GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 46

18. yüzyıldan başlayarak, sanatın kapsamını ve ilkelerini tartışan pek çok metin günümüze gelmiştir. Bunlar arasında en tanınmış olanı ise Charles Batteux’un 1746 tarihli Les beaux arts reduit a un meme Principe başlıklı kitabıdır. Batteux; ‘güzel doğanın taklidi’ temelinde
gruplandırdığı müzik, resim, şiir, heykel ve dansı; ‘beaux-arts’ (Güzel Sanatlar) olarak adlandırır.

Soyut

Yansıtma kuramı

Psikanalitik kuram

Eser odaklı kuram

Yeni eleştiri kuramı

Feminist eleştiri

Erasmus

İtalya

Klasiszm

Descartes

Edebiyat ya da yazın, okurda estetik bir haz yaratmayı amaçlayan, dilsel bir sanat alanı ve bu alanda yaratılmış eserlerin hepsidir. Edebiyat, güzel sanatlar içinde tek malzemesinin dil olması nedeniyle güzel sanat dalları içinde en soyut olanıdır denilebilir.

Edebiyat sözcüğü, Arapça edeb kökünden türetilmiştir. Başlangıçta edebiyat sözcüğü edebe ait ilim anlamında Osmanlıcada kullanılmışken Tanzimat’la birlikte bu sözcük “litterature” karşılığı olarak dilimize yerleşmiştir. Literatür sözcüğü Latincede yazı anlamına gelir.

Edebiyatın niteliği, işlevi, kapsamı üzerine Platondan günümüze kadar birbirini izleyen ya da bir öncekine tepki olarak oluşan pek çok görüş ortaya konmuştur. Bu görüşlerin oluşturduğu bütün, kendi içinde farklılıkları olmakla birlikte, ‘edebiyat kuramı’ ya da ‘edebiyat teorisi’ olarak başlıklandırılmıştır. Edebiyat kuramları; edebiyat ilkelerinin, kategorilerinin, prensiplerinin ve benzer yönlerinin incelenmesini konu alır.

Bu bölümde belli başlı edebiyat kuramlarını, sınıflandırma ölçütlerinden yola çıkarak inceleyeceğiz. Bu sınıflandırmalar yazınsal metnin oluşumunda rol oynayan dört unsur temel alınarak yapılmıştır. Bu eksende; Dış Dünya Odaklı Kuramlar, Yazar Odaklı Kuramlar, Eser Odaklı Kuramlar ve Okur Odaklı Kuramlar yer alır.

Yansıtma Kuramı’nın kökenini Platon ve Aristoteles gibi Antik Yunan filozoflarının edebiyat üzerine yazdıkları oluşturur. Etkileri 18. Yüzyıl sonlarına kadar süren Yansıtma Kuramı’na göre edebiyat, içinden çıktığı toplumu yansıtır. Platon’a göre edebiyat eseri dış dünyada var olan gerçekleri, nesneleri öykünme yoluyla yansıtır. Platon’un ünlü “dünyaya ayna tutmak” sözü bu kuramın temelini oluşturur.

1960’larda Fransa’da başlayan Yapısalcılık, dilbilimden etkilenen ve Ferdinand de Saussure’ün yüzyılın başlarında dilbilime uyguladığı yöntem ve görüşlerini edebî eserlere uygulayan bir kuramdır.

Romantizmin doğuşunun temel nedenleri sosyal sıkıntılar, dönemin rejim baskıları ve Klasisizm’in sanatçıyı çıkmaza sokan kuralcılığıdır denilebilir.

Türkçede Doğalcılık olarak bilinen bu akım Hippolyte Taine’in “aynı sebepler aynı şartlar altında aynı sonucu verir” biçiminde özetlenen determinizmini temel alır.

Determinizm, ahlaki ve insani seçimler de dâhil olmak üzere bütün olayların önceden var olan
nedenlerce belirlendiğini ileri süren ve iradeyi reddeden felsefi kuramdır.