Bir Yaşam Kültürü Mimarlık

“Mimarlık sözel olmayan bir iletişim biçimidir; onu üretmiş olan kültürün sessiz bir kaydıdır.” –L. M. Roth

Mimar Louis Kahn, “Mimarlık doğanın yapamadığıdır…” demiştir. Aynı zamanda mimarlık hiçbir zaman göz ardı edemeyeceğimiz sanattır ve diğer sanat dallarından farklı olarak insan davranışını etkileme ve yönlendirme gücüne sahiptir.

İnsanoğlunun çevresini değiştirmesi ve kendine göre biçimlendirmeye çalışması, Taş çağının ( Paleolitik dönem) karanlık dönemlerinde başlar. Doğanın önerdiği sığınakların yetersizliği, insanın yapı yapma niyetinin de başlangıcı olur.

Çatalhöyük, Konya MÖ 8000 -6500 Günümüz Konya şehrinin güneydoğusundaki buğdaylık bir arazide bulunan Çatalhöyük, Neolitik bir kentin katmanlı özelliklerini detaylı veren en önemli yerleşim alanıdır.

İnsanlar bu dönemde kerpiçten ya da ahşap çatkılı, ağaç dallarından örülmüş, balçıkla sıvanmış duvarları olan barınaklarının yanında mezarlar ve törensel işlevi olan anıtsal yapıları da yaratmışlardır. Bu yapılış amaçları tam olarak bilinmeyen megalit yapılar, doğayı değiştirme ve o yeri işaretleme arzusunun göstergeleri olarak bugünlere kadar gelmişlerdir.

Tarımın gelişmesiyle insanoğlu yerleşik düzene geçti, bera­ber yaşamanın şartlarını oluşturdu ve daha dayanıklı yapılar yaptı ve kentler kurularak yeni yapı tiplerinin çeşitlenmesi söz konusu oldu. Dünyanın pek çok bölgesindeki bereketli topraklarda farklı kültürler ve uygarlıklar doğdu. Bunlardan Mezopotamya ve Mısır’da kurulmuş olan en önemli uygar­lıklar ele alınacaktır.

MÖ 6000’ den itibaren ilkel köylerin varlığını sürdürdüğü Dicle-Fırat vadisinde, nehirler arasındaki toprak anlamına gelen Mezopotamya’da, MÖ 3500 yıllarından sonra büyük kentler kuruldu. Depolanmış tahılın hesabının kayda ge­çirilmesi, topluluğa ait kararların alınması gibi ihtiyaçlar insanları MÖ 3200’lerde yazıyı geliştirmeye zorladı. Yu­muşak kil tabletler üzerinde çivi şeklinde izler bırakarak yazılan çivi yazısı ile tarih öncesi olarak adlandırılan dönem kapandı, tarih yazımı başladı. İlk Mezopotam­ya uygarlıklarından olan Sümerliler, sadece çivi yazısını geliştirmedi, aynı zamanda günümüz saat dilimlerindeki düzeni de oluşturdular.

Mezopotamya ken­tindeki en önemli yapılar ziguratlardı. Üzerinde tapınağın durduğu, yapay bir dağ görüntüsündeki ziguratlar, insanlar ve şehrin koruyucu tanrısı arasında bir köprü oluşturma çabası sonucunda ortaya çıkmış anıtsal yapılardı.

Heredot’un belirttiği üzere “Mısır, nehrin bir armağanıdır”. Mısır, Nil vadisinin bereketli topraklarında var olmuş, bir yazı biçimi olan hiyerogli­fi geliştirmiş, din ve hanedanlığa dayalı bir sınıf tarafından yönetilmiş bir uygarlık olarak kendisinden sonraki kültürleri de yoğun bir şekilde etkilemiştir.

Mısır Uygarlıklarından kalan en önemli mimari eserler ölülere adanmış olan yapılardır. Gömü dağları olarak adlandırabileceğimiz insan yapımı piramitlerin yanında sıralanmış sütunları, birbirine açılan oda ve avluları bulunan, sadece rahip ve firavunların girebildiği büyük tapınaklar da yapılmıştır.

Kamusal ve kutsal mimari yapıları ve tasarlanmış şehirleriy­le, Yunan uygarlığı mimarlık tarihinde farklı bir yere sahip­tir. Yunanlılar MÖ 750 den MÖ 350’ye kadar Mısır’dan çok şey aldılar ve ilk heykellerini, kolon kirişli taş mimarilerini de Mısır modellerinden sentezlediler.

Collesseum

MS 69 yılında kargaşa içinde olan Roma’da halkı yatıştırmak için çok büyük bir amfitiyatronun yapımına başlandı. Amfitiyatro MS 80 yılında açıldığında 9000 hayvan öldürülmüş ve 100 gün süren şenlikler yapılmıştır. 50000 izleyici kapasi­teli Collesseum günümüzdeki stadyumlar için de bir model olmaya devam etmektedir.

Gotik Mekanlar; Gotik mimarisinin başlıca eseri katedraldir. XIII. yüzyılda toplum adeta bütün heyecanını ve zenginliğini katedral yapmaya ve süslemeye harcamıştır. Böylece ekonomi de gelişmiştir. Gotik mimarinin en önemli örnekleri: Paris’te bulunan Notre Dame Katedrali, Chartres Katedrali, Reims Katedrali ve Strasbourg Katedrali; İngiltere’de Salisbury Katedrali ve İtalya’da Milano Katedrali’dir. Gotik mimari tarzi Batı Avrupa’da diğer özellikle dinsel binalarda kullanılmıştır. Örnegin, Fransa’da Saint Denis Manastiri Basilikasi; Portekiz’de Batalhar Manastiri, Fransa Avignon’da “Papalar Sarayı”.

Brunelleschi, Alberti, Palladio, Bramante, Sangallo, Michelangelo, Rafael, gibi sanatçı ve mimarlar, önemli eserler vermiş ve Rönesans’ın gelişiminde etkin olmuşlardır.

Mimar Sinan’ın İstanbul’daki en muhteşem eseri ise kendisinin kalfalık dönemi dediği 1550-1557 yılları arasında tamamlanan Süleymaniye Camii’dir. Ustalık eseri olarak tanımladığı en büyük eseri ise, 86 yaşında yaptığı Edirne, Selimiye Camii’dir.

1889, Eiff el Kulesi; Paris’te yapılan 1889 Dünya Fuarı için geçici bir gösteri amacıyla yapılmıştı. Mühendis Gustav Eiff el ve mimar Stephen Sauvestre’nin beraber çalıştığı prefabrike kule yaklaşık 308 metre ve 7000 tondu ve demir malzemenin dayanıklılığının ve zarafetinin yüceltilmesi amacıyla tasarlanmıştı. Zamanında büyük tartışmalara neden olan yapı, bugün Paris’in en önemli kentsel simgesi olarak bilinmektedir.

Art Nouveau’ya paralel olarak doğanın yapısal mantığıyla ilgilenen Gaudi, kendi kişisel tarzını yaratmış ve yapılarında, taş, beton, çelik ve seramiği etkileyici bir şekil- de kullanmıştır. En önemli yapıtları Barcelona’daki Sagrada Familia 1883-, Park Guell, 1900-1914 ve Casa Milla, 1906- 1910‘dır.

1920 ve 30’lu yıllarda ortaya çıkan akım, ilk olarak 1925’teki Uluslararası Dekoratif Sanatlar ve Modern Sanayiler Sergisi’nde isimlendirildi. Art Nouveau, Bauhaus, konstrük­tivizm, modernizm ve futurizm akımlarından etkilenen, Aztek ve Mısır mimarisinden ilham alan tasarımlar kendini en çok Amerikan gökdelenlerinde ve iç mekân tasarımında göstermiştir.

Walter Gropius - Bauhaus

Peter Behrens’in öğrencisi olan mimar 1919 yılında görsel sanatlar, mimarlık ve tasarımın teknolojiyle ve toplu üre­tim teknikleriyle olan birlikteliğini savunan bir okul olan Bauhaus’u kurdu.

Frank Lloyd Wright

1959’ Guggenheim Müzesi, New York; Geleneksel müze mimarlığından bütünüyle farklı bir anlayışı sergileyen binanın kütlesini, yukarı doğru açılarak yükselen beyaz renkli betondan yalın görünüşlü bir sarmal bant oluşturur. İç mekanda ise sarmal bir rampa altı kat yüksekliğine ulaşır. ve ortasındaki üst boşluk paslanmaz çelikten bir konstrüksiyonu olan cam bir kubbeyle örtülmüştür.

1973, Sidney Opera Binası; Danimarkalı ünlü mimar Jorn Utzon bu eseriyle 2003 Pritzker Mimarlık Ödülünü kazanmıştır. UNESCO dünya kültür mirasına eklenen bina, şiirsel ve simgesel yaklaşımıyla mimarlığın geldiği farklı bir noktayı işaretlemekteydi. Benzersiz çatısı 67 m ye kadar yükselir ve İsveç’ten getirilmiş 1.056.000 adet beyaz seramik fayansla bezenmiştir. 588 adet beton ayak, yerin25m kadar derinine inerek yaklaşık 160.000 ton ağırlığındaki yapıyı taşırlar.