Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

Vergi kapsamında yer alan konuların vergi dışına çıkarılmasına istisna, belli kişi ya da kurumların vergi dışına çıkarılmasına ise muafiyet denilmektedir.

Vergi harcaması; vergiye tabi olması gerekirken devletin çeşitli ekonomik ve sosyal sebeplerle vergi muafiyetleri, istisnaları ve indirimleri gibi benzer uygulamalar yoluyla vazgeçtiği vergi gelirleri olarak açıklanmaktadır

Gümrük muafiyetleri, tam-kısmi, şartlı-genel, süreli-süresiz ve ekonomik etkili olan-ekonomik etkili olmayan şeklinde türlere ayrılabilmektedir.

Şartlı muafiyetler; Gümrük Kanunu’nun 79 vd. maddelerinde düzenlenen, serbest dolaşımda olmayan eşyaya transit, antrepo, şartlı muafiyet sistemi kapsamında dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimlerinin uygulanmasıdır.

Diplomatik muafiyetlerden;

a) Yabancı devlet başkanları ve aileleri ile refakatlerine memur olanlar,

b) Diplomatik pasaportu haiz olmak kaydıyla resmî bir ziyaret veya görev için Türkiye’ye gelen delegelerle, sivil ve askerî heyetler,

c) Yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik temsilciliklerinde ve konsolosluklarında görevli misyon şefleri, diplomatik memurlar, meslekten konsolosluk memurları ile idari ve teknik personel ve milletlerarası resmî kuruluşların Türkiye’de ikamet eden misyon şefleri, diplomatik memurları ile idari ve teknik personeli yararlanabilir

Gümrük Kanunu’nun 167. maddesine göre Cumhurbaşkanının hem kişisel kullanımı hem de ikametgahı için ithal olunan eşya gümrük vergilerinden muaftır. Söz konusu muafiyet tam, şartsız (genel), ekonomik etkili olmayan ve süresiz bir muafiyettir.

Muafiyet, her bir yolcu için toplam gerçek kıymeti 430 euroyu geçmeyen eşya için uygulanır.

Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde, değeri 150 euroyu geçmeyen eşyanın gümrük vergilerinden muaf olduğu belirtilmiştir. 

Bu kapsamdaki eşyalar Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde aşağıdaki gibi sayılmıştır:

• Yerleşim yerlerini Türkiye gümrük bölgesine nakleden gerçek kişilere ait, alındığı tarihte üç yaşından büyük olmayan kullanılmış motorlu veya motorsuz özel nakil vasıtaları,

• Yerleşim yerlerini Türkiye gümrük bölgesine nakleden gerçek kişilere ait her türlü kullanılmış ev eşyası, • Yerleşim yeri Türkiye’de olan bir Türk ile evlenerek veya evlenmek üzere Türkiye’ye gelen kişilere ait çeyiz eşyası,

• Miras yoluyla intikal eden kişisel eşya,

• Türkiye’ye öğrenim görmek amacıyla gelen öğrencilere ilişkin eğitimle ilgili malzemeler ve eğitimle ilgili diğer ev eşyası,

• Türkiye gümrük bölgesinden geçici olarak çıkan gerçek kişilerin geri getirdiği kullanılmış ev eşyası,

• Yerleşim yeri Türkiye dışında olan gerçek kişilerin Türkiye’de satın aldıkları veya kiraladıkları konutlarında kullanılmak üzere geçici veya kesin olarak getirdikleri ev eşyası gümrük vergilerinden muaftır

Gümrük Kanunu’nun 167. maddesi söz konusu eşyayı aşağıdaki şekilde saymıştır:

• İşyeri nakli suretiyle ithal edilen sermaye malları ve diğer malzemeler,

• Türkiye gümrük bölgesinde faaliyette bulunan çiftçilerin, komşu ülkedeki mülklerinden elde ettikleri ürünler,

• Komşu ülkelerdeki çiftçiler tarafından Türkiye gümrük bölgesindeki mülklerinde kullanılmak üzere getirilen, toprak ve ekinlerin işlenmesi amacına yönelik tohum, gübre ve diğer ürünler,

• Ticari mahiyet arz etmeyen numuneler (Önemli değeri olmayan numunelik eşya ve modeller, basılı reklamcılık dokümanları ve reklamcılık amacına yönelik malzemeler, bir ticari fuarda veya benzeri bir faaliyette kullanılan veya tüketilen ürünler),

• İnceleme, analiz veya test amaçlı olarak ithal edilen eşya, gümrük vergisinden muaftır.

• Taşıma sırasında eşyanın istifi ve korunması için yardımcı maddeler,

• Canlı hayvanların nakli sırasında kullanılan kuru ot, yem ve yiyecek maddeleri ile ilaçları,

• Ulaşım araçları ile özel konteynerlerde mevcut bulunan akaryakıt ve madeni yağları,

• Deniz ve hava ulaşım araçlarına ait donatım ve işletme malzemesi,

• Yolcu ve yük taşımacılığı faaliyetlerinde bulunan hava yolu şirketlerinin bu faaliyetlerinde kullanılmak üzere ithal edilen hava taşıtları, motorları ve bunların aksam ve parçaları gümrük vergilerinden muaftır.

Türkiye gümrük bölgesinde düzenlenen uluslararası spor müsabakalarına katılmak üzere gelen sporcular ile yarışmalara katılan hayvanlar için tıbbi amaçla kullanılmak üzere getirilen eczacılık ürünlerine, bu sporcu ve hayvanların Türkiye’de kaldıkları süreye uygun miktarda olmak ve kullanıldıkları mahal dışına çıkarılmamak kaydıyla muafiyet tanınır

Mal ve hizmet ihracatında istisna

Araçlar, kıymetli maden ve petrol aramaları ile teşvik belgeli yatırımlarda istisna

Taşımacılık istisnası

Diplomatik istisnalar

İthalat istisnası

Mal ve hizmet ihracatında istisna: İhracat istisnasında iki tür uygulama mevcuttur. Birincisinde, malın teslimi anında ödenen katma değer vergisi, ihracat sırasında iade olunur. Örneğin, Türkiye’de ikamet etmeyen yolcuların satın alarak Türkiye dışına götürdükleri malların teslimi anında katma değer vergisi tahsil edilir. Ancak gümrükten malın çıkışı anında fatura veya belgenin ibrazında tahsil edilen katma değer vergisi iade olunur. İkinci uygulamaya göre, imalatçılar tarafından işlenip ihraç edilmek amacıyla alınan mallarda katma değer vergisi imalatçılar tarafından ödenmez, vergi dairesince tarh ve tahakkuk ettirilen vergi tecil olunur. Malların ihracatçıya teslim tarihini takip eden ay başından itibaren 3 ay içinde ihraç edilmesi halinde tecil edilen vergi terkin olunur

Askeri amaçlı istisnalar ise askerî fabrika, tersane ve atölyeler, orduevi ve bağlı şubeleri, askerî gazinolar, kışla gazinoları, vardiya yatakhaneleri vs. işletilmesi sebebiyle yapılan teslim ve hizmetler olarak sayılmıştır.

I sayılı liste, akaryakıt çeşitlerini ve diğer petrol türevlerini; II sayılı liste, muhtelif taşıtları; III sayılı liste, tütün ve tütün mamulleri ile alkollü içkileri; IV sayılı liste ise muhtelif cins ve nitelikteki eşyaları içermektedir

İhracat istisnası: Bu Kanuna ekli listelerin yurt dışındaki bir müşteriye (ikametgâhı, işyeri, kanuni ve iş merkezleri yurt dışında olan alıcılar ile yurt içinde bulunan bir işletmenin, yurt dışında faaliyet gösteren şubelerine) teslimi (Türkiye gümrük bölgesine çıkarılması); Kanuna ekli III ve IV sayılı listelerdeki malların gümrüksüz satış mağazalarında satılmak üzere bu mağazalara veya bunların depolarına teslimi vergiden müstesnadır

Diplomatik istisna: Bu Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı listelerde yer alan malların, karşılıklı olmak kaydıyla yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik temsilcilikleri, konsoloslukları ve uluslararası anlaşmalarla vergi muafiyeti tanınan uluslararası kuruluşlar ve bunların diplomatik haklara sahip mensupları tarafından kendi ihtiyaçları için ilk iktisabı, ithali veya bunlara teslimi ile ev sahibi hükümet anlaşmaları veya ülkemizin taraf olduğu diğer anlaşmalar çerçevesinde Türkiye’deki uluslararası kuruluşlar ve bunların yönetici kadrolarında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan mensupları tarafından Türkiye’de görevde bulundukları süre içinde kendi ihtiyaçları için ilk iktisabı, ithali veya bunlara teslimi vergiden müstesnadır. 

Gümrük Kanunu’nun 167. maddesine göre; malül ve engellilerin kullanımına mahsus eşya, gümrük vergisinden muaftır.Özel tertibatlı araç ithal edecek kişinin ortopedik özürden kaynaklanan engelinin bulunması gerekir. Ortopedik özür ibaresi, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle iskelet, kas ve sinir sistemindeki bozukluklar sonucu bedensel yeteneklerin çeşitli derecelerde kaybedilmesi nedeniyle alt ve üst ekstremite sakatlığını ifade eder. Kişinin engel durumuna göre iki şekilde araç ithali yapılmaktadır: Bizzat engelli kişi tarafından kullanılmak üzere özel surette imal edilmiş hareket ettirici tertibatı bulunan araç ithali ile el ve ayak fonksiyonlarını tamamen yitirmiş olmaları nedeniyle bizzat engelli kişi tarafından kullanılamayan, kişinin araca binip inmesiyle taşınmasını kolaylaştırıcı tertibatı bulunan araç ithali.

Yayın hakları veya endüstriyel ve ticari patent haklarını koruyan örgütlere gönderilen eşya, turistik reklamcılık malzemeleri, ticari değeri olmayan çeşitli belge ve eşya gümrük vergilerinden muaftır.