GÖRÜŞME TEKNİKLERİ

I, II ve III

Mesleki Etiğe Uygun Davranılması

Yoğun gereksinimli bireyler için karşıt müdahalede bulunabilme

Karşıt aktarım

Yalnız II

Yansıtma

Buraya gelirken çok kaygılandın mı?

Saydamlık

Popülerlik yönünde bir beklentisi olmak

Başvuran ile Görüşmeci Arasında Profesyonel İlişki Kurulması Sosyal hizmetin nihai hedefi değişim yaratmaktır. Değişim yaratma sürecinde görüşme tekniği uygulanırken görüşmeci ile başvuran arasında profesyonel ilişki kurmak yaşamsal bir öneme sahiptir. Çünkü uygulama sürecinin başlangıcından sonuna değin, taraflar bir ilişki içinde bulunacaktır. Profesyonel ilişkinin en önemli getirisi, başvuranın görüşmeciye güven duymasıdır. Profesyonel ilişkiden kasıt, tarafların birbirleri ile özel ya da duygusal yönden değil, mesleki çerçevede bir ilişki kurmasıdır. Daha sonra da sözü edileceği üzere, aynı zamanda bir görüşme becerisi olan bu ilke, başvurana yardım etmek açısından olmazsa olmaz bir değere sahiptir.

Uygulamaların Bilimsel Dayanaklı Olması Sosyal hizmet, bir meslek olduğu kadar bilimsel bir disiplindir. Dolayısıyla, yöntemlerin eyleme geçirilmesinde, uygulamanın kendisinden yararlanıldığı gibi, disiplin bilgisinden de yararlanılmalıdır. Örneğin, bütün yöntemlerin uygulamasında temel olarak beş aşama yer alır: Sorunla ilgili bilgi toplama, tanılama, eylem planı oluşturma, planı uygulama ve yapılan işi değerlendirme. Bilimsel dayanaklı bir uygulama bu aşamaları göz önünde bulundurmalıdır. Sosyal hizmette birçok farklı teknik olduğu gibi, bu tekniklerin en önemlisi olan görüşmenin de farklı biçimleri ve kuramsal temelleri vardır. Görüşmeci, alandaki bilimsel çalışmaları takip ederek bilimsel yönden etkililiği diğerlerine göre daha çok öne çıkan kuramsal temellere uygun davranmalıdır. Aksi halde, yöntem başarıya ulaşamayacak, meslek de standartlarından uzaklaşacaktır.

Başvuran Merkezli Anlayışın Geçerli Olması Bu ilke, sorun kadar sorun sahibine de yönelmeyi, sorun sahibine karşı önyargısız olmayı ve bireyi olduğu gibi kabul etmeyi gerekli kılmaktadır. Bu ilkeye uyan görüşmeci, uygulamanın hızını başvurana göre ayarlar, sorunun başvuran tarafından da bilinmesine izin verir, başvuranın niteliklerine ve gelişimsel seyrine göre davranır. Kuşkusuz, birey çevresi ile etkileşim halindedir. Ancak çevresel etkenlere aşırı odaklanılması, görüşmeciyi, bireyin sorunun en önemli öğesi olduğu gerçeğinden uzaklaştırma tehlikesi yaratabilir.

Mesleki Etiğe Uygun Davranılması Düzeyi ne olursa olsun bütün sosyal hizmet uygulamaları meslek etiğine uygun olmalıdır. Etik ilkeleri belirleyen en önemli etken insan haklarıdır. Diğer bir anlatımla, insan haklarına aykırı her durum bir etik ihlalidir. Etik ilkelerden biri gizliliktir. Başvuranla ilgili özel bilgiler, bazı durumlar dışında, başkaları ile paylaşılmamalıdır. Bu durum meslek etiğine uymadığı gibi başvuran-sosyal çalışmacı arasındaki güven ilişkisini de bozacaktır. Bir diğer etik ilke, kültürel, etnik farklılıklara duyarlılıktır. Sosyal çalışmacı, başvuranın kültürel özelliklerini bilmek ve bu çerçeveye uygun davranmak durumundadır. Meslek etiğine uygun davranmak, güçlü bir yardım ilişki kurmak için de gereklidir. Örneğin, başvuranın haklarına saygılı olmak, başvuranın kültürel özelliklerine ve farklılıklarına duyarlı olmak, başvuranla ilgili özel bilgilerin gizliliğini sağlamak başvuran-sosyal çalışmacı arasındaki ilişkiyi güçlendirecektir.

Pozitif Yanlılık Genellikle çalışmalarda görüşmecinin “tarafsız” olması gerektiği düşüncesi hâkimdir. Burada kastedilen tarafsızlık, başvurana yardım etme sürecinde nötr bir gözle süreç içinde yer almaktır. Öte yandan görüşmecinin nihai hedefi yardım etmek olduğundan genel süreçte başvurandan yana bir değeri de taşımalıdır. Özellikle son yıllarda öne çıkan pozitif yanlılık anlayışına göre, başvuranın üçüncü kişi ya da kurumlarla bir çatışması ya da sorunu olması durumunda görüşmeci, başvuranın tarafında olmak kaydıyla bir taraflılık sergileyebilir. Bu durumda görüşmeci, başvuranın bir tür koruyucu-psikolojik-sosyal avukatlığını üstlenebilir. Okullarda hizmet veren bir sosyal çalışmacının, okula uyum sorunu olan bir ergenle görüşme sürecinde olduğunu düşünelim. Bu çocukla ilgili öğretmenleri ya da diğer okul çalışanlarının olumsuz bir tutumu olduğunu ve zaman zaman öğrenciyle ilgili olumsuz konuşmalar yaptıklarını varsayalım. Bu durumdan haberdar olan görüşmeci, pozitif yanlılık göstererek, öğrenci hakkında olumsuz konuşanlara tepki gösterebilir. Burada görüşmecinin gösterdiği pozitif yanlılık örneği, öğrencinin aldığı yardımdan faydalanma olasılığını artıracağı gibi, onunla ilgili herkesin daha dikkatli davranmasına da yol açabilecektir. Bu durum tarafsızlığın ihlali değil, yardım alanın lehine bir uzman tepkisidir.

Empati Hem iletişim becerisi, hem görüşme becerisi, hem de bir yardım ilişkisi değeri olarak empati, bireyin kendini karşısındaki bireyin yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini anlamaya çalışmasıdır. Diğer bir değişle empati, diğerinin duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını yönlendiren faktörleri kendimize aitmiş gibi, ancak aslına sadık kalarak algılama ve anlama yeteneğidir. Empati ile sıkça karıştırılan bir kavram sempatidir. Sempati, bireyin kendini karşısındaki bireyin yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini anlamaya çalışması ve ona hak vermesidir. Empatide hak verme yokken sempatide vardır. Sempati daha çok arkadaşlık ilişkilerinde görülür. Empati, başvuranın anlattıklarını olduğu gibi ona yinelemek değil, onu anladığımızı farklı sözcüklerle ifade etmektir. Kısaca şöyle denebilir: “Onunla düşünmek empati, onun gibi düşünmek sempatidir.” Empatik iletişim için örnek: Başvuran: Annemin ölümünden sonra hiç kendime gelemedim, sürekli ağlıyorum. Görüşmeci: Bu durum sizi derinden etkilemiş olmalı.

Sessizlik, sıklıkla dinleme ile karıştırılan bir görüşme becerisidir. Dinlemede karşıdaki konuşuyorken susmak söz konusuyken, sessizlikte karşıdaki konuşmadığında da susmak vardır. Sessizlik, herhangi bir biçimde sözlü iletişim içermeyen aktif bir görüşme becerisidir. Uygulanması en zor süreçlerden biridir. Görüşmecinin deneyimi arttıkça sessizlik becerisini etkili bir biçimde uygulayabilme yeteneği de artmaktadır. Sessizlik becerisinin hangi durumlarda uygulanacağı oldukça önemlidir. Başvurana zaman kazandırılmak istendiğinde, ağır bir konuşmanın ardından, ağlama nöbeti sırası ve sonrasında, iletişimi başlatma davranışı danışana bırakılmak istendiğinde sessizlik uygulanabilir. İlk seanslarda, başvuranın takıldığı durumlarda, herhangi bir saldırgan tutum öncesinde, kaygı-utanç gibi duyguların yaşanması durumunda, üzüntü verici bir durum anlatılmadan önce sessizlik kendiliğinden ortaya çıkabilir. Sessizlik tekniği ciddi bir dikkati gerekli kılmaktadır. İlk görüşmelerde sessizliğe fazla yer vermemekte yarar vardır. Çünkü henüz görüşmeciye yeteri kadar güven duyulmayan bu aşamada sessizlik, başvuran tarafından reddedici bir tutum olarak algılanabilir. Buna olumsuz sessizlik denmektedir. Dolayısıyla ilk görüşmelerde sessizlik kendiliğinden ortaya çıkma eğilimi gösterse de buna izin verilmemelidir. Ancak sona yaklaşan görüşmelerde sessizlik bir duygu ifadesi ve kabul edici bir tutum olarak algılanabilir. Buna da olumlu sessizlik denmektedir. Görüşmeci, sessizlik becerisini uygulayıp uygulamayacağına ya da kendiliğinden ortaya çıkan sessizliğe izin verip vermeyeceğine başvuranı iyice tanıdıktan sonra karar vermelidir.

Kendini Açma: Başvuranın duygularını ifade etmesine model olmak ve onu cesaretlendirmek üzere görüşmecinin zaman zaman kendi duygu, düşünce ve yaşantılarını dile getirmesi kendini açma becerisi olarak bilinmektedir. Tanımdan da anlaşılabileceği üzere görüşmecinin kendini açma davranışının görüşme süreci ve başvuran açısından çeşitli yararları vardır:

Kendini açma, yukarıda anılan yararlarına karşın dikkatle kullanılması gereken bir beceridir. Çünkü görüşmecinin gereksiz yere ve sürekli olarak kendini açması, ilişkinin profesyonel boyuttan gündelik boyuta geçmesine yol açabilir. Aşırı kendini açmada fark etmeden bir aktarım ilişkisinin doğması riski de bulunmaktadır.

Görüşme açısından yapılandırmanın dört temel yararı vardır:

En genel anlamıyla görüşme, özgül ve daha önceden belirlenmiş bir hedefe yönelik iletişimdir.

Etkili bir görüşmeci olmak uzmanın aşağıdaki özelliklere sahip olmasını gerektirir:

1. Sosyal hizmet alanının uygulama ilkelerini benimseme,
2. Alanın öngördüğü uygulamacı yeterlilikleri ölçütlerini karşılama,
3. Yardım ilişkisi kurabilme,
4. Görüşme becerilerini uygulama,
5. Uygun bireysel özellikleri taşıma,
6. Görüşme becerilerini farklı ortamlara aktarma.