GÖRÜŞME TEKNİKLERİ

Görüşme verilerinin kaydedilmesinde iki nokta üzerinde durmak gerekir. Birincisi görüşme verileri sadece görüşülen kişilerin cevaplarından oluşmamalıdır. Sözlü olmayan bilgilerin, yani görüşülen kişinin verdiği tepkileri, görüşme yapılan ortama ait özelliklerin de kaydedilmesi gerekir.

Görüşmeci, görüşme verilerini ses, resim ve görüntü kaydeden mekanik veya dijtal cihazlarla da kaydedebilir. Cihazla kayıt, görüşme yapılacak bireyin kabul etmesi ve koşulların uygun olması halinde en etkili kayıt yöntemi olarak bilinmektedir; çünkü not alma yönteminin aksine hem görüşme süreci engellenmez, hem de görüşme sonrasında ayrıntılı bir değerlendirme için görüşülen kişinin tüm cevapları eksiksiz kaydedilebilir. Yani cihazla kayıt daha fazla ve daha doğru bir veri kaydı sağlar. Özellikle görüntülü kayıtlarda ayrıntıların kaybolmaması açısından son derece yararlıdır.

Hangi yöntemle kayıt yapılırsa yapılsın görüşmecinin görüşmeden çıktıktan hemen sonra, görüşmeyi yaptığı kişinin nerelerde sinirli/rahatsız olduğunu; görüşmenin kesilip kesilmediğini; görüşmeler sırasında ortamda dikkatini çekenlere ilişkin bulgularını not alması gerekir.

Yapılandırılmış görüşmelerde verileri kaydetme yöntemi olarak not tutmanın kullanılması çok fazla problem yaratmaz; çünkü bu görüşme türü anket gibidir. Görüşmeci, soruları sırasıyla okur ve cevapları kaydeder.

Görüşmenin yapıldığı ortam koşulları, görüşülenlerin tutumları, davranışları, jest ve mimikleri örtünmek istenen bir bilgi olup olmadığı konusunda ipuçları verir. Ayrıca görüşmeye eşlik eden kimi durum ve ayrıntılar, elde edilen bilginin doğruluğunun tespitinde önemli ipuçları verebilir. Bu nedenle kayıtların verilen cevaplar kadar gözlem bilgilerini de içermesi gerekir.

Bir görüşme raporu hazırlanırken görüşmeciden kaynaklanan birtakım hatalar ortaya çıkabilir. Bu hatalar; tanıma hatası (görüşmecinin görüşülen kişilerde ortak olan olayları ya da işaretleri tanıya- maması), ihmal hatası (görüşmecinin not alması sırasında bazı ifadeleri, olayları, deneyimleri ihmal etmesi), derleme hatası (görüşmecinin verilen yanıtları yanlış anlaması veya dikkatsizliği nedeniyle notları derlerken yanlış derlemesi) ve yerini değiştirme hatası (görüşmecinin olayların sırasını veya aralarındaki bağlantıları hatırlamaması) olarak sıralanabilir.

Sosyal çalışmacılar tarafından görüşme sonucunda özet ve süreç raporu olmak üzere iki çeşit rapor hazırlamaktadır. Süreç raporunda; çalışılan kurumun adı, başvuranın kimlik bilgileri, görüşme tarihi ve süresi, sosyal çalışmacının adı ve soyadı yazılır. Raporda görüşmenin amacı kısaca belirtildikten sonra, kronolojik olarak konuşulanlar, başvuranın genel görünümü, davranış ve tepkileri, etkileşim süreci, uzman katkısı, gözlem ve düşünceler ayrıntılı biçimde yazılır. Son bölümde ise sosyal çalışmacının başvuran, görüşme süreci ve kendisi hakkında yaptığı değerlendirmeler yer alır. Özet raporunda; çalışılan kurumun adı, başvuranın kimlik bilgileri, görüşme tarihi ve süresi, sosyal çalışmacının adı soyadı yazılır. Görüşmenin amacı belirtildikten sonra görüşmede elde edilen bilgiler, gözlem ve değerlendirmeler kısa ve öz olarak kaydedilir.

Verilerin kaydedilmesinde bir takım koşullar, kullanılacak yöntemi belirlemektedir. Diğer bir ifadeyle yapılacak görüşmenin türü (yapılandırılmış, yarı-yapılandırılmış, yapılandırılmamış), görüşmenin yapılış şekli (sözel veya yazılı görüşmeler), görüşme konusu ve görüşme yapılan bireylerin özellikleri ve kayıt yöntemlerine yaklaşımı verilerin kaydedilme şeklini etkileyebilmektedir.

Görüşülenin açıklamalarının önemli olduğu fikrine kapılması not alma yönteminin dezavantajlarından birisi değildir.

Görüşülenin her zaman kayıta izin vermek istememesi cihazla kayıt yönteminin dezavantajlarından bir tanesidir.

Cihazla kayıt, görüşme yapılacak bireyin kabul etmesi ve koşulların uygun olması halinde en etkili kayıt yöntemi olarak bilinmektedir; çünkü not alma yönteminin aksine hem görüşme süreci engellenmez, hem de görüşme sonrasında ayrıntılı bir değerlendirme için görüşülen kişinin tüm cevapları eksiksiz kaydedilebilir. Cihazla kayıt, görüşme sırasında yapılan gözlemleri canlandırabilir, daha sonra yapılacak çeviri, notların genişletilmesi vb. konularda yardımcı olabilir.

Görüşmeciler cihazla kayıt yöntemini özellikle yarı-yapılandırılmış veya yapılandırıl- mamış görüşmeler için tercih edebilir (Altunışık vd., 2004, s.90), çünkü yapılandırılmamış görüşmelerde hem soru sorma, dinleme vb. iletişim becerilerinin önemi daha da artmaktadır, hem de açık uçlu sorulara verilen cevapların kaydedilmesi kapalı uçlu sorulara verilen cevaplara kıyasla daha zor olmaktadır.

Yazılı görüşme mektup, faks, ağ postası ve ağ yazışması gibi yöntemlerle yapılan görüşmelerdir. Bu tür görüşmelerde görüşülen kişi, sorulan sorulara cevaplarını yazarak verdiği için veri kaydı otomatikman gerçekleşmiş olmaktadır. Ancak, yazılı görüşmeler görsel ve işitsel ipuçları yakalama, belirsiz veya çelişkili ifadeleri netleştirebilme şansını ortadan kaldırdığı için sınırlı, hatalı veya eksik bilgi elde edilmesine neden olabilmektedir. Bu risk özellikle mektup, faks, ağ postası şeklinde yapılan görüşmelerde çok fazla iken, ağ yazışması şeklinde yapılan görüşmelerde nispeten biraz daha azdır. Bunun nedeni mektup, faks ve ağ postası şeklinde yapılan görüşmelerin eş-zamansız (asenkronize), ağ yazışması şeklinde yapılan görüşmelerin ise eş-zamanlı (senkronize) olmasıdır.

Sözel görüşmelerde olduğu gibi yazılı görüşmelerde de cevapların gizliliği konusunda güvence verilmelidir. Ayrıca yazılı görüşmelerde mutlaka soruların cevaplanma süresi belirtilmelidir.

Bilimsel bir araştırmada bulgulara ulaşıldığında bir sonraki aşama araştırmanın raporlanmasıdır. Araştırmanın bütün bir özetini oluşturan raporlama, bir araştırmanın, araştırmacının yorumunu da içerecek şekilde, bir bütün halinde yazılı bir şekilde ortaya konulmasıdır.

Sosyal çalışmacılar, görüşme tekniğini, bir yandan başvuran hakkında bilgi edinme tekniği, bir yandan da yardım ve tedavi yöntemi olarak kullanmaktadır. Kuşkusuz, görüşme yönteminin bu amaçla kullanılması, araştırma amacıyla kullanılmasından bir hayli farklıdır. Örneğin rehberlik ve psikolojik danışmada, görüşme klinik ya da analitik yöntemin veya psikoanaliz yönteminin bir parçası olarak düşünülmektedir.

Sosyal çalışmacılar tarafından görüşme sonucunda özet ve süreç raporu olmak üzere iki çeşit rapor hazırlamaktadır. Süreç raporunda; çalışılan kurumun adı, başvuranın kimlik bilgileri, görüşme tarihi ve süresi, sosyal çalışmacının adı ve soyadı yazılır. Raporda görüşmenin amacı kısaca belirtildikten sonra, kronolojik olarak konuşulanlar, başvuranın genel görünümü, davranış ve tepkileri, etkileşim süreci, uzman katkısı, gözlem ve düşünceler ayrıntılı biçimde yazılır.

Bilimsel sistematik analiz, örneğin, korunmaya muhtaç ergen bir çocuğun kuruluş, işyeri, okul, aile, çevre içerisindeki temel psikolojik, sosyolojik, kültürel, eğitsel ve iktisadi olguları ve değerleri arasındaki doğal ilişkilerin ortaya çıkartılması, olgular ve değerler arasındaki bağıntıların biçimi ve birbirleri üzerindeki etkilerini çözümlemek olarak tanımlanabilmektedir. Derin, etkili bilimsel sistematik bir analiz meslek elemanının mevcut teorik bilgisi ve alan pratiğinin birlikte yürütülmesiyle elde edilebilir. Buna da “teorik bütünlük” denilmektedir.

Bir görüşme raporu hazırlanırken görüşmeciden kaynaklanan birtakım hatalar ortaya çıkabilir. Bu hatalar; tanıma hatası (görüşmecinin görüşülen kişilerde ortak olan olayları ya da işaretleri tanıyamaması), ihmal hatası (görüşmecinin not alması sırasında bazı ifadeleri, olayları, deneyimleri ihmal etmesi), derleme hatası (görüşmecinin verilen yanıtları yanlış anlaması veya dikkatsizliği nedeniyle notları derlerken yanlış derlemesi) ve yerini değiştirme hatası (görüşmecinin olayların sırasını veya aralarındaki bağlantıları hatırlamaması) olarak sıralanabilir.

İsimsizliğin (Anonimliğin) ve Gizliliğin Garanti Edilmesi: Görüşmecinin, görüşü­len kişi, adının açıklanmasında bir sakınca olmadığını belirtmediği müddetçe, bilgilerin kimden aldığının bir başkası tarafından öğrenilmeyeceği garantisini görüşülen bireye vermesi gerekir.