GÖRÜŞME TEKNİKLERİ

Sosyal hizmet­lerde, dolayısıyla sosyal çalışmacının, etik çıkmazlarda karar verme süreci sekiz basmak içinde değerlendirilebilir (www.sosyalhizmet-uzmani.org/sosyalhizmetetigi.doc):

Etik hiyerarşide insan yaşamını korumak en önde gelir. Daha sonra sırasıyla eşit davranma, özgürce seçim ve özgürlük, en az acı, iyi hayat standardı, gizlilik-mahremiyet, bilgilendirme gelir. Hiyerarşide gizlilik arka sıralarda gelmektedir. Yaşam hakkı daha kritiktir.

Etik, doğru ve yanlış davranışlara ilişkin kavramlar geliştiren, bu kavramları savunan ve bunların kullanımını öneren felsefe dalıdır.

Etik Kod: Belli bir grup ya da ülke içindeki insanların nasıl davranmaları gerektiğini gösteren yazılı kurallardır. Farklı bir tanımla etik kodlar,belirli bir konudaki etik kurallar kümesini ifade eder.

Bilim etiği kişiye araştırma yaparken ve bulgularını yayınlarken uyması gereken ahlaki yolu gösterir ve bilimcilere bunlarla ilgili yükümlülükler getirir. Bunlar tüm bilim topluluğunda kabul gören kurallar ve değer ölçüleridir.

Sosyal hizmet görüşmeleri öncelikle, bilimsel bir veri toplama tekniğidir. Bazı çalışmalarda bu tekniğe ilişkin dikkat edilecek çeşitli etik ilke ve sorumlu­luklar ortaya konulmaktadır. Bunlar; çalışmanın amacını açıklamak, vaatler, risk ve fayda değerlendirmesi, mahremiyet ve gizliliğin garanti edilmesi ve korunması, bilgilendirilmiş onay, verilere ulaşma hakkı, görüşmeden çekilme hakkı, fiziksel ve ruhsal zararlardan ko­ruma, veri toplama sınırlılıkları, insanlara saygı, yararlılık, doğruluk/dürüstlük şeklinde sıralanabilir

Bilgilendirilmiş onay; başvuranın görüşmenin amacı ve prosedürleri, fayda ve riskleri, başvuranın sahip olduğu hakları, gizliliğin garantilenmesi ve gizliliğin sınırları hakkında bilgilendirildikten sonra çalışmayı kabul etmesi şeklinde tanımlanabilir.

Görüşmenin amacının başvuran tarafından öğ­renilmesi, başvuranın görüşmeye gönüllü katılımının sağlanması, yanlış beklentiler içine girmesinin engellenmesi, başvuranla görüşme sürecinde daha iyi bir ilişki ve işbirliği baş­latılması ve başvurandan görüşmenin amacına göre cevaplar alınabilmesi açılarından çok önemlidir.

Başvuranlar, görüşme sırasında huzursuz olursa, üzülür veya sinirlenirse, ısrarcı olunmamalı ve gerekirse görüşme iptal edilmeli veya ertelenmelidir.

Davranış veya Sözle Yargılamamak/Yönlendirmemek: Görüşmeci başvuranın be­lirttikleriyle ilgili olarak beden hareketleriyle, yüz hareketleriyle veya sözle yargılayıcı ol­mamasıdır; çünkü amaç görüşülen kişiyi olumlu veya olumsuz yargılamak değil, ondan konuya ilişkin bilgi almaktır (Geray, 2006, s.170). Bu nedenle görüşmeci görüşülen bire­yin yanıtlarını uygun bulup bulmadığını gösterecek söz söylememeli veya herhangi bir davranışta bulunmamalıdır

Sosyal hizmetlerde sekiz basamaklı bir etik karar verme sürecinden bahsedilebilir. Bu basamak­lar; (1) problemi tanımlamak, (2) problemle ilgili değişkenleri açıklamak, (3) diğerlerinden geri bildirim almak, (4) bu çatış­malı durum (çıkmaz) için hangi değerler ve etik standartların uygulanabileceği konusunda çalışma yapmak, (5) etik ilkeler doğrultusunda dilemmayı (çıkmazı, çatışmayı) değerlendir­mek, (6) mümkün alternatifleri tanımlamak, sıralamak, (7) her alternatifin olumlu ve olumsuz yönünü değerlendirmek, (8) karar vermek şeklinde sıralanabilir.

Doğruluk ve dürüstlükten ödün verilmesi görüşmede bahsedilen tüm etik kuralların ihlal edilmesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle görüşmenin her aşamasında doğrulukla hareket edilmelidir ve dürüstlük için çaba gösterilmelidir.

Etik, ahlak ile yakın ilişkisi nedeniyle bu kavramla karıştırılan, evrimleşip yasalaştığı zaman hukukla bağı olan, çeşitli kavramlarla iç içe bulunan (ilke, kural, değer, standart vb.) tanımlanması güç bir kavramdır.

TÜBA Etik Kurulu’nun tanımına göre “etik, insanların ahlaklı yaşamın temelleri üzerine akıl yordukları ve bu temellerden yola çıkarak, doğru ve yanlışı ayırt etmeye, doğru davranış biçimlerini bulmaya ve uygulamaya yarayabilecek kuramsal ve toplumsal araçları geliştirmeye uğraştıkları bir düşün alanıdır”. Kısaca “etik, doğru ve yanlış davranışlara ilişkin kavramlar geliştiren, bu kavramları savunan ve bunların kullanımını öneren felsefe dalıdır”.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Etik kavramı değer, ilke, kural, kod ve standart kavramlarıyla ilişkilidir ve etiğin günlük yaşamda uygulamaya geçirilebilmesinde bu kavramlara ihtiyaç vardır.

Belli bir grup ya da ülke içindeki insanların nasıl davranmaları gerektiğini gösteren yazılı kurallar etik kod'lardır. Farklı bir tanımla etik kodlar, belirli bir konudaki etik kurallar kümesini ifade eder.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Etik, insan davranışlarını irdeleyen düşünsel, soyut bir etkinlik; ahlak ise insan davranışlarını belirleyen toplumsal somut bir düzenektir.

Etik ve ahlak arasında genişlik-darlık, teorik ve pratik açılarından bir farklılık vardır. Ahlak, yanlış-doğru, iyi-kötü, erdem-kusur ve davranışların sonuçlarını değerlendirme ile ilgilidir.  Diğer bir ifadeyle etik doğru ve yanlış davranış teorisi, ahlak ise onun pratiğidir.

Etik değerlerle ilgilidir, ahlak ise bunu hayata geçirme tarzıdır.

Etik ve ahlak terimleri özdeş değildir. Ahlak, belirli bir topluma ait değer yargıları, normlar, ilkeler ve kuralar bütünüdür.

Ahlak görelidir, toplumdan topluma değişebildiği gibi aynı toplum içindeki insanların benimsediği ahlak kuralları arasında da farklılıklar vardır. Etik kavramı ise evrensel değerlere atfen kullanılır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A seçeneğidir.

Sosyal hizmet; insanın ve toplumun değişme ve gelişmesinin dinamiği ve yasaları konusunda gelişme düşüncesi ve bilgisi ile insanın toplumsal etkililiğini geliştirme yaklaşımı, yöntemi ve uygulaması konularında bilgi üreten bir bilim dalıdır. Sosyal hizmetlerin konusu olan birey + toplum + sorunlar + değişim + çözüm mekanizmaları arasında karşılıklı dinamik bir etkileşim vardır ve konular bilimsel yöntemle ele alınır, araştırılır, bilgi üretir ve uygulanır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Meslek etiği, etik disiplininin bir alt dalıdır. Meslek etiği, doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilmektedir. Meslek etiği, “insanlar mesleklerini icra ederken onların davranışlarına yön veren, onlara rehberlik eden kurallar, standartlar ve ilkeler bütünüdür” . Bir başka tanımla meslek etiği, “iş hayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartlar toplamıdır”. Meslek etiği, meslek mensuplarının kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz meslek mensuplarını meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan bir niteliğe sahiptir. Bu bağlamda sosyal hizmet etiği; meslekle ilgili ahlaksal kuralları kapsar. Bu kurallar sosyal hizmet mesleğinin evrensel mesleksel temelini oluşturur.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Etik konuların temelde dört noktada toplandığı belirtilmektedir. Bunlar; (a) görüşülen kişiyi çalışmanın doğası hakkında bilgilendirmek, (b) görüşülen kişinin bilgilerini korumak, (c) beklenmeyen zarar riskini azaltmak, (d) kötüye kullanma (istismar) riskini azaltmak şeklinde sıralanabilir.

Bu dört temel etik konuya bir de dürüstlük ve doğruluk, saygı, tarafsızlık, ayrımcılık yapmamak, davranışlarla yargılamamak veya ödüllendirmemek gibi ilke ve sorumlulukları içeren “iyi bir ilişki ve işbirliği kurmak ve sürdürmek” şeklinde beşinci bir etik konuyu ilave etmek gerekir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Bir görüşmenin etik olabilmesi için öncelikle görüşmeye başlamadan başvuranın bilgilendirilmiş onayının alınması gerekmektedir.

Başvuranlar, görüşmenin amacı ve kimin tarafından yürütüldüğüyle ilgili olarak kısa, basit, açık cümlelerle iyi aydınlatılmalıdır.

Mahremiyet-gizlilik, bir kişi ya da grubun kendi yaşamları ya da kişisel işlerinin kamuya açık olmaktan uzak olması ya da kendileri hakkındaki bilgi akışını kontrol etme hakkı şeklinde tanımlanmaktadır. 

Görüşmeci, görüşülen bireylere, hangi amaç için kimlerin verilere ulaşabilme (erişim) hakkı olduğunu açıklamalıdır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Kendisiyle görüşme yapılan bireylerin istismarı (sömürülmesi) bir başka tartılaşan etik konudur. Bu konudaki etik ilke, kendisiyle görüşme yapılan kişilerin kişisel kazançlar için istismar edilmemesidir.  Sömürünün insan ya da nesneleri adaletsiz kullanma ve çıkar sağlama amacına yönelik olduğunu belirtmekte ve sömürüyü, insanın başka insanları kendi amaçları için bir araç olarak kullanması ve kaynakların adaletsiz kullanımı olarak tanımlamaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.