GÖRÜŞME TEKNİKLERİ

Örnekte, sosyal hizmet görevlisi ve başvuran benzer deneyimler yaşamışlardır. Sosyal hizmet görevlisi bu deneyimlerden yola çıkarak başvuranla kişisel yakınlık kurmaktadır. Kişisel yakınlık ise görüşme tekniğinin zayıf yönlerinden biridir. Bu nedenle doğru seçenek D şıkkıdır.

Görüşmenin yaşamsal bir öneme sahip olmasının en büyük nedeni içinde olmadığı­mız olaylar veya deneyimler hakkında detaylı bilgi alabilmemizi, bir başka deyişle ileti­şim sürecini sağlıklı yönetilmesini sağlamasıdır. Başkalarının içinde bulundukları dünya hakkında hissettiklerini ve düşündüklerini ortaya çıkarmamıza imkân sağlar. Bu nedenle görüşme, amacı insanların yaşadıkları deneyimleri, bu de­neyimlere verdikleri anlamları anlamak olan ve bu deneyimleri dil yardımıyla birbirlerine aktardıkları bir süreçtir.

Görüşme, birçok açıdan sohbet kavramına benzemektedir. Her ikisi de duygularını, tu­tumlarını, düşüncelerini paylaşan bireyler arasındaki sözlü ve sözsüz iletişimi içerirler. Sohbette olduğu gibi görüşmede de bireylerin birbirlerini etkilemesi mümkündür. Kulla­nılan kelimeler, sergilenen duygular ve davranışlar bireylerin birbirlerinden etkilenmele­rine yol açabilir. Ayrıca olumlu bir görüşme ve sohbet, bireylerde memnuniyet uyandırır. Bu ortak özelliklerin yanında görüşmeyi sohbetten ayıran en önemli özellik görüşmenin bilinçli bir amaca ulaşmak için tasarlanmasıdır. Bu amaç, bir anneye çocuğunu kreşe yer­leştirme kararında, bir aileye yaşlı olan akrabası için bakım evine yerleştirme kararında, bir diğer aileye daha etkili disiplin tekniklerini öğrenme ve kabul etme konusunda veya alkolle mücadele konusunda kendisini gösterebilir. Herhangi bir amacı olmayan görüşme, sadece bir sohbet olabilir; görüşme olarak kabul edilmesi söz konusu değildir.

Sohbet ve Görüşme Arasındaki Farklılıklar aşağıdaki tabloda detaylı olarak verilmiştir:

SOHBET

GÖRÜŞME

1. Bilinçli, üzerinde düşünülmüş bir planı, amacı veya hedefi yoktur.

1. Bilinçli olarak tanımlanmış, planlanmış bir amacı veya hedefi vardır; görev odaklıdır.

2. Açıkça tanımlanmış, oluşturulmuş farklı rolleri ve yükümlülükleri yoktur.

2. Açıkça tanımlanmış rol farklılıkları söz konusudur: Görüşmeci-Başvuran gibi.

3. Görüşme zamanı, yeri, süresi ve sıklığı gibi resmi bir düzenlemesi yoktur.

3. Üzerinde düşünülerek ayarlanmış yeri, zamanı, süresi ve sıklığı vardır.

4. Etkileşim, sosyal beklentiler ve normlar çerçevesindedir.

4. Sosyal beklentiler ve normlar yerini mesleki norm ve yükümlülüklere bırakır.

5. Konuşma kalıpları gayri resmidir; dolam-baçlı sözleri, duraksamaları, tekrarları vardır

5. Konuşma kalıpları resmi, yapılanmış ve organize edilmiştir.

6. İletişim akışı dengelidir, karşılıklıdır ve iki yönlüdür

6. Konuşma akışı dengeli değildir; görüşmeciden ziyade başvuranın konuşması beklenir.

7. Katılımcılar, sohbeti başlatmak veya devam ettirmek için herhangi bir zorunluluk içinde değildir.

7. Görüşmeci, iletişimi başlatmak ve amacına ulaşana kadar görüşmeyi devam ettirmek için mesleki bir zorunluluğa sahiptir.

8. Katılımcılar, eşit otorite ve güce sahiptir.

8. Otorite ve gücün dağılımı eşit değildir; görüşmecinin sahip olduğu otorite ve güç daha fazladır.

9. Katılımcılar, çoğunlukla kültürel yönden birbirlerine benzerler.

9. Katılımcılar, çoğunlukla kültürel yönden birbirlerinden farklıdır.

10. Katılımcıların hesap verme yükümlülüğü yoktur.

10. Görüşmecinin başvurana hesap verme yükümlülüğü vardır.

Doğru cevap E’dir.

Teşhis ya da karar verme görüşmeleri, bilgi toplama görüşmelerine kıyasla daha amaç odaklıdır; belirgin kararlar almaya yöneliktir. Örneğin çocuk istismarı olduğuna dair bir şikâyetin doğruluğunu kontrol etmek için bu tür görüşmeler yapılır. Bireyin davranışlarını, algısını, tutumlarını etkileyen faktörleri anlamayı sağlar. İhtiyaçla­rını, sorunlarını, imkânlarını, kaynaklarını “ne?, ne zaman?, nerede?, ne kadar?” tarzındaki sorularla belirlemeye çalışır. Bu sorularla sorunu teşhis etmek, değerlendirmek ve sağlanacak hizmeti belirlemek mümkün olur.

Bu işlevler çerçevesinde sosyal hizmet görüşmelerindeki amaçları şu şekilde sıralamak mümkündür:

Yarı-yapılandırılmış Görüşme: Görüşmeden önce her kişiye sorulacak sorular belir­lenmiştir; fakat yapılandırılmış görüşmeden farkı görüşmeciye görüşme sırasında ihtiyaç duyduğu, merak ettiği soruyu sorma esnekliğini tanımasıdır. Görüş­meci, görüşme sorularıyla ilgili olarak kendi tarzını kullanarak konuları araştırabilme ini­siyatifine sahiptir. Bu görüşme tipi sosyal hizmetlerde benzer sorunlarla, deneyimlerle kar­şılaşmış başvuranlarda kullanılır. Örneğin aynı hastalıklara yakalanmış olan, aynı suçun mağduru olan, aynı sosyal hizmet tedavisini almış kişilerle bu tip görüşmeler yapılabilir.

Yapılandırılmış görüşme yapacak kişilere yol gösterecek öneriler şu şekildedir:

Görüşmenin yapılandırılma derecesini belirleyen bir takım göstergeler vardır. Bunlar­dan birincisi görüşme sorularının ve soruların sorulma sırasının önceden belirlenmiş olma­sıdır. İkincisi cevapların kaydedilme biçimiyle ilgilidir. Yapılandırılmış görüşmede önceden hazırlanmış bir cevap tablosu veya listesi kullanılmaktadır. Yapılandırılmamış görüşmelerde ise cevapların kaydedilmesinde bu tür sınırlamalar veya beklentiler daha azdır. Örneğin ai­lesini kazada kaybetmiş bir kişiyle yapılan yapılandırılmış görüşmede bu kişinin psikolojik rahatsızlıklarının derecesi düşük ise düşük sayılarla, yüksek ise yüksek sayılarla kaydedilir. Depresyon belirtileri varsa “1=yok; 2=belirgin değil; 3=kesinlikle var” şeklinde bir kayıt ön­ceden hazırlanmaktadır. Görüşmenin yapılandırılma derecesini belirleyen son gösterge ise soruların türleri ile ilgilidir. Yapılandırılmış görüşmede daha çok kapalı sorular sorulurken, yapılandırılmamış görüşmelerde açık uçlu sorular kullanılır.

Odak Grup Görüşmeleri Son dönemlerde kullanımı giderek artan odak grup görüşmeleri, grup görüşmelerinde kullanılan tekniklerden bir tanesidir. Görüşmeciyle başvuran arasında bire bir yapılan gö­rüşmelerden farklı olarak odak grup görüşmelerinde bireysel hikâyelerden ziyade belli bir grup ya da topluluğun belli bir konu üzerindeki davranışları ve davranışlarının arkasın­daki nedenleri anlaşılmaya çalışılır. Bireylerin bilgi ve tecrübeleri yanında nasıl düşün­dükleri, neden o şekilde düşündükleri konusunda detaylı bilgi toplanır. Karakterleri ya da deneyimleri itibariyle birbirine benzeyen, genellikle 6-12 gibi az sayıda kişiden oluşan gruplarda, belli bir zaman sınırlaması içerisinde, önceden belirlenmiş çerçevede konuyla ilgili düşüncelerin tartışılması sağlanır.

Görüşmeci, başvuranın giyim tarzından, ses tonundan, duygusal tepkilerinden, ken­dine özgü hareketlerinden onun hakkında detaylı bilgi sahibi olur. Bireyin anlık geliş­tirdiği cevapları ve tepkileri kaydetme şansına sahiptir. Yüz yüze yapılan görüşmelerde görüşmecinin bu tür sözel olmayan ipuçlarını gözlemlemesi sorunu çözmeye dönük daha doğru kararların alınmasına yardımcı olur.

Görüşme sürecinde gözlemden çok sık faydalanılması, görüşmede sadece sözlü iletişimin kullanılmadığı anlamına gelmektedir. Bireylerin iletişimlerinin büyük bir kısmında vücut dili, dış görünümle ilgili özellikler ve mekâna ait özellikler gibi görsel ipuçlarının önemli bir yeri vardır. Bununla birlikte, görüşme, sosyal etkileşim sürecidir. Görüşmeci ve görüşülen birey sadece aynı mekanda bulunan kişiler değildir; birbirlerini yalnızca entelektüel yönden değil duygusal yönden de etkilemektedirler.

Görüşmecinin ve başvuranın rollerinin farklı olması, karşılıklı olmayan bir ilişkiyi beraberinde getirir. Görüşmecinin belli görevleri başarma konusundaki sorumluluğu, kendisine birtakım ayrıcalıkları da beraberinde getirir. Bir sohbette, katılımcıların benzer soruları sorma fırsatı vardır ve sohbetin konusuna eşit şekilde karar verme yetkileri söz konusudur. Görüşmede ise görüşmecinin içeriği belirleme hakkı daha fazladır ve başvuranın sorma hakkının olmadığı soruları sorabilir

Görüşmeci, görüşmede dikkatini nereye odaklayacağına, hangi konular üzerinde duracağına karar verir. Görüşmeci, içeriğe odaklanır ve görüşmenin amacına ulaşmasını sağlayan süreci kontrol eder. Buna karşın, sohbet her konuyu kapsayabilir, hiç bir konu üzerinde odaklanmak zorunda değildir.

Görüşmenin bir amacı vardır ve bu nedenle de resmi olarak ayarlanmış bir toplantı gibi düşünülebilir. Görüşme için belli bir zaman, yer ve süre belirlenmiştir. Sohbetten farklı olarak görüşmeci, belirlenen süre içerisinde görüşmenin amacına ulaşması için bilinçli bir şekilde hareket eder

Görüşmede bireyler arası iletişimin sosyal normları yerine mesleki normlar geçerlidir. Mesleki normlar, görüşmecinin görüşme sürecinde nasıl davranması gerektiğini, neleri yapıp neleri yapmaması gerektiğini gösterir. Bununla birlikte, görüşmenin ulaşılmak istenen bir amacı vardır; sohbette olduğu gibi iyi vakit geçirmek için yapılmaz. Bu nedenle de görüşmede katılımcıların hoş olmayan gerçeklerden veya duygulardan kaçmaması gerekir. Görüşmeci, görüşmenin amacı için gerekliyse bu hoş olmayan gerçeklerin ya da duyguların ortaya çıkmasını sağlamak zorundadır. Ek olarak, . Konuşma kalıpları, sohbeti görüşmeden ayırır. Sıradan bir sohbet konuşmasında duraksamalar, belirsizlikler ve tekrarlar vardır. Görüşmede kullanılan dilin daha resmi, kusursuz, belirgin ve organize edilmiş olması beklenir. Son olarak, görüşmede konuşma akışı dengeli değildir; görüşmeciden ziyade başvuranın konuşması
beklenir.

Sosyal hizmetin işlevleri aynı zamanda sosyal hizmette kullanılan görüşmenin amaçlarını
oluşturur. Bu işlevler;
• Bilgi toplamak,
• Bilgileri değerlendirmek ve
• Bir değişim yaratmaktır.

Bu işlevler çerçevesinde sosyal hizmet görüşmelerindeki amaçları şu şekilde sıralamak
mümkündür:
• Başvuran hakkında ailesi, akrabaları, arkadaşları hakkında, başvuranın sorunu
hakkında bilgi toplamak.
• Başvuranın iç dünyasını, hislerini keşfetmek.
• Başvuran ve görüşmeci arasında karşılıklı bir ilişki geliştirmek.
• Başvuranın sorunları, ihtiyaçları, kaynakları hakkında bilgi sahibi olmak.
• Başvurana duygusal bir rahatlama fırsatı vermek, güvende olduğu hissini yaşatmak, sorunları ve nedenleri hakkında bir görüşe sahip olmak.
• Başvurana kendisine yapılacak yardım hakkında ve ondan neler beklendiği konusunda bilgi vermek.
• Başvuranın şimdiki sorunuyla ilgili geçmişte yapılan tedavileri hakkında bilgi toplamak, psikolojik ve medikal geçmişi, aile geçmişi ve şimdiki ortamı hakkında bilgi
sahibi olmak.
• Başvuranın zihinsel durumunu anlamak.
• Başvuranın ruhsal durumunu, düşünme sürecini, hafıza gücünü incelemek (Young, 1935).

Teşhis ya da karar verme görüşmeleri, bilgi toplama görüşmelerine kıyasla daha amaç odaklıdır; belirgin kararlar almaya yöneliktir. Örneğin çocuk istismarı olduğuna dair bir şikayetin doğruluğunu kontrol etmek için bu tür görüşmeler yapılır. Bireyin davranışlarını, algısını, tutumlarını etkileyen faktörleri anlamayı sağlar. İhtiyaçlarını, sorunlarını, imkanlarını, kaynaklarını “ne?, ne zaman?, nerede?, ne kadar?” tarzındaki sorularla belirlemeye çalışır. Bu sorularla sorunu teşhis etmek, değerlendirmek ve
sağlanacak hizmeti belirlemek mümkün olur. Bu görüşmelerde her türlü bilginin toplanmasına gerek yoktur; önemli olan soruna yönelik kesin, net bilginin toplanmasıdır. Toplanılan bu bilgiye göre bir değerlendirme yapılır ve bu değerlendirme sürecine göre de en doğru karar verilmeye çalışılır.

Tedavi görüşmelerinde görüşmeci, başvuranın duygularını, tutumlarını veya davranışlarını değiştirmeye çalışır. Bunun için de psikolojik ilke ve prosedürleri uygular; bu görüşmelerde amaç, iletişim yoluyla yardım etmek ve sorunu çözmektir.

Yapılandırılmış görüşme yapacak kişilere yol gösterecek öneriler şu şekildedir:
• Görüşmeye başlarken detaylı bir açıklamaya girmeyin, standart bir açıklama formu kullanın.
• Daha önceden hazırlanmış sorulardan ve cevap anahtarından uzaklaşmayın.
• Bir başka kişinin görüşmeyi bölmesine izin vermeyin.
• Cevaplara yorum yapmayın; katılıp katılmadığınızı belirtmeyin.
• Sorunun ne anlama geldiği hakkında yorum yapmayın.
• Cevaplarda bir kelime değiştirmeyin; cevap listesine yeni bir cevap kategorisi eklemeyin.

Yapılandırılmamış Görüşme: Görüşmeci, görüşme sırasında aklına gelen her türlü soruyu sorar; gelen cevaplara göre yeni soruları şekillendirir. Görüşmeci, görüşme yapılan kişinin cevaplarına bağlı olarak kendini sürekli yeniden yapılandırmak ve her verilen cevaba koşut yeni soruları o an hazırlamak ve sormak durumundadır. Bu şekilde elde edilen bilgi en düşük güvenilirliğe ve geçerliliğe sahiptir. Diğer görüşme tekniklerine göre daha fazla zaman alır. Fakat hem görüşmeciye hem de görüşülen kişiye büyük bir esneklik tanır

Son dönemlerde kullanımı giderek artan odak grup görüşmeleri, grup görüşmelerinde kullanılan tekniklerden bir tanesidir. Görüşmeciyle başvuran arasında bire bir yapılan görüşmelerden farklı olarak odak grup görüşmelerinde bireysel hikayelerden ziyade belli bir grup ya da topluluğun belli bir konu üzerindeki davranışları ve davranışlarının arkasındaki nedenleri anlaşılmaya çalışılır.