, eşyanın ve diğer unsurların, estetik haz uyandıracak tarzda ve özgün bir biçimde sözcüklerle ifade edilmesi “edebiyat” olarak tanımlanır.

Yansıtma Kuramı’nın kökenini Platon ve Aristoteles gibi Antik Yunan filozoflarının edebiyat üzerine yazdıkları oluşturur. Platon’a göre edebiyat eseri dış dünyada var olan gerçekleri, nesneleri öykünme yoluyla yansıtır. Platon’un ünlü “dünyaya ayna tutmak” sözü bu kuramın temelini oluşturur. Aristoteles’e göre sanat, ideal olanı yansıtır. Bu nedenle sanatçı eserinde erdemli kişileri örnek göstermeli, kötü kişilere de ibret alınması için yer vermelidir.

Sanatçıya ve sanatçının yaşantısına yönelen Anlatımcı Kuram’ın ana kavramı, Romantizm akı­mının da önemsediği duygu kavramıdır. Kurama göre, edebî eser, sanatçının duygularının sonucu­dur. Dış dünya sanatçının gözünden, onun duygu süzgecinden geçerek aktarılır.

Akımlar çoğunlukla o dönemde yaygın ve yerleşik olan akımlara karşı çıkılmasıyla başlar. Her yeni akım; üslup, içerik, sanatta amaç ve işlev konusunda yeni önerilerle gelir.  Akımlar belirli bir dönemde doğar ve yaygınlık kazanır ancak başlangıç ve bitiş tarihlerini belirlemek zor ve tartışmalıdır. Bir sanatçı, sanat yaşamı boyunca birden çok akımla bağlantılı olabilir. Bir akımın temsilcisi olarak görülen ya da o akımla bağlantılı olarak nitelendirilen bir sanatçıyı başka akımların temsilcisi olarak da görmemiz olağandır.

Edebiyat akımı olarak Realizm, Romantizm’e tepki olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve hayatı, tabiatı, insanı ve olayları olduğu gibi anlatma, aktarma endişesi çevresinde gelişmiş edebiyat akımıdır.

Öyküler kuruluş biçimlerine göre Olay Öy­küsü ve Durum Öyküsü olarak ikiye ayrılır. Olay Öyküsü, adından da anlaşılacağı gibi olay ağırlık­lıdır. Olay Öyküsü’nde serim, düğüm ve çözüm aşamaları vardır. Girişte kişi, olay, zaman ve yer gibi ögeler kısaca okura tanıtılır. Gelişme bölü­münde olay ya da olaylar okurun merak duygu­sunu canlı tutacak biçimde aktarılır, ayrıntılar üzerinde durulur. Sonuç bölümünde ise düğüm çözülür, olay bir sona bağlanır.

Cervantes’in 17. yüzyılda yazdığı Don Qu­ijote (Don Kişot) adlı eseri gerçek anlamda ilk roman örneği olarak kabul edilir.

Fıkra sözcüğünün bir anlatı türü olarak ikinci anlamı, gazete ya da dergilerde yayımlanan, belge­lendirme ve kanıtlama gereği duyulmadan günlük olayları, ülke sorunlarını veya yazarın bir konu hakkındaki görüşlerini çeşitli yönlerden inceleyen ve yorumlayan kısa yazılardır. Bu tür fıkralar gü­nümüzde köşe yazısı olarak da tanımlanmaktadır.

18. yüzyılın başlarında roman türünün ortaya çıkmaya başlamasıyla birlikte sanatın toplumu ve dış dünyayı yansıttığı görüşleri iyice yerleşir. Çünkü roman, yaşamı en iyi yansıtan ve hayata en çok benzeyen tür olarak görülür.

Marksist estetik kuramı kendi ideolojik sistemine dayalı bakış açısını yansıtma kuramının temeline yerleştirmiştir.

Sanatçıya ve sanatçının yaşantısına yönelen Anlatımcı Kuram’ın ana kavramı, Romantizm akımının da önemsediği duygu kavramıdır. Kurama göre, edebî eser, sanatçının duygularının sonucudur.

Edebiyat akımı olarak Realizm, Romantizm’e tepki olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve hayatı, tabiatı, insanı ve olayları olduğu gibi anlatma, aktarma endişesi çevresinde gelişmiş edebiyat akımıdır.

Sanatsal yazı türleri içinde şiir en eski tür olarak nitelendirilmektedir.

Şiirler içerdikleri konulara göre; Lirik, Epik, Didaktik, Pastoral, Satirik, Dramatik Şiir olmak üzere altı türe ayrılmaktadır.

Lirik Şiir, duyguları coşkulu bir dille anlatan şiirlerdir.

Eski Yunan’daki tragedyalar ile başlayan Dramatik Şiir, günümüzde manzum tiyatrolarla varlığını sürdürmektedir.

Satirik Şiir, bir kimseyi, bir düşünceyi, bir durumu açık ya da kapalı biçimde, iğneli bir dille, eleştirme yönü ağır basan şiirlerdir.

Düşünce yazıları genellikle deneme, fıkra, eleştiri gibi öznel yanı bulunan ve genellikle gazete çevresinde oluşan yazılardır. Anı, günlük, gezi, özyaşam öyküsü gibi türler ise kişisel hayatı konu edinen düşünce yazıları olarak kabul edilmektedir.