GÖRÜŞME TEKNİKLERİ

Sigmund Freud (1856- 1939) tarafından geliştirilen psikodinamik kuramın temel sayıltısı, ruhsal sorunların bilinçaltı çatışmalardan kaynaklandığıdır.

John Bowlby’nin temsilcisi olduğu bağlanma kuramı aslında hayvan çalışmalarına dayanır.

Tarihsel olarak davranışçılıktan sonra gelişen bilişsel kurama göre, bireyin yaşamında önemli olan yaşanan olayın, gerçeğin ne olduğu değil, o olay ya da gerçeğin birey tarafından nasıl algılandığı ve değerlendirildiğidir.

İnsancıl kuramın iki önemli temsilcisi Abraham Maslow ve Carl Rogers’tır.

Problem stres verici, zihinsel karmaşıklığa yol açan, sıkıntılı, bıktırıcı ve baş edilmesi zor durum, düşünce, duygu ya da deneyimdir. Problemle baş etmek, problemin üstesinden gelmek ya da problemi çözmek karmaşık ve zor bir süreç olduğundan, her zaman değilse de çoğunlukla bir başkası tarafından doğrudan ya da dolaylı müdahale gerektirir. Güçlük ise, kendiliğinden oluşan, istenmeyen ve çoğu zaman sağduyu yoluyla çözülebilen durum, düşünce, duygu ya da deneyimdir. Kabaca risk, bir zarara uğrama olasılığı ya da tehlikesi olarak düşünülebilir. Bu yönüyle risk, henüz gerçekleşmemiş, ancak önlem alınmazsa gerçekleşme potansiyeli taşıyan bir tehlikeyi ya da istenmeyen bir durumu ifade eder. Gereksinim ise eksikliği hissedilen ve giderilmesi gereken şeydir.

Özetle söylemek gerekirse, bir kesinlik olmamakla birlikte yardım ve destek kavramlarını üç açıdan birbirinden ayırmak mümkündür:

1. Yardım daha çok probleme yönelikken, destek daha çok riske yönelik görünmektedir. Yani, yardım bir problemin çözülmesini çalışma odağına alırken, destek problem ortaya çıkmadan verilen hizmeti daha çok kapsar.

2. Problem ve güçlük ilişkisi anımsanırsa, yardım problemi çözmeye, destek güçlüğü gidermeye yönelik olarak sağlanan hizmet olarak düşünülebilir.

3. Bireyin sınırlı, zayıf, sorunlu yönlerine yönelik yardım sağlanabilir; ancak bireyin güçlü, yeterli yönleri desteklenebilir.

İster uzman-başvuran birlikteliği ile ister uzmanın kendi başına gerçekleştirdiği biçimde olsun, görüşmenin sonunda gerçekleştirilen değerlendirmenin çeşitli yararları vardır:

a. Görüşme başında konan hedeflere ulaşılma derecesi belirlenebilir.

b. Görüşmecinin -ve katılmışsa başvuranın- kendi sınırlı ve güçlü yönlerini keşfetmelerini sağlayabilir.

c. Yalnızca sonucun değil sürecin de etkililiği/etkisizliği ve bunların nedenleri ayrıntılı olarak saptanabilir.

d. Görüşmeciye sonraki görüşmeleri için eğitici ve yol gösterici bir süreç olabilir.

e. Süreçte gerçekleştirilen uygulamaların genel bir fotoğrafını sağlayabilir.

Süreç, aralarında birlik olan veya belli bir düzen ya da zaman içinde tekrarlanan, ilerleyen, gelişen olay ve hareketler dizisidir. Eş deyişle süreç, belli bir amaca yönelmiş olan sürekli değişimlerin tümüdür.

Sistem kavramı son yıllarda hemen hemen bütün sosyal bilimlerde olduğu gibi sosyal hizmette de kullanılmaktadır. Bu biçimiyle sistem, kendini oluşturan herhangi bir parça ortamdan çekildiğinde ya da ihmal edildiğinde işleyişi aksayan etkileşimsel bir yapı ya da bütün olarak tanımlanabilir

İşlevsel yaklaşım, 1930’lu yıllarda, görüşme tekniğinin en çok kullanıldığı yöntem olan bireyle çalışmaya bilimsel bir nitelik kazandırmak amacıyla geliştirilmiş, ancak zamanla mesleğin diğer yöntemleri için de geçerli olmuştur. Yaklaşım, büyük oranda gelişim psikolojisi bilgilerinden yararlanmıştır. İşlevsel yaklaşım, bireyle çalışma ve görüşmeyi bir “yardım süreci” olarak ele almaktadır. Bu süreç, mesleğin ilkeleri doğrultusunda başlatılır,sürdürülür ve sonlandırılır. Yaklaşıma, “işlevsel yaklaşım” denmesinin nedeni, amaçlara ulaşmada “kurumun işlevleri”ne (sosyal hizmet kurumu) yaptığı vurgudandır. Bir kurum olarak sosyal hizmetin işlevi mesleki uygulamanın amacını, yönünü, kapsamını belirlemek ve bu çerçevede sorun sahiplerine yardımcı olmaktır. İşlevsel yaklaşım aynı zamanda, amaca ulaşmak için yalnızca bir yönteme bağımlı kalınmaması, gerektiğinde diğer yöntemlere de başvurulması gerektiğini öne sürmektedir

Yaklaşıma göre problem çözme sürecinin 6 temel aşaması vardır :

1. Problemin olabildiğince açık bir biçimde tanınması ve tanımlanması

2. Alternatif çözüm önerilerinin geliştirilmesi

3. Çözüm önerilerinin ayrıntılı biçimde değerlendirilmesi

4. Önerilerden seçim yaparak bu doğrultuda amaçların belirlenmesi 

5. Çözüm önerilerinin uygulamaya geçirilmesi

6. Çözüm önerilerinin işleyip işlemediğinin izlenmesi ve değerlendirilmesi

Psikodinamik kuram, aynı zamanda psikanaliz ya da psikanalitik kuram olarak da anılmaktadır. Kendi içinde ve kendini izleyen süreçte çeşitli alt modelleri barındırmakla birlikte, Sigmund Freud (1856- 1939) tarafından geliştirilen psikodinamik kuramın temel sayıltısı, ruhsal sorunların bilinçaltı çatışmalardan kaynaklandığıdır.

Tarihsel olarak davranışçılıktan sonra gelişen bilişsel kurama göre, bireyin yaşamında önemli olan yaşanan olayın, gerçeğin ne olduğu değil, o olay ya da gerçeğin birey tarafından nasıl algılandığı ve değerlendirildiğidir. Örneğin, babasını kaybetmiş iki başvuranın bu olaya tepkileri birbirinden farklı olabilir. Aslında olay aynıdır: Ölüm. Burada farklılaşan iki başvuranın iki farklı bilişsel değerlendirme yapmalarıdır. İnsanın duyguları ve davranışlarını düşünceleri belirler.

Yetersiz kaynaklar: Fiziksel, ekonomik, sosyal, duygusal, politik, kültürel kaynaklardan yoksunluk bireyin yaşantısında önemli problemlere yol açma potansiyeli taşımaktadır. Yukarıda değinildiği gibi, örneğin sosyal ilişkilerde çatışma ya da yeterli sosyal etkileşime sahip olmamak bireyde önemli bir sorun kaynağıdır.

Sosyal hizmet görüşmelerinin yapıldığı fiziksel ortamlar (kurum ve mekânlar) aşağıda sıralanmıştır:

• Doğrudan sosyal hizmet sağlayan kurumlar (örneğin, Çocuk Esirgeme Kurumu)

• Merkezler (örneğin, evlat edinme merkezleri/evleri)

• Yatılı kurumlar (örneğin, yatılı okullar, huzur evleri)

• Ceza ve tevkif evleri

• Okullar

İster uzman-başvuran birlikteliği ile ister uzmanın kendi başına gerçekleştirdiği biçimde olsun, görüşmenin sonunda gerçekleştirilen değerlendirmenin çeşitli yararları vardır: a. Görüşme başında konan hedeflere ulaşılma derecesi belirlenebilir. b. Görüşmecinin -ve katılmışsa başvuranın- kendi sınırlı ve güçlü yönlerini keşfetmelerini sağlayabilir. c. Yalnızca sonucun değil sürecin de etkililiği/etkisizliği ve bunların nedenleri ayrıntılı olarak saptanabilir. d. Görüşmeciye sonraki görüşmeleri için eğitici ve yol gösterici bir süreç olabilir. e. Süreçte gerçekleştirilen uygulamaların genel bir fotoğrafını sağlayabilir.

Sistem, kendini oluşturan herhangi bir parça ortamdan çekildiğinde ya da ihmal edildiğinde işleyişi aksayan etkileşimsel bir yapı ya da bütün olarak tanımlanabilir

Değerlendirme kavramının birbirine yakın pek çok anlamı vardır. Sosyal bilimlerde değerlendirme, genellikle ölçme kavramıyla birlikte ele alınır. Çevredeki özelliklerin, niteliklerin, nesnelerin, yani değişkenlerin gözlenerek sembollerle, özellikle de sayı sembolleriyle ifade edilmesi ölçme olarak adlandırılır. Diğer bir anlatımla ölçme, niteliği nicelik haline getirme ve bir betimleme işlemidir. Ölçme sonucunda elde edilen veriyi bir ölçütle karşılaştırarak bir karara, yargıya, hükme, yoruma varma işlemi ise değerlendirmedir.

Denenmiş yaklaşımların beklendik sonuçları vermemesi, sosyal çalışmacıları son yıllarda yeni bir yaklaşım arayışına itmiştir. Bunlardan biri ekolojik yaklaşımdır. Özünde Urie Bronfenbrenner’in çalışmalarına dayanan ekolojik yaklaşıma göre, bireyin sorunları, tıbbi modelde önerildiği biçimiyle, biyolojik etkenlerden ya da psikodinamik çatışmalardan çok, fiziksel ve sosyal çevresi ile yaşadığı işlevsel olmayan ilişkilerden kaynaklanmaktadır. Ekolojik yaklaşım, içsel ve dışsal (çevresel) faktörleri birlikte ele alır. Yaklaşıma göre, insanlar çevresel etkilere edilgen tepkiler veren varlıklar değil, fiziksel ve sosyal çevresi ile aktif, dinamik ve karşılıklı bir etkileşim içinde olan varlıklardır. Görüşmenin yaygın bir teknik olarak yer aldığı sosyal hizmet yöntemlerinin tümünde amaç problemi çözerek başvuran lehine bir değişim yaratmaktır. Ekolojik yaklaşım çerçevesinden bakıldığında, anılan amacın gerçekleştirilmesi bireyin gereksinimleri ile çevrenin özellikleri arasında bir denge kurmak yoluyla olanaklı hale gelebilmektedir. Yaklaşımın görüşme açısından yararları ise şöyle sıralanabilir:

• Sistem yaklaşımına benzer biçimde görüşmenin bir iç-dış bütünlüğü içinde ele alınmasını sağlar. Görüşmeciye, başvuranın çevresinden bağımsız düşünülemeyeceği gerçeğini hatırlatır. • Bireyi çevresiyle birlikte ele almanın yanında, asıl etkin rolü başvurana biçerek onu değişim sürecinin baş aktörü konumuna yerleştirir. • Çevre kavramının “sosyal çevre” yönüne vurgu yaparak bireyin ilişkide olduğu diğer insanları da hesaba katar.

Davranışçı Kuram Kuramın önemli temsilcileri Watson, Skinner, Thorndike, Pavlov ve Rayner’dir. Kurama göre, bütün davranışlar gibi sorunlu davranışlar da öğrenilmiştir. Özellikle korku, kaygı gibi duygu durumları öğrenme süreciyle gerçekleşir. Davranışçı yaklaşım, bireyin yaşadığı sorunların nedenlerini açıklamaktan çok, sorunlu davranışın değiştirilmesi açısından önemlidir. Örneğin, kalabalık ortamlarda bulunmaktan önemli derecede çekinen bir başvurana, davranışçı kuramın tekniklerinden sistematik duyarsızlaştırma uygulanabilir. Bu teknikte, kişi önce çok küçük gruplara, giderek daha büyük gruplara ve en sonunda büyük bir kalabalığa duyarsız hale getirilir. İnsan davranışını basite indirgemesi, biyolojik etkenleri, içsel süreçleri ve geçmiş yaşantıları yok sayması gibi nedenlerden eleştirilmektedir.

Davranışçı Kuram Kuramın önemli temsilcileri Watson, Skinner, Thorndike, Pavlov ve Rayner’dir. Kurama göre, bütün davranışlar gibi sorunlu davranışlar da öğrenilmiştir.