GÜZEL SANATLAR - Deneme Sınavı - 4

George Dickie, Arthur Danto’nun görüşünü geliştirerek ‘Kurumsal Sanat Kuramı’ anlayışını ortaya atmıştır. Bu anlayışa göre bir şeyi sanat eseri yapan o şeyin nasıl göründüğü, duyulduğu ya da hangi malzemeden yapıldığı gibi içsel özellikleri değil, bu şeyin bir kurumla nasıl ilintili olduğudur. Buna göre ‘sanat’ denen kurum olmadan sanat eserlerinden söz edilemez. Dickie’nin ve Danto’nun görüşü ‘sanat dünyası’ kavramının belirsizliği ve yapaylığı nedeniyle eleştirilmiştir. Doğru cevap d'dir.

Nadireler Kabinesi; 14. ve 15. yüzyıllardan itibaren görülmeye başlanan ve Rönesans’la birlikte elit kesim içinde giderek yaygınlaşan bir tür koleksiyon odası/dolabıdır. Nadireler Kabineleri, sarayların özel galerilerinden özel odalara veya minyatür hazine dolaplarına kadar farklı şekillerde kurulurdu. Kabinelerde, egzotik diyarlardan ve sanatçılardan toplanmış doğa ve sanat objeleri sergilenirdi. Doğru cevap e'dir.

18. yüzyıldan başlayarak, sanatın kapsamını ve ilkelerini tartışan pek çok metin günümüze gelmiştir. Bunlar arasında en tanınmış olanı ise Charles Batteux’un 1746 tarihli Les beaux arts réduit à un même Principe başlıklı kitabıdır. Batteux; ‘güzel doğanın taklidi’ temelinde gruplandırdığı müzik, resim, şiir, heykel ve dansı; ‘beaux-arts’ (Güzel Sanatlar) olarak adlandırır. Doğru cevap C'dir.

Yansıtmacı (öykünmeci/taklitçi/mimetik) Kuram; sanatı bir yansıtma, benzetme ya da taklit olarak görür. Platon’la başlamış ve 18. yüzyıla kadar önemini korumuştur. Bu kurama göre sanat, nesneleri ve doğayı taklit ve temsil etmek suretiyle yaşamı yansıtır. Bu anlamda, bir sanat eseri temsil ettiği şeyin gerçeğine ne kadar benziyorsa o kadar başarılı kabul edilir. Doğru cevap a'dır.

Eseri; biçim, düzen ve kurgu ögeleriyle değerlendiren bu yaklaşımın merkezinde sanatçı değil, eser yer alır. Fransız düşünürler Saussure, Lévi-Strauss ve Barthes ile İsviçreli sanat tarihçisi Wölfflin; sanatta anlam üretiminin kaynağını biçim olarak görmüştür. ‘Biçimcilik’ olarak adlandırılan bu anlayışa göre bir sanat eserine özgünlüğünü, bireyselliğini, iç bütünlüğünü kazandıran bütün ögeler biçimseldir. Sanat eserinin estetik olarak kavranmasını sağlayan etken, biçimdir.

Yukarıdaki paragrafta anlatılan düşünceyi temel alan sanat kuramı Eser Merkezli Yaklaşım'dır. Doğru cevap c'dir.

Görüngüler dünyasındaki her şey, idealar dünyasındaki asıllarının yetersiz birer kopyasıdır (mimesis). Doğru cevap b'dir.

Yaratıcı imgelem imgeler arasında başkalarının göremediği ilişkileri görmek ya da ilişkileri başkalarından farklı görmektir.

Zanaat, bir işin ustadan çırağa aktarılan değişmez yöntemlerle defalarca kez üretilmiş olmasıyla kazanılan
el becerisi ve hünerdir. Doğru cevap C' dir.

Sanatçı merkezli yaklaşım; eseri, sanatçının yaratıcılığı, dehası ve yeteneği ile ilişkilendirir. Bu yöndeki düşünceleri, sanatçının duygu ve tercihlerini merkeze alan Romantizm akımıyla birlikte değerlendirerek kuramlaştıran, Fransız düşünür Eugéne Véron’ dur. Doğru cevap A' dır.

İmge, gerçekliğin zihinsel süreçlerle yeniden kurulmuş biçimidir. Örneğin bir resimdeki kadın tasviri, bir kadının birebir tasviri değil; ressamın zihinsel süzgeçlerinden geçerek aktarılan bir izlenimidir. Her insan; imgeler arasında yeni ilişkiler kurma, yeni kavram ve düşünceler oluşturma yetisine sahiptir. Doğru cevap B' dir.

Fransız düşünürler Saussure, Lévi-Strauss ve Barthes
ile İsviçreli sanat tarihçisi Wölfflin; sanatta anlam üretiminin kaynağını biçim olarak görmüştür. ‘Biçimcilik’
olarak adlandırılan bu anlayışa göre bir sanat eserine özgünlüğünü, bireyselliğini, iç bütünlüğünü kazandıran bütün ögeler biçimseldir. Sanat eserinin estetik olarak kavranmasını sağlayan etken, biçimdir. Doğru cevap D' dir.

Sanat tarihinin kurucularından kabul edilen Johann Joachim Winckelmann, 1764’ te, başlığında ‘Sanat Tarihi’ ibaresi olan ilk kitabı yayınladı: Antik Çağ Sanatının Tarihi. Doğru cevap E' dir.

Edebiyatın özelliklerini şöyle özetlenebilir: Edebiyat dile dayalı bir sanattır, edebiyat bir yazma sanatıdır, edebiyat kurmacadır, edebiyatın malzemesi düşünce ve duygulardır, edebiyat bir bi­lim koludur, edebiyat özgündür; edebiyat, gerçeği estetik bir tarzda yansıtır, edebiyat çok anlamlıdır, edebiyat kendi içinde çeşitli türlere sahiptir.

Duygu­sal Etki Kuramı zevk, estetik yaşantı, estetik değer gibi kavramları öne çıkarmış; edebî eseri incelerken ve değerlendirirken okur faktörünü birinci plana almıştır. “Edebiyatın işlevi nedir?” sorusuna Duy­gusal Etki Kuramı okura zevk verme, estetik duygu ve heyecan uyandırma olarak cevap verir. Kurama göre dil göndergesel ve duygusal işlevde kullanılır. Göndergesel olması dilin bilgi vermek için kullanılmasını, duygusal olması da duygu­ları anlatmak ya da duygular uyandırmak için kullanılmasını ifade eder. Edebî eserler bilgisel değildir, içeriğinde söylenen­lerin doğru olması gerekmez. Yazındaki doğruluk, eserin kendi içinde tutarlı olması ile sınırlıdır. Eseri değerli hâle getiren de bu tutarlığı oluşturan denge ve uyum hâlinin başarı ile oluşturulmuş olmasıdır. Sanat yapıtının bizdeki etkisini zevk ile anlatmaya çalışması, kuramın eleştirilen bir yönü olmuştur.

Hümanist sanat/edebiyat veya Rönesans Dönemi sanat ve edebiyatının temel ilke ve niteliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Kaynak olarak yerel tarih ve kültüre yönelmek Romantizm’in bir özelliğidir.

Edebiyat akımı olarak Realizm, Romantizm’e tepki olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve hayatı, tabiatı, insanı ve olayları olduğu gibi anlatma, aktarma endişesi çevresinde gelişmiş edebiyat akımıdır.  İzlenimcilik olarak da bilinen Empresyonizm, 19. yüzyılın son çeyreğinde Realizm, Natüralizm ve Parnasizm’e tepki olarak doğup gelişen ve dış gerçekliğin sanatçının ruhunda bıraktığı izlenimle­rin anlatımını esas alan edebiyat akımıdır. Letrizm, Dadaizm ve Sürrealizm’in etkisinde kalmış bir akımdır. Gözlem ve deneye dayanan Naturalizm, 19. yüz­yılın başından itibaren Realizm’e karşı olarak değil, aksine onun devamı olarak gelişmiş bir akımdır. Dışavurumculuk olarak da ifade edilen  Ekspresyonizm, 20. yüzyılın başında politik istikrar­sızlık ve ekonomik çöküntü ortamında Almanya’da Pozitivizm, Natüralizm ve Empresyonizm akımla­rına karşı olarak ortaya çıkmıştır.

Postmodernizm’de yaşadığı hayata karşı eleştiri­ci, reddedici, sorgulayıcı bir tavır takınma esastır. Teknik olarak metinlerarasılıktan yararlanmak, üst kurmacaya yer vermek Postmodern romanın bir ögesidir. Postmodern romanda, her şey sanatsal düzlemde oynanan bir oyundur.

İnsanları, bir konu üzerinde düşündürme­yi, tartıştırmayı, bu yolla gerçeklere ulaştırmayı, amaçlayan yazı türlerine düşünce yazıları denir. Düşünce yazıları sanatsal boyutlu yazılar değil­dir; bir gözlem, deneyim ya da araştırmaya dayalı yazılardır.  Düşünce yazıları genellikle deneme, fıkra, eleştiri gibi öznel yanı bulunan ve genellikle gaze­te çevresinde oluşan yazılardır. Anı, günlük, gezi, özyaşam öyküsü gibi türler ise kişisel hayatı konu edinen düşünce yazıları olarak kabul edilmektedir.

Fıkra sözcüğünün bir anlatı türü olarak ikinci anlamı, gazete ya da dergilerde yayımlanan, belge­lendirme ve kanıtlama gereği duyulmadan günlük olayları, ülke sorunlarını veya yazarın bir konu hakkındaki görüşlerini çeşitli yönlerden inceleyen ve yorumlayan kısa yazılardır. Bu tür fıkralar gü­nümüzde köşe yazısı olarak da tanımlanmaktadır.

Satirik Şiir, bir kimseyi, bir düşünceyi, bir durumu açık ya da kapalı biçimde, iğneli bir dille, eleştirme yönü ağır basan şiirlerdir. Divan edebiyatında Nef ’î, halk edebiyatında Seyrani, Pir Sultan Abdal, Tanzimat Dönemi’nde Ziya Paşa, yeni Türk ede­biyatında, Neyzen Tevfik; Satirik Şiir örnekleri veren şairler arasında sayılabilir.