GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 57

Tiyatro

Edebiyat güzel sanatlar içinde tek malzemesinin dil olması nedeniyle güzel sanat dalları içinde en soyut olanıdır denilebilir.

Kuram: Sistemli bir biçimde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, yasalar bütünü.

Yansıtma Kuramı ‘nın kökenini Platon ve Aristoteles gibi Antik Yunan filozoflarının edebiyat üzerine yazdıkları oluşturur. Etkileri 18. yüzyıl sonlarına kadar süren Yansıtma Kuramı’na göre edebiyat, içinden çıktığı toplumu yansıtır. Platon’un ünlü “dünyaya ayna tutmak” sözü bu kuramın temelini oluşturur.

Okurun sadece alıcı değil, metni yorumlamaya katılan üretken bir konumda olduğunu savunan Okur Odaklı Kuramlar: Duygusal Etki Kuramı, Alımlama Estetiği, Feminist Eleştiri ve Yazınsal Göstergebilim Kuramı.

Paradigma: Belirli bir alanda çalışan bilim adamlarının paylaştığı ortak değerler ve anlayışlar dizisi.

17. ve 18. yüzyılda aklı yücelten Klasisizm savunucularının Descartes’in “Düşünüyorum, öyleyse varım” sözüne karşılık Almanya’da ortaya çıkan romantizm savunucuları “Hissediyorum, öyleyse varım” diyorlardı.

Sembolizm’in doğuşu Baudelaire’in Kötülük Çiçekleri adlı eserine dayandırılır. Sembolist şair ve yazarların, iç sıkıntılarıyla mücadele etme biçimleri, var olmayan hayalî bir dünyaya yaptıkları kaçışlar, sembollerin altında gizlenen çekingen ve çekimser bir ruh hâli pek çok eserin karakterini oluşturmuştur.

Pastoral şiir, doğayı, doğa güzelliklerini ve bunları sevdirmeyi amaçlayan, çobanların yaşamını, aşklarını, üzüntülerini anlatan şiirlerdir.

Deneme türünün öncüsü olan 16. yüzyıl Fransız yazarı Michel de Montaigne, yazdığı metinlerin, kişisel düşünce ve deneyimlerinin iletilmesine yönelik parçalar olduğunu vurgulamak için “denemek, girişmek, teşebbüs etmek, kalkışmak” anlamlarına gelen “essai” sözcüğünü kullanmıştır.

Söyleşi türünün Türk edebiyatındaki geçmişi çok eski değildir. Söyleşi türü zaman zaman deneme ile karıştırılmaktadır. Söyleşi denemeye göre daha uzun yazılardır. Söyleşinin edebiyatımızdaki temsilcileri arasında Ahmet Rasim, Ercüment Ekrem, Peyami Safa, Suut Kemal Yetkin, Nurullah Ataç, Melih Cevdet Anday, Şevket Rado’yu anabiliriz.

Eser Odaklı Kuramlar, Rus Biçimciliği, Yeni Eleştiri ve Yapısalcılıktır.

Yeni Eleştiri Kuramı, biyografiye ve yazarın psikolojisine bağlı edebiyat kuramlarını yetersiz görerek edebî eseri temel almış bir eleştiri kuramıdır. Bu kuram, eserde biçim ve içerik ayrımını yapmış ve bunların düzenlenişini ve işlevlerini incelemeye odaklanmıştır.

Romantizm’de din duygusu önemlidir.

Pozitivizm: Araştırmaları olgulara dayandıran, metafiziği reddeden, en güvenilir bilginin deneyler yoluyla elde edinilebileceğini savunan felsefe akı- mıdır. Bu akımın temsilcisi bilim adamı Fransız sosyolog ve filozof Auguste Comte’dur.

Letrizm, Fransızca harf anlamına gelen “lettre” sözcüğünden türetilmiştir. II. Dünya Savaşı son- rasında ortaya çıkan bu akımın amacı şiirdeki yeniliği harflerle gerçekleştirmektir. Isidore Isou’nun 1946 yılında kurduğu bu akım, bir şiir akımıdır.

Natüralizm’in temel ilkelerini ortaya koyup kuramlaşmasını sağlayan yazar Emile Zola olmuş- tur.

Cervantes’in 17. yüzyılda yazdığı Don Quijote (Don Kişot) adlı eseri gerçek anlamda ilk roman örneği olarak kabul edilir.

İlk Türkçe roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-u Talat ve Fitnat (Talat ve Fitnat’ın Aşkları) adlı eseridir.

Lirik Şiir, duyguları coşkulu bir dille anlatan şiirlerdir. Aşk, özlem, acı, ölüm benzeri duyguları dile getiren Lirik Şiir dünya edebiyatında olduğu gibi bizim edebiyatımızda da en yaygın şiir türleri içindedir.