GÜMRÜK MEVZUATI

Ekonomik sürecin üretim ve dağıtım aşamalarında veya bunlardan sadece birinde, konulan istisna ve muafiyetler dışında, genel tüketim vergisinden farklı olarak tek tek belirtilen mal ve hizmetler üzerinden alınan vergi özel tüketim vergisidir.  Katma Değer Vergisi gibi harcamalar üzerinden alınan dolaylı bir vergidir. Gümrük vergilerinden farklı olarak, yerel ya da ithal edilmiş belirli ürünler üzerinde uygulanan bir vergi türüdür, yine aynı şekilde katma değer vergisinden farklı olarak sadece belirli mallar üzerinde uygulanmaktadır, yani katma değer vergisi gibi genel bir tüketim vergisi türü değildir. Özel Tüketim
Vergisi, özellikle tüketimi kısılmak istenen mallar üzerinde uygulanır.

Gümrük vergisine eş etkili diğer mali yükler ifadesi, vergiler dışında kalan fon, ücret, kesinti, harç, katılma payı, katkı payı vb. herhangi bir ad altında alınan tüm parasal değerleri içeren bir anlam taşımaktadır. Toplu konut fonu, kaynak kullanımını destekleme fonu, tütün fonu, ek fon, çevre katkı payı, telafi edici vergi, TRT bandrol ücreti gibi yükler, gümrük vergilerine eş etkili mali yükler arasında gösterilebilir.

Vergi, Anayasanın 73. maddesinde bir ödev olarak ifade edilmiştir. İlgili madde uyarınca, “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak
yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir".

Vergi, Anayasanın 73. maddesinde bir ödev olarak ifade edilmiştir. İlgili madde uyarınca, “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak
yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir”.

İşte anayasada yer alan vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin yalnızca kanunla konulması, değiştirilmesi veya kaldırılması şeklinde ifade edilen anayasal ilkeye vergilerin kanuniliği ilkesi denir.

Vergi Usul Kanunu’nun “Gümrük ve Tekel Vergileri” başlıklı 2. maddesinde belirtildiği üzere, gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve resimler Vergi Usul Kanunu’na tabi değildir. 4458 sayılı Gümrük Kanunu'na tabidir.

Gümrük vergilerinin hesaplanmasında üç faktör dikkate alınır. Bunlar malların değeri, uygulanacak gümrük tarifesi ve malların menşeidir.

Tarife, malların sınıflandırılmasına ve bir mal sınıfı için geçerli olan vergi oranlarının bileşimine verilen addır. Türk Gümrük Tarife Cetveli’nde kullanılan 12 rakamlı kodun ismi Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu’dur.

Vergilendirme işlemleri genel olarak dört aşamada incelenir. Bunlar: Tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsil aşamalarıdır. Gümrük vergilendirme işlemlerinde, Vergi Usul Kanunu’ndaki düzenlemeden farklı olarak, tebliğ ve tahakkuk aşamaları yer değiştirmektedir. Gümrük Kanunu’nun 197. maddesinin 1. fıkrasında yer alan “Gümrük vergileri, tahakkukundan hemen sonra yükümlüye tebliğ edilir” ifadesi ile bu durumu açıklamıştır. Bu durumda gümrük vergilerinin aşamaları,
- tarh,
- tahakkuk,
- tebliğ
- tahsil

şeklinde sıralanmaktadır.

Gümrük yükümlüsü kavramına kişilerin doğrudan ya da dolaylı temsilcileri de dahildir ve bu şekilde birden fazla gümrük yükümlüsünün mevcut olduğu durumlarda, gümrük vergilerinin ödenmesinden bu yükümlüler müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Yani söz konusu vergi borcu bu kişilerin herhangi birinden tam olarak tahsil edilebilir. Önce temsil edilene başvurma gibi bir mecburiyet söz konusu değildir.

Türkiye Cumhuriyeti gümrük bölgesi; Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dahildir. Ancak açık deniz gümrük bölgesine dahil değildir.

Gümrük vergileri de esas itibariyle vergi türlerindendir. Fakat kendine has maddi ve şekli özellikleri sebebiyle gümrük vergileri, Vergi Usul Kanunu’nda değil, Gümrük Kanunu’nda düzenlenmiştir. Gümrük Kanunu, gümrük vergileri konusunda esasa ve usule ilişkin konuları düzenleyen kapsamlı bir kanun niteliğindedir.

Gümrük vergisi ile eş etkili mali yükler kavramı ise vergi olmamakla birlikte, vergiye konu eşya üzerinde fiyat artırıcı etkisi olan, yasama organı değil yürütme organı tarafından konulan ve yerli üretimi yabancı rekabete karşı korumak gibi amaçlarla getirilen, fon, katkı payı gibi isimler verilen koruyucu önlem mahiyetinde ve gümrük vergilerine eş etkili ek yüklerdir. Toplu konut fonu, kaynak kullanımını destekleme fonu, tütün fonu, ek fon, çevre katkı payı, telafi edici vergi, TRT bandrol ücreti gibi yükler, gümrük vergilerine eş etkili mali yükler arasında gösterilebilir. Ancak transit geçiş işlem fonu adı altında bir mali yükümlülük söz konusu değildir.

Türkiye, 31 Temmuz 1959 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluğuna katılma başvurusunda bulunmuş ve ortaklık antlaşması olan ve 1 Aralık 1964’te yürürlüğe giren Ankara Antlaşması ile Türkiye ‐ AB ilişkileri başlamış, 1 Ocak 1996’da oluşturulan Gümrük Birliği ile birlikte, AB’den ithal edilen sanayi ürünlerinde tüm gümrük vergileri, neş etkili tedbirler ve miktar kısıtlamaları kaldırılmış ve iki taraf arasında Ortak Gümrük Tarifesi uygulanmaya başlamıştır. Topluluk ise zaten Katma Protokol’ün ticari hükümlerinin Eylül 1971’de yürürlüğe girmesi ile Türkiye’den ithal edilen sanayi ürünlerinde (belirlenen istisnalar dışında) uyguladığı gümrük vergilerini ve miktar kısıtlamalarını kaldırmıştır.

Gümrük vergileri, Türk Lirası olarak ödenir. Bu ödeme 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da öngörülen usullere göre yapılır. Gümrük vergileri, yetki verilen bankalar aracılığıyla da tahsil edilebilir. Süresi içinde ödenmeyen kesinleşmiş gümrük vergileri hakkında 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.

Gümrük vergisinin konusu, ithalat ve ihracata tabi taşınabilir eşyadır. Taşınmaz mallar ile hizmetler gümrük vergisinin konusunu oluşturmaz.

İlave gümrük vergisi, ilk olarak 2011 yılında tekstil ve hazır giyim ürünlerinde uygulanmaya başlayan, sonrasında pek çok farklı sektör ve ürün grubuna yaygınlaştırılan bir korumacılık uygulamasıdır. İlave gümrük vergisi ile amaçlanan, yerli endüstri mallarını korumak için yüksek bir iç fiyat belirlemektir. İlave gümrük vergisi bir dış ticaret politikası aracı olarak, ithalatın olumsuz etkilerinden korunması istenilen sektör ürünlerinin belirlenen fiyata ulaşabilmesi için alınacak fark giderici bir vergi olarak tanımlanabilir.

Yapılan denetlemeler sonucunda hiç alınmadığı veya noksan alındığı belirlenen veya tebliğ edilemeyen gümrük vergilerine ilişkin tebligat, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren 3 yıl içinde yapılır. Şu kadar ki gümrük yükümlülüğünün doğduğu olayla ilgili olarak dava açılması zaman aşımını durdurur.

Gümrük vergilendirme işlemlerinde, Vergi Usul Kanunu’ndaki düzenlemeden farklı olarak, tebliğ ve tahakkuk aşamaları yer değiştirmektedir. Gümrük Kanunu’nun 197. maddesinin 1. fıkrasında yer alan “Gümrük vergileri, tahakkukundan hemen sonra yükümlüye tebliğ edilir” ifadesi ile bu durumu açıklamıştır. Bu durumda gümrük vergilerinin aşamaları, tarh, tahakkuk, tebliğ ve tahsil şeklinde sıralanmaktadır.

Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde yer alan eşyaların pozisyonlarını, alt tarife pozisyonlarını ve bunlara ait sayısal kodları, bölüm, fasıl ve alt tarife pozisyon notlarını ve Armonize Sistemin yorumuna ait genel kuralları genişletmeye, açmaya, değiştirmeye ve bunlara ilişkin usul ve esasları belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.

Dahilde işleme rejimi, ihracat yapma taahhüdü vermek şartıyla üretimde kullanılacak ham madde ve yarı mamullerin ithal edilmesi esnasında uygulanacak gümrük vergisinden muafiyet sağlayan bir ihracatı teşvik sistemidir. Dahilde işleme rejiminin bir ihracat teşvik sistemi içerisinde kullanım amacı; ülke ekonomisinden temin edilecek ham madde, ara malı imalatının ülke sınırlarında yüksek fiyatlarda seyrettiği dönemlerde ihracatçılara dünya piyasa fiyatlarından ham madde ve ara malı temin etme imkanı sağlamaktır.