GÖRSEL SANATLAR EĞİTİMİ - Deneme Sınavı - 5

Sanat öğrencilere; dünyayı anlamlandırmayı öğretir. Bu amaç için öğrenciler daha önceki dönemlerde yapılmış olan sanat eserleri ve güncel sanat eserleriyle birlikte kendi yaptıkları sanat eserlerini de örnek olarak kullanabilirler. Çocuklar sanatı yerel kültür ile diğer kültürleri karşılaştırmakta kullanabilirler. Bu amaçla günümüzün ve geçmişin farklı kültürlerine ait sanat eserlerinden değerlendirme yapılabilir.

Mathison ve Freeman’a göre disiplinlerarası yaklaşımın katkıları sıralanmak istenirse şu maddeler dikkat çekici olacaktır. Genel kavramların uygulanmasını artırmaktadır. Konulara daha geniş bakış açısı sağlamaktadır. Değer yargılarının ve küresel bağlantıların daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır. Karar vermeye yardımcı olmaktadır. Yaratıcı ve eleştirel düşüncede artış sağlamaktır. Motivasyonu arttırmaktır.

Disiplinlerarası yaklaşımı planlayan öğretmenlerin sahip olması gereken özelliklerinden birisi, kendi alanının dışındaki disiplinler hakkında da bilgi sahibi olma zorunluluğudur. Bu yaklaşımla ders anlatan öğretmen, elbette her alanın ayrıntılarını, kazanımlarını o disiplinin uzman öğretmeni kadar iyi bilemeyecektir. Bu durumlarda ilgili alan öğretmenleriyle bir araya gelerek ortak organizasyonlarla ders anlatımının yanı sıra ilgili disiplin alanlarında uzman kişilerin (sanatçı, mimar, heykeltıraş, tarih uzmanı, yazar vb.) sınıfa davet edilmesi veya alan gezilerinin düzenlenmesi gibi etkinliklerle öğrencilerin konuyu kavramalarına yardımcı olacaktır.

Anlamlandırma aşamasında öğrenciler farklı disiplinlerden öğrendikleri deneyimleri, bu konuda yaptıkları deney sonuçlarını, fikirleri ve bilgileri kendi sanat üretimlerinde kullanabileceklerdir. Okulöncesi çocuklara verilen bitki tohumu paketi tasarlama çalışmasında, çocuklar kendi hayali bitkileri için resim ve çizim yapacaklardır. Bu sırada kendi firma sembollerini, bitki şekillerini, renklerini ve bitki formlarını, edindikleri bilgiler ışığı altında tasarlayıp resimleyeceklerdir.

Sanatın sosyal alanlarla ilişkilendirilmesi ve ilgili bilimlerin disiplinlerarası bilgi aktarımında beraberce kullanılması sayesinde, öğrenciler dünya hakkında eğitilerek, yaşadığımız bu dünyada ne kadar farklı toplumların olduğunu, toplumların geçmişlerini ve bugünkü yaşantılarını, düşüncelerini ve kültürlerini de öğrenmiş olacaklardır. Bu bilgileri edinirken farklı kültürlerin değişik sanat eserlerini sınıfta veya müzede inceleyerek, sanatın daha karmaşık olabileceğini kavramakta, farklı kültürleri, değişik sanatçıları onların eserlerini anlamaya çalışmaktadırlar. Bu yaklaşım, öğrencilerin yaratıcılıklarının gelişmesinin yanında, iletişim kurmalarına, hayal etmelerine, toplumsal anlayışlarının artmasına ve farklı konularda karar vermelerine de yardımcı olmaktadır.

Eğitimde yapılandırmacı yaklaşım temelinin 20. Yüzyılın başındaki pragmatist teoriye kadar gittiğini yazan Marshall, bu konuda çalışmalar yapan araştırmacıların, yapılandırmacı yaklaşım konusunda önemle üzerinde durdukları ana prensipler şunlardır. Öğrenme ilişki-kurma işlemi (öğrenciler daha önceki deneyimleriyle yeni deneyimlerini ilişkilendirerek kendilerine anlamlı gelen yeni bilgiler kazanacaklardır). Öğrenciler kendi bilgi dağarcıklarını kendileri oluştururlar. Öğrenme denemelerle süren ilişki analizlerinin aktif sonucudur. Bilgi ve deneyim; edinilen başarılı bilgi ve tecrübe basamaklarının birbirine eklenmesi ve bunun devamıyla oluşur. Bizler genellikle başkalarından öğreniriz.

Çocuğun her alanda orantılı gelişimini sağlayabilmek için sanat eleştirisi, estetik, sanat tarihinin yanı sıra farklı disiplin alanlarını okulöncesinde sanat eğitimine taşımak doğru bir yaklaşımdır. Sanat eğitiminin çocuğa etkisini inceleyen, psikolojik yaklaşım, bilişsel yaklaşım ve öz gelişim yaklaşımı olmak üzere üç farklı görüş bulunmaktadır. Psikolojik yaklaşım sanatı çocukların içsel dünyalarının bir yansıması olarak görmektedir. Bilişsel yaklaşım ise sanatı, çocukların dünya hakkındaki genel bilgi yapısı olarak değerlendirirken, üçüncü yaklaşım olan öz gelişim yaklaşımında sanat eğitimi, çocukların öz gelişimlerini ifade etmekte ve çocukların içinde yaşadıkları toplumla kendileri arasındaki ilişkiyi anlayabilmelerini, kendilerini ifade edebilmelerini ve toplumla iletişim kurabilmelerini kapsamaktadır.

Çocuğun çevresini algılamasına, yorumlamasına ve bunları dışa vurmasına yardımcı olmak ona sanatsal algı kazandırmaktır. Sanat eğitimi dediğimiz bu kazanım, çocuğa belli bir yöntemle verilirse, kısa sürede çocuğun bilişsel, duyuşsal, devinişsel gelişimi gözlenecektir. Ayrıca okulöncesi eğitim programlarında yer alan nesne ile resim arasındaki benzerlik veya farklılıkları bulma, geometrik şekillerin veya resimlerin eşleştirilmesi, renk ayırt etme, şekil-zemin ilişkisini ayırt etme gibi etkinlikler görsel ayırt etmeye yöneliktir. Bu çalışmalar çocukta görsel algıyı geliştirir.

Wilson & Wilson, yaptıkları araştırmada, küçük çocukların ressamların çalışmaları veya kendi yaptıkları resimler hakkında istekli bir şekilde konuştukların ifade etmişlerdir. Bu araştırmacılar, “çizgisel diyalog” dedikleri bir uygulamayı okulöncesi dönem çocuklarıyla birlikte yapmışlardır. Bu uygulama, çocukların kendi resimleri üzerinde lider bir şekilde konuşmalarını amaçlamıştır. Bu çalışmada her yaşa uygun cevaplar alınmıştır.

Sanat, insanların semboller sistemiyle fikirlerini anlatabildiği bir uğraş dalıdır. Bazı araştırmacılar sanatın bir çeşit anlatım dili ve kendini ifade şekli olduğunu yazarken bazıları için birleştirici ve bütünleştirici ifadelerin anlatımıdır. Sanat duygu ve hislerin ifadesi iken bazılarına göre farklı düşünme ve farklı sonuçlara ulaşmanın yoludur. Mantık ve duygular arasında bağlantıyı sağlar. Sanat, düşünme işlevinin bir parçası olan yaratıcı etkinliklere izin verir. Sanat geniş anlamda, insanların hayatın anlamını kavramak için kullandıkları bir yoldur ve insanları bir arada tutar. Sanat öğrencilere; dünyayı anlamlandırmayı öğretir. Çocuklar sanatı yerel kültür ile diğer kültürleri karşılaştırmakta kullanabilirler. Sanat öğrencilerin konuyu anlamalarını sağlar. Sanat farklı disiplinler arasındaki bağlantıyı kurarak birbirleriyle olan ilişkileri değerlendirilir.

Makineleşmenin endüstrileşme ve üretim alanında meydana getirdiği gelişmeler elbette her disiplini etkilediği gibi sanat disiplinini de etkilemiştir. Görsel sanatlarda teknoloji kullanımı oldukça geniş bir kavramdır. Sinema, bilgisayar destekli grafik sanatı, video sanatı, enstalasyon (mekan yerleştirmeleri), dijital sanat ve fotoğraf sanatı görselliğin teknoloji ile kaynaştığını bize gösteren sanat alanlarından bazılarıdır. Resim sanatı bu anlamda farklıdır.

Katılımcı gözlemde, öğretmen öğretim sürecine ve süreç içerisindeki etkileşimlere katılarak öğrencilerin içinde bulundukları öğretim durumunu, öğretim sürecindeki gelişimlerini ve sürece ilişkin karşılaştıkları problemleri öğrencileri gözlemleyerek, onlarla konuşarak ve doğrudan iletişim kurarak belirler. Katılımcı gözlem sürecinde önemli olan öğretmenin gözlem sürecine katılımının öğrencilerin öğretim yaşantıları üzerinde etkisinin olmaması ve öğrencilerin gerçek öğretim durumlarına ilişkin nitelikleri sunmaları gerekmektedir. Katılımcı gözlem sanat öğretimi sürecinde çocukların çeşitli becerileri kazanımlarını, kavramları ve duygularını ifade etme yeterliklerini gözlemlemek amacıyla öğrencilerin öğretim sürecine ilişkin gelişimlerini yansıtabilecekleri bir ortam oluşturmak amacını taşımaktadır. Bu süreçte öğretmen rolü son derece önemlidir. Çünkü öğretmen çocukların gerçek öğretim yaşantıları içerisinde çalışmalarına, yaşadıkları deneyimlere ve sorunlara ilişkin kendilerini ifade edebilmelerini sağlar. Böylece hem sürece hem de çocukların gelişimlerine ilişkin gerçekçi bir gözlem yapma olanağına sahip olur. Katılımcı gözlemde önemli olan öğretmenin sürece yalnızca çocukların kendilerini ve gelişimlerini gösterebilmelerine olanak tanıyan ortamı oluşturmaktır. Bu nedenle katılımcı gözlem sürecinde öğretmen kesinlikle çocukların davranışları ve etkinliklerine ilişkin eleştirel ve düzeltici yaklaşımlar sergilememelidir. Okulöncesinde çocukların sanatsal etkinliklerde gösterdikleri yaratıcı tavrın niteliği, öğrenciye geribildirim vermek ve yönlendirmek için önemle gözlemlenmesi gereken bir durumdur. Çünkü çocukların sanatsal gelişim sürecindeki performansları ve özelliklerindeki birtakım ayrıntılar öğretmenlerin onlara ilişkin çok özel durumları tespit etmelerini sağlar. Bu nedenle gözlem sürecinde ayrıntılara dikkat etmek, sıra dışı davranışları belirlemek ve özgün tavırları fark etmek önemlidir ve bunun için öğretmenlerin öğrencileri tanımaya ilişkin olarak kullanabileceği araç anekdottur. Anekdot, öğretmenlerin öğretim sürecindeki doğal bir ortamda belli bir amaca yönelik, sistemli, planlı gözlemin sonucunda objektif olarak öğrenciye ilişkin kimi davranışları ayrıntılı şekilde kaydetmesine dayalı bir öğrenciyi tanıma yöntemidir.

Değerlendirme öğretim sürecine, öğretim ortamına ve öğretim programına ilişkin eleştirel yaklaşım, öğretim deneyimi ve yöntemlerine ilişkin ilişkin düzenlemeler ve kazanımları içermektedir. Bu doğrultuda görsel sanatlar öğretimi sürecinde değerlendirme çocukların ne öğrendikleri ve sanatsal etkinlikler sürecinde nasıl bir gelişim sergiledikleri üzerine odaklanmaktadır. Okulöncesinde görsel sanatlar eğitiminde değerlendirmeye ilişkin yöntem ve teknikler öğretmenin çocukların düşünme hayal etme, anlama, imgesel düşünme, yaratma, kavramlaştırma ve sembollere dönüştürme gibi birtakım özelliklerinin değerlendirilmesine ilişkin öğretmene fikir vermektedir.

Okulöncesinde görsel sanatlar öğretimi sürecinde değerlendirmede iki önemli etmen rol oynamaktadır: bunlardan birincisi çocukların sanat yoluyla ne öğrendiği ve öğrendiklerini nasıl geliştirdikleridir, ikincisi ise bu öğrenme ve gelişim sürecine yardımcı olan uygun öğrenme ve öğretme etkinliklerinin sağlanması, seçilmesi ve uygulanması için ölçütler belirleyebilmektir. Okulöncesinde görsel sanatlar eğitiminde değerlendirme sürecine ilişkin temel bileşenler öğretmen, öğretim programı, öğretim ortamı ve niteliği, öğretim yöntemlerinin uygunluğu ve öğretim ortamına ilişkin içeriğin uygunluğudur.

Öğrenciyi tanımaya yönelik olarak kullanılan birçok araç vardır ancak okulöncesinde görsel sanatlar eğitiminde sanatsal gelişimin değerlendirilmesi sürecinde en yaygın olarak kullanılan araçlar portfolyolar ya da süreç dosyaları, gözlemler, görüşmeler, durum çalışması gibi öğrencilerin bireysel özelliklerini dikkate alan veri toplama yöntemleri kullanılır. Görsel sanatlar öğretiminde sanatsal gelişimin değerlendirilmesi sürecinde portfolyolar ya da süreç dosyaları ile öğrencilerin sanatsal gelişim alanlarının incelenmesi, gözlem ya da görüşme yöntemleri ile sürece ilişkin öğrenci özelliklerinin, bireysel farklılıklarının ve gelişimlerinin incelenmesi durum çalışması ile de sürece ilişkin ayrıntıların incelenmesi ve değerlendirilmesi söz konusudur.

Portfolyolar ya da süreç dosyaları yalnızca öğrencilerin çalışmalarını değil, öğrencilerin etkinlikleri ve sürece ilişkin fikir veren fotoğraflar, ses kayıtları, video görüntüleri, öğrencilerin öğretim sürecine ilişkin davranış değişikliklerinin kayıtlarını içeren gelişim dosyası (log) gibi bölümleri, aileye ve çocuğa ait bilgi formları, öğretmenlerin çocuklar ile gözlem ve görüşmelerinden ortaya çıkan bilgiler, çocuklara ait anekdotlar (öğretim süreci ve yaşamına ilişkin gelişimsel olayların kaydedilmesi ile oluşan bilgi formları), projeler de içermelidir.

Genel olarak görüşme türleri yapılandırılmamış, yapılandırılmış ve yarı yapılandırılmış görüşme olarak sınıflandırılabilir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinde ise yapılandırılmış görüşmeden farklı olarak belirlenen sorular kapsamında görüşme yapılır ancak görüşmenin içeriğine bağlı olarak sorular ve etkileşim değişiklik göstertebilir.

Gelişimsel değerlendirme türü öğretim süreci boyunca öğrencilerin öğrenmelerini ve gelişimlerini değerlendirmeyi amaçlar. Okulöncesinde görsel sanatlar eğitiminde gelişimsel değerlendirme çocukların sanatsal çalışmalarının, sanatsal gelişimlerinin ve sürecin belirli aralıklarla gözlemlendiği, öğrenciye sürece ilişkin dönütler verildiği, sanatsal gelişimin düzenli olarak kontrol edildiği ve öğrenci ile sürekliliği olan bir etkileşimin sürdürüldüğü değerlendirme etkinliklerini içermektedir. Bu tür bir değerlendirmenin birçok avantajı vardır. Öncelikle çocukların kendilerini ifade ederken kullandıkları semboller, malzemeler, malzemelerin seçimi, kullanımı ve anlatım çok açık ve ayrıntılı bir biçimde analiz edilebilir. Öğretmenlerin kendilerine ilişkin bir değerlendirme yapmasını, öğretim yönteminin uygunluğunu analiz etmesini, öğretim sürecinin yalnızca bir ya da birkaç çocuk için mi yoksa bütün çocuklar için mi anlamlı olduğunu belirlemelerine yardımcı olur. Öğretim sürecinde yer alan çocukların gelişimlerinin diğer disiplinlerde yer alan öğretmenler ile tartışılması ve öğretim yöntemine ilişkin ortak ve etkili bir yol belirlenmesi için öğretmene yardımcı olur. Öğrencilere ilişkin gelişimlerin aynı zamanda aileler ya da öğretim içeriğinin geliştirilmesine katkıda bulunabilecek diğer alan uzmanları ile tartışılması için ortam sağlar. Gelişimsel değerlendirme, öğrencilerin öğrenmelerine ilişkin öğretim ortam ve içeriğinin niteliğini artırmak amacıyla sürecin sürekli değerlendirilmesini içermektedir.

Düzey belirlemeye dönük değerlendirmede önemli olan öğretim sürecindeki etkinliklerin bir öğrenme modülü ya da dönem sonunda belirlenilen değerlendirme ölçütleri göz önünde bulundurularak bir bütün olarak gerçekleştirilmesi ve yorumlanmasıdır. Bu nedenle düzey belirlemeye yönelik değerlendirme sürecinde öğrencilerin sanatsal gelişimlerini ve süreç içerisindeki deneyimlerini daha etkili bir biçimde gözlemleyip değerlendirebilecekleri portfolyoların kullanılması ve bu doğrultuda çalışmaların bir bütün olarak değerlendirilmesi okulöncesinde görsel sanatlar öğretimi sürecinde değerlendirmeye daha uygun bir yaklaşımdır. Düzey belirlemeye yönelik değerlendirme sürecinin en önemli gerekliliklerinden biri de geribildirimdir. Öğretim sürecine ilişkin geribildirim düzey belirlemeye yönelik değerlendirmenin bir parçasıdır ve öğrencilerin öğrenme sürecinde yol gösterici rol oynar. Öğrencilerin sanatsal etkinlikleri anlamlandırmalarını, etkinlik sürecine ilişkin kendilerini ifade etmelerini, yeni ve özgün yaklaşımlar göstermeye yönelik olarak yönlendirilmelerini sağlar.

Ürün ve ürün oluşturma sürecinin değerlendirilmesi, öğrencilerin öğretim ortamlarının ve koşullarının incelenmesi, ürün ortaya koymaya ilişkin uygulama sürecinin gözlemlenmesi ya da kaydedilmesi (video kayıt, fotoğraf, ses kaydı gibi), öğrencilerin uygulama sürecinde öğrendiklerini belirlemeye ilişkin süreç öncesi ve sonrasında uygulanan ön-son görüşmelerin gerçekleştirilmesi, öğrencilerin kazanması beklenilen davranışların niteliğini belirlemeye ilişkin oluşturulmuş ölçütlerden oluşan süreç değerlendirme formunun uygulanması, öğrencilerin gerçekleştirdikleri sanatsal çalışmanın niteliğini belirlemek amacıyla bir takım ölçütlerden oluşmuş olan ürün değerlendirme etkinliğinin gerçekleştirilmesi, süreç içerisinde sanatsal etkinliklere ilişkin edinilen öğretim içeriğinin değerlendirilmesi amaçlı sorular içeren sanatsal edinimleri değerlendirme etkinliğinin gerçekleştirilmesi, öğrencilerin gerçekleştirdikleri etkinliklere ilişkin kendilerini ve çalışmalarını tanımlama, anlatmak istediklerini yorumlama, anlatım yöntemini çözümleme ve ortaya çıkan ürün ve süreci yargılama aşamalarından oluşan öz değerlendirme etkinliğinin gerçekleştirilmesi ve öğrencilerin süreç içerisindeki gelişimlerini ve ürünlerini genel olarak değerlendirip öğretmenlerin genel değerlendirmeye ilişkin öğrenciye dönütler verdiği genel değerlendirme etkinliğinin gerçekleştirilmesi şeklinde sıralanabilecek çalışmaları içermektedir.