GÖRÜŞME TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 11

Değerlendirmenin Amaçları
Sosyal hizmet görüşmesinde bir eylem ve aşama olarak değerlendirmenin birbiriyle ilişkili beş temel amacı olduğu söylenebilir:
1. Başvuran ve sorunuyla ilgili bilgi toplama
2. Sorunu ayrıntılı biçimde inceleme ve anlamaya çalışma
3. Başvuranın görüşme için uygun aday olup olmadığına karar verme
4. Amaçları ve planı belirleme
5. Başvuranda değişim motivasyonu oluşturma

Değerlendirme aşamasında ilk görüşmede öğrenilenler ışığında sorunla ilgili olabildiğince kapsamlı bilgi toplanmaya çalışılır. Kuşkusuz bir insanla ilgili sınırsız sayılabilecek düzeyde bilgi toplanabilir. O zaman hangi bilgilerin toplanacağının ölçüsü nedir? Çok net çizgileri olmasa da ölçü, toplanan bilgilerin sorunu anlamaya ve çözüme katkı yapmasıdır. Sorunla ilişkili olmayan ya da olmadığı düşünülen bilgilerin alınmaması gerekir. Bu şekilde hem başvuran hakları korunmuş hem de zaman ve emek kaybından kaçınılmış olur.

Başvuran bir başka uzman tarafından görüşmeciye yönlendirildiğinde veya başvuranın gelişimsel dönemlerle ilgili sorunu olması başvuranın görüşme için uygun aday olmadığı kararı vermeyi gerektirebilecek durumlar arasında yer almaz.

Kuşkusuz bu yorumun yapılabilmesi için başvuranda aynı zamanda bir yetersizlik duygusu olduğunun bilinmesi gerekir. Yorumlama tekniğini kullanabilmek için (1) olumlu ilişkinin kurulmuş olması, (2) elde yorum yapmaya yetecek verinin bulunması, (3) başvuranı üzerinde düşünmeye sevk edici olması ve
(4) başvuranda savunmacı bir tutuma yol açmayacak nitelikte olması gerekir.

Alandaki birçok uzman, görüşme sürecinin temellerini ve doğasını anlamak açısından bu tarz bir yolu izlemektedir. Oysa sosyal hizmet alanında gerçekleştirilen görüşmeler, standart olarak bilinenin dışında kalan birey ve grupları da kapsamaktadır. Çocuklarla, ergenlerle, yaşlılarla, farklı kültürden olanlarla, iletişimsel azınlıklarla, engellilerle, ruhsal sorunu olanlarla ve hizmet almaya gönüllü olmayanlarla gerçekleştirilen görüşmelerde farklı bir yaklaşım ve uygulama gerekebilir. Tüm bu gruplar özel durum kapsamına dâhil edilebilir.

Çocukla profesyonel yardım ilişkisi kurabilmek için görüşmeciye aşağıdaki önerilerde bulunulabilir:

Ergenle yapılacak sosyal hizmet görüşmesinde özellikle dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda listelenmiştir: • Görüşmeci, geçiş döneminde olan bir bireyle çalıştığının farkında olmalı, fakat bunu ergene yansıtmamalıdır. Ergenlerin yardım hizmetini reddetme olasılığı yüksektir. Her ne kadar yasal olarak çocuk statüsünde olsalar da bir şekilde görüşmeye gelen ergene çocuk gibi davranmak yardım ilişkisi kurmayı engeller. Çünkü ergen, kendini yetişkin gibi hissetmekte, hatta yetişkini eleştirebilecek kadar olgun olduğunu düşünmektedir. Ergenle kurulan yardım ilişkisi onu gerçekten bir birey olarak ele almak ve bunu ona hissettirmekle başlar. • Görüşmeyi gerçekleştiren uzman bir yetişkindir. Taraflar arasındaki güven ilişkisi kurulmadan ergene tavsiye vermek onun süreçten uzaklaşmasına yol açabilir. Birçok ergen tavsiye almaktan hoşlanmaz, ancak sağlam bir ilişkinin ardından önerilerde bulunulabilir. Ergenle güven ilişkisi kurmada en etkili yolun içten bir yaklaşım olduğu söylenebilir. • Ergenle gerçekleştirilen ilk görüşmeyi uzun tutmamakta yarar vardır. Zaten çoğu zaman istemeyerek görüşmeye gelen ergen, görüşme ortamında uzun kalmaktan sıkılacak ve negatif tutum sergileme olasılığı artacaktır. İlk görüşmeyi kısa tutup, diğer oturumların süresini zaman içinde artırmak etkili bir uygulama olabilir. • Güven ilişkisinde bir diğer unsur gizliliğin kullanımıdır. Ergen, henüz yasal olarak yetişkin sayılmadığından kendisiyle ilgili bilgilerin aileleriyle paylaşılması gerektiği düşünülebilir. Ancak bu uygulama ergenin zaten zor oluşan güven duygusunu zedeleyecektir. Bu durumda görüşmeci yapılandırma aşamasında gizlilikle ilgili istisnaları başvuranla paylaşmalıdır. Burada kesin bir sınır olmamakla birlikte, ergenin kendisine 7. Ünite - Özel Durumlarda Görüşme 163 ya da başkalarına zarar verme potansiyeli hissedilen yaşantılar aileyle ya da diğer ilgililerle paylaşılmalıdır. Bunun dışında görüşme sürecinin içeriği gizlilik ilkesi çerçevesinde ele alınmalıdır. Bozulan bir ilişkiyi ergenle yeniden kurmak neredeyse olanaksızdır. • Ergenler duygularını uçlarda yaşamaya ve ifade etmeye açıktırlar. Örneğin, sevgilisinden ayrılan bir ergen, bunu dünyanın sonuymuş gibi algılayıp ciddi depresyon söylemlerinde bulunabilir. Ergenin bu ifadesi doğru olabilir, ancak görüşmeci ergenin ifade ettiği uç duyguları her zaman ciddi bir sorun gibi değerlendirmemelidir. Karariçin daha ayrıntılı ve uzun görüşmelere ihtiyaç olabilir. Ergenlerle çalışan uzmanların herhangi bir özelliğin bozukluk ya da problem mi yoksa o gelişimsel döneme ait olağan bir davranış biçimi mi olduğunu ayırt etmeleri gerekir. • Aileleriyle görüşürken mümkünse ergeni odadan çıkartmamakta fayda vardır. Çünkü zaten “Ben kimim?” sorusunu çözmeye çalışan ergen dışarı çıkarıldığında kendisini iyice yalnız, yalıtılmış ve dışlanmış hissedecektir. Uygulamadan şöyle bir örnek verilebilir. Bir görüşmeci aileyle görüşeceği sırada ergene “Biraz dışarıda bekler misin?” diye ricada bulunduğunda ergen “Yine dış kapının dış mandalı olduk!” biçiminde sitemkâr bir tepki vermiştir. Aslında görüşmecinin bu tavrı dışlanmışlık hissi yaratmanın yanında yardım ilişkisinin bozulması riskini de barındırmaktadır.

Yaşlı bireyler büyük olasılıkla yaşantılarının fazlalığından ve yalnızlık duygusundan ötürü diğer başvuran gruplarına oranla daha çok konuşma eğilimi gösterebilirler. Yaşlılar kendilerini dinleyen birini bulduklarında olabildiğince çok şey anlatmak isterler. Görüşmeci bu özelliğin farkında olmalı ve görüşme süresini ayarlarken bunu göz önünde bulundurmalıdır. Kuşkusuz görüşmeci yaşlının sosyal arkadaşı değil, ona yardım etmekle görevli bir profesyoneldir. İlişki ve profesyonellik dengesi hassas bir konudur ve iyi korunmalıdır.

Etik, doğru ve yanlış davranışlara ilişkin kavramlar geliştiren, bu kavramları savunan ve bunların kullanımını öneren felsefe dalıdır.

Etik Kod: Belli bir grup ya da ülke içindeki insanların nasıl davranmaları gerektiğini gösteren yazılı kurallardır. Farklı bir tanımla etik kodlar,belirli bir konudaki etik kurallar kümesini ifade eder.

Bilim etiği kişiye araştırma yaparken ve bulgularını yayınlarken uyması gereken ahlaki yolu gösterir ve bilimcilere bunlarla ilgili yükümlülükler getirir. Bunlar tüm bilim topluluğunda kabul gören kurallar ve değer ölçüleridir.

Sosyal hizmet görüşmeleri öncelikle, bilimsel bir veri toplama tekniğidir. Bazı çalışmalarda bu tekniğe ilişkin dikkat edilecek çeşitli etik ilke ve sorumlu­luklar ortaya konulmaktadır. Bunlar; çalışmanın amacını açıklamak, vaatler, risk ve fayda değerlendirmesi, mahremiyet ve gizliliğin garanti edilmesi ve korunması, bilgilendirilmiş onay, verilere ulaşma hakkı, görüşmeden çekilme hakkı, fiziksel ve ruhsal zararlardan ko­ruma, veri toplama sınırlılıkları, insanlara saygı, yararlılık, doğruluk/dürüstlük şeklinde sıralanabilir

Bilgilendirilmiş onay; başvuranın görüşmenin amacı ve prosedürleri, fayda ve riskleri, başvuranın sahip olduğu hakları, gizliliğin garantilenmesi ve gizliliğin sınırları hakkında bilgilendirildikten sonra çalışmayı kabul etmesi şeklinde tanımlanabilir.

Görüşmenin amacının başvuran tarafından öğ­renilmesi, başvuranın görüşmeye gönüllü katılımının sağlanması, yanlış beklentiler içine girmesinin engellenmesi, başvuranla görüşme sürecinde daha iyi bir ilişki ve işbirliği baş­latılması ve başvurandan görüşmenin amacına göre cevaplar alınabilmesi açılarından çok önemlidir.

Başvuranlar, görüşme sırasında huzursuz olursa, üzülür veya sinirlenirse, ısrarcı olunmamalı ve gerekirse görüşme iptal edilmeli veya ertelenmelidir.

Davranış veya Sözle Yargılamamak/Yönlendirmemek: Görüşmeci başvuranın be­lirttikleriyle ilgili olarak beden hareketleriyle, yüz hareketleriyle veya sözle yargılayıcı ol­mamasıdır; çünkü amaç görüşülen kişiyi olumlu veya olumsuz yargılamak değil, ondan konuya ilişkin bilgi almaktır (Geray, 2006, s.170). Bu nedenle görüşmeci görüşülen bire­yin yanıtlarını uygun bulup bulmadığını gösterecek söz söylememeli veya herhangi bir davranışta bulunmamalıdır

Sosyal hizmetlerde sekiz basamaklı bir etik karar verme sürecinden bahsedilebilir. Bu basamak­lar; (1) problemi tanımlamak, (2) problemle ilgili değişkenleri açıklamak, (3) diğerlerinden geri bildirim almak, (4) bu çatış­malı durum (çıkmaz) için hangi değerler ve etik standartların uygulanabileceği konusunda çalışma yapmak, (5) etik ilkeler doğrultusunda dilemmayı (çıkmazı, çatışmayı) değerlendir­mek, (6) mümkün alternatifleri tanımlamak, sıralamak, (7) her alternatifin olumlu ve olumsuz yönünü değerlendirmek, (8) karar vermek şeklinde sıralanabilir.

Doğruluk ve dürüstlükten ödün verilmesi görüşmede bahsedilen tüm etik kuralların ihlal edilmesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle görüşmenin her aşamasında doğrulukla hareket edilmelidir ve dürüstlük için çaba gösterilmelidir.

İletişimsel azınlık, iletişim kurulabilmesi için herhangi bir nedenle olağan iletişim modunun ya da biçimin dışında becerilerin kullanılmasının gerekli olduğu birey ya da gruplardır,

Bazı nörolojik bozukluklar sözlü iletişimde geçici ya da kalıcı sorunlara yol açabilirler. Afazi, demans, Alzheimer, Parkinson bu bozuklukların yaygın olanlarıdır. Bu bozukluklarda çoğu zaman bellek kaybı ve bununla ilişkili iletişim sorunları görülmektedir. Bazı insanlarda ise bellek kaybı, bu hastalıklar olmaksızın bir fiziksel ya da psikolojik travmaya bağlı olarak gelişebilir. Örneğin, afazi hastalarında dili anlama, düşünceleri örgütleme ve ifade etme yeteneklerinde bozulma gözlenir.