GÜVENLİK SİSTEMLERİ

X-Işınları gözle görülemeyen, yüksek frekanslı, düşük
dalga boyludurlar.

İngilizce’de tanımlanamayan nesneler için kullanılan X öneki ile kullanılan X-Işını, ilk olarak Alman
bilim adamı Wilhelm Conrad Röntgen tarafından bir deney sırasında tesadüfen keşfedilmiştir.

X-Işını tüpü, aslında yüksek voltajlı bir katot ışını tüpüdür. Bu
tüp, yüksek vakumda havası boşaltılmış cam bir kılıftan oluşmuştur. Bir ucunda pozitif elektrot olan anot,
diğer ucunda negatif elektrot olan katot bulunmaktadır. Katot, ısıtıldığında elektron salan tungsten materyalinden
yapılmış bir flamandır. Anot ise, kalın bir çubuk ve bu çubuğun sonundaki metal hedeften oluşmaktadır.
Anot ve katot arasında yüksek voltaj uygulandığında katot flamanda elektron yayınlanmaktadır.
Bu elektronlar yüksek gerilim altında anota doğru hızlandırılmakta ve hedefe çarptıklarında enerjilerinin
büyük bir bölümü ısıya dönüşmekle birlikte bir kısmı da X-Işınlarına dönüşmektedir.

X-Işınları; Tıpta teşhis ve tedavi aracı olarak kullanılmaktadır.
Radyoskopi ve radyografi gibi işlemlerde
X-Işınlarından elde edilen düşük dalga boylu
sert ışınlarından yararlanılmaktadır. Aynı
şekilde farklı işlemler sonucunda elde edilen
X-Işınları kanser tedavisinde ve bazı tıbbi operasyonlarda
da kullanılmaktadır.
• Maddenin yapısı, örneğin kristal yapısı ve
organik maddelerin moleküler yapısının incelenmesinde
sıklıkla kullanılan bir araçtır.
• Teknik olarak malzeme kontrollerinde, örneğin
bir maddenin içeriğinin araştırılmasında
içerisinde hava boşluğu olup olmamasında,
yapım hatalarının saptanmasında
kullanılmaktadır.
• Kimyasal maddelerin içerisindeki az miktarda
bulunan maddelerin analizinde kullanılmaktadır.
• Fizikte yeni elementlerin incelenmesinde
kullanılmaktadır.
• Güvenlik açısından kişilerin, eşyaların ya da
araçların içerisinde gizlenmiş yabancı maddelerin
(uyuşturucu, silah, patlayıcı veya
patlayıcı düzenekleri) tespitinde kullanılmaktadır

Bu tanımlamada malzemelere renk kodlaması uygulanmakta, örneğin titanyum, krom, demir, çelik, kalay, kurşun,
bakır, gümüş, altın gibi atom numarası 18’den büyük olan ağır elementler (inorganik maddeler) mavi
renklendirme ile alüminyum gibi atom numarası 10 ile 18 arasında olan orta ağırlıktaki elementler (karışık
grup) yeşil renklendirme ile görünmektedir.

Plastik plaka X-Işını tüpü içerisinde yer almaz.

Güvenlik sistemleri açısından bakıldığında X-Işını cihazları taramanın yapıldığı nesnelere göre aşağıdaki
şekilde sınıflandırılmaktadır.
• Vücut Tarama Sistemleri
• Bagaj Tarama Sistemleri
• Taşıt ve Kargo Kontrol Sistemleri

Bantta konulacak olan bagajlar ve ekranda incelenerek analizi yapılacak nesnelerin sırası, önce büyük
sonra küçükler olacak şekilde olmalıdır.

Alışveriş merkezlerinde, hava alanlarında, polis
ve hükümet binaları gibi önemli yerlere girişte
metal dedektörleri kullanılmaktadır. Bu dedektörler
X-Işını cihazı değil metal dedektörüdür. Bu nedenle
radyasyon riski de bulunmamaktadır. Bu tip
binaların girişlerinde yapılan insanların aramaları
dedektör ve dedektör kapılarından geçirilerek yapıldığı
için sağlığa zararlı bir unsur içermemektedir.

Bina girişlerinde kullanılan
ve içerisinden geçen çanta, valiz veya paketlerin
içindeki malzemelerin ekranda izlenmesine olanak
sağlayan X-Işını cihazları iyonlaştırıcı radyasyon
yayan cihazlardır ve bu cihazların kullanılabilmesi
için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (T.A.E.K) tarafından
lisans alınması gerekmektedir.

İngilizce’de tanımlanamayan nesneler için kullanılan X öneki ile kullanılan X-Işını, ilk olarak Alman bilim adamı Wilhelm Conrad Röntgen tarafından bir deney sırasında tesadüfen keşfedilmiştir. Bu nedenle “Röntgen ışınları” olarak da adlandırılmaktadır. X-Işınları gözle görülemeyen, yüksek frekanslı, düşük dalga boylu, radyoaktif özellik taşıyan ve aynı zamanda son derece delici olan salınımlı sinyallerdir.

Elektromanyetik spektrum, görülebilen ışık ve görünemez ışın türlerinin dalga boyu, enerji ve frekanslarına göre sıralandığı bir görüntü dizisidir. Buna göre yüksek frekanslı elektromanyetik dalgalar yüksek enerjiye ancak kısa dalga boyuna sahipken, düşük frekanslı elektromanyetik dalgalar düşük enerjiye ancak uzun dalga boyuna sahiptirler. X-Işını gözle görülen ışığın dalga boyundan küçük olup çeşitli materyallerin içinden geçebildikleri için tıpta organ ve kemiklerin görüntülenmesinde sıkça kullanılmaktadır. Aynı zamanda yüksek-enerji fizik ve gökbilim uygulamalarında da kullanım alanı bulmuştur.

X-Işını tüpü, aslında yüksek voltajlı bir katot ışını tüpüdür. Bu tüp, yüksek vakumda havası boşaltılmış cam bir kılıftan oluşmuştur. Bir ucunda pozitif elektrot olan anot, diğer ucunda negatif elektrot olan katot bulunmaktadır. Katot, ısıtıldığında elektron salan tungsten materyalinden yapılmış bir flamandır. Anot ise, kalın bir çubuk ve bu çubuğun sonundaki metal hedeften oluşmaktadır. Anot ve katot arasında yüksek voltaj uygulandığında katot flamanda elektron yayınlanmaktadır. Bu elektronlar yüksek gerilim altında anota doğru hızlandırılmakta ve hedefe çarptıklarında enerjilerinin büyük bir bölümü ısıya dönüşmekle birlikte bir kısmı da X-Işınlarına dönüşmektedir.

X-Işını cihazları; insan, nesne ya da araçların sabit bir X-Işını kaynağından geçirilmesi sonucunda içeriği hakkında bilgi veren cihazlardır. Bu cihazlarda bir X-Işın kaynağı ve bunun karşısında gönderilen ışınları algılayan dedektörler bulunmaktadır. İnsan, nesne ya da araçlardan geçen ışınlar foto-diyot denilen dedektörler yardımıyla algılanarak görüntülenebilmektedir.

Sistemler, oluşturulan görüntü üzerinde operatörlerin madde tanımlamasını kolaylaştırıcı bazı uygulamaları içermektedir. Bu tanımlamada malzemelere renk kodlaması uygulanmakta, örneğin titanyum, krom, demir, çelik, kalay, kurşun, bakır, gümüş, altın gibi atom numarası 18’den büyük olan ağır elementler (inorganik maddeler) mavi renklendirme ile alüminyum gibi atom numarası 10 ile 18 arasında olan orta ağırlıktaki elementler (karışık grup) yeşil renklendirme ile ve atom numaraları 10’un altında olan hidrojen, karbon, nitrojen, oksijen, nitrogliserin, akril, kağıt, tekstil ürünleri, tahta ve su gibi organik maddeler de turuncu ile görünmektedir.

Sistemler, oluşturulan görüntü üzerinde operatörlerin madde tanımlamasını kolaylaştırıcı bazı uygulamaları içermektedir. Bu tanımlamada malzemelere renk kodlaması uygulanmakta, örneğin titanyum, krom, demir, çelik, kalay, kurşun, bakır, gümüş, altın gibi atom numarası 18’den büyük olan ağır elementler (inorganik maddeler) mavi renklendirme ile alüminyum gibi atom numarası 10 ile 18 arasında olan orta ağırlıktaki elementler (karışık grup) yeşil renklendirme ile ve atom numaraları 10’un altında olan hidrojen, karbon, nitrojen, oksijen, nitrogliserin, akril, kağıt, tekstil ürünleri, tahta ve su gibi organik maddeler de turuncu ile görünmektedir.

X-Işını cihazları, güvenlik operatörlerine çantaların şüpheli olup olmadığı hakkında karar vermesinde yardımcı olmaya yarayan ve görüntüler üzerine şüpheli olabilecek bölgeleri işaretleyen sistemler ile birlikte daha verimli hale gelmişlerdir. Havaalanlarında kullanılan X-Işını cihazları genel olarak çift enerjili X-Işını sistemleridir. Bu sistemlerde 140-160 kilovolt tepe (KVP) aralığında X-Işını gönderen tek bir kaynak bulunmaktadır. KVP ölçü birimi X-Işınının maddelere nüfuz etme (penetrasyon) miktarını ifade etmektedir. KVP oranı arttıkça taranan maddeye nüfuz eden X-Işını miktarı artmaktadır.

Geri yansıma sistemleri, bir mad- deye çarpan X-Işınlarının farklı dalga boylarına göre farklı yansımaları mantığı üzerine kurulu olan aynı zamanda yansıdığı maddenin içindeki elektron yoğunluğu hakkında bilgi veren ayrıca X-Işınına tabi tutulan cismin yüzey içeriğini görüntüleyebilmeyi sağlayan oldukça faydalı bir sistemdir. Bunlara ilave olarak geri yansımalı X-Işını tekniği diğer X-ışını tekniklerine nazaran yüksek radyasyonlu bir teknoloji değildir. Düşük radyasyonlu olmaları sebebiyle de sürekli tercih edilen bir teknolojidir.

Karasal radyasyon, toprakta doğal olarak bulunan toryum, uranyum ve diğer radyo- aktif elementlerin neden olduğu radyasyon türüdür. Yılda karasal radyasyon alımını ise yıllık 30 mikro rem olarak ölçülmüştür. Bu miktar sahillerdeki yerleşim yerlerinde daha da düşüktür. Ancak bazı yerleşim yerlerinde, özellikle radyoaktif madenlerin bulunduğu yerlerde bu miktar iki katına çıkmaktadır.

Kozmik radyasyon, bu tip radyasyonlar dünyanın atmosferi tarafından büyük bir kısmı bloke edilen güneş ve diğer yıldızlardan dünyamıza gelen radyasyonlardır. Oksijen miktarının daha az olduğu yüksek irtifalarda bu radyasyon oranı deniz seviyesine göre daha fazladır. Deniz seviyesinde yılda 25 mikro rem radyasyon alınırken, yerden 1500 metre yüksekliklerde bu oran 50 mik- ro reme, yerden 3000 metre yükseklikte ise 100 mikro reme çıkmaktadır.