GÖÇMEN VE SIĞINMACILARLA SOSYAL HİZMET

Sağlığı temel bir insan hakkı olarak gören yaklaşım ise, sağlık hakkının insan onuruna yaraşır bir yaşam için temel bir insan hakkı olduğunu kabul eder. Bu yaklaşıma göre sağlık hakkı sağlıklı bir yaşam için gerekli olan güvenli içme suyu, yeterli temizlik, güvenli yiyecek, yeterli besin ve konut, sağlıklı çalışma ve çevre koşulları, sağlık ile ilgili eğitim ve bilgilendirme ve cinsiyet eşitliğini kapsamaktadır. Ayrıca bu yaklaşıma göre sağlık hakkı, ulaşılabilir en yüksek sağlık standartlarından yararlanmada herkese eşit fırsatlar sağlanması, hastalıkların kontrol edilmesi, önlenmesi ve tedavi edilmesi, temel sağlık hizmetlerine erişim gibi olanaklar da sunmaktadır (Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, UNHCHR ve Dünya Sağlık Örgütü, WHO, 2008: 1-4).

Sağlığı sosyal bir hak olarak ele alan yaklaşımda ise, sağlığın bir mal olarak kabul edilemeyeceğine vurgu yapılmakta ve devletleri tüm vatandaşların ve hatta vatandaş olmayanların sağlığından sorumlu gören bir anlayış söz konusudur. Bu yaklaşıma göre sağlık insan varlığının ayrılmaz bir parçası ve insan sağlığının olmazsa olmaz bir koşuludur. Sosyal hakların toplumdaki eşitsizlikleri gidermeye yönelik haklar olarak da tanımlanabileceği ifade edilmektedir (Tanör, 1978: 92-93).

WHO, sağlığı temel bir insan hakkı olarak görmektedir. Nitekim sağlık kavramını tanımlayan 1946 tarihli WHO Anayasası’nda ırk, din, siyasal görüş, ekonomik ve sosyal durum ayrımı gözetilmeksizin bütün insanların en yüksek sağlık standartlarından yararlanma hakkının temel bir insan hakkı olduğu ifade edilmiştir (UNHCHR ve WHO, 2008: 1).

Sağlık hakkının gerçekleştirilmesi için BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi'ni imzalayan devletlerin almaları gereken tedbirler şunlardır:
• Mevcut doğum oranının ve bebek ölümlerinin düşürülmesi
• Çocukların sağlıklı gelişmelerinin sağlanması
• Çevre sağlığını ve sanayi temizliğini her yönüyle ileriye götürme
• Salgın hastalıkların, yöresel hastalıkların, mesleki hastalıkların ve diğer hastalıkların önlenmesi, tedavisi ve kontrolü
• Hastalık halinde her türlü sağlık hizmetinin ve bakımının sağlanması için gerekli
şartların yaratılması.

Sağlık hakkının en temel uluslararası hukuki dayanakları:

Sağlık Hakkının En Temel Ulusal Hukuki Dayanakları:

Hiç kuşkusuz uluslararası koruma ile güvence altına alınan temel insan haklarından biri de sağlık hakkıdır. Bu kapsamda diğer temel insan hakları gibi sağlık hakkının korunması da devletin sorumluluğundadır. Bu bağlamda devlet tarafından yerine getirilmesi gereken sorumluluklar şu şekilde sıralanabilir:
• Devlet yeterli sayıda kurum ve kuruluş ile sağlık hizmet vermeli ve sağlık programları geliştirmelidir.
• Devlet sağlık kuruluşlarının, ilaçların ve sağlık hizmetlerinin herkes için erişilebilir olmasını sağlamalıdır. Bu bağlamda göçmen, mülteci ve sığınmacılar açısından önem arz eden boyutuyla devlet; sağlık hizmetlerinden yararlanma bakımından ayrımcılık yasağı getirmeli, sağlık hizmetlerini fiziksel ve ekonomik olarak erişebilir kılmalı, sağlık hizmetlerinden yararlanmayı kolaylaştırmaya dönük bilgiye erişimi kolaylaştırmalıdır.
• Devlet bütün sağlık kuruluşlarının, ilaçların ve sağlık hizmetlerinin tıbbi etik kurallara uygun, kültüre, cinsiyet ve yaşa göre hassas olmasını sağlamalıdır.
• Devlet sağlık kuruluşlarının, ilaçların ve sağlık hizmetlerinin bilimsel ve tıbbi olarak uygun ve iyi kalitede olmasını sağlamalıdır.

Bilindiği üzere, mültecilerin hukuki durumlarını düzenlemek üzere BM tarafından 1951 yılında imzaya açılan Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi’ni Türkiye coğrafi çekinceler ile kabul etmiş olduğundan Türkiye’de sadece Avrupa ülkelerinden gelen sığınmacılar mülteci statüsüne alınmaktadır (Yavuz, 2015: 265-280). Bu nedenle Suriye’den gelen sığınmacılar Türkiye’de mülteci başvurusu yapamamaktadır.

Koruyucu sağlık hizmetleri, hasta olmayı önleyen veya hastalıkları erken dönemde teşhis etmeye yönelik faaliyetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri ise, koruyucu sağlık hizmetlerinin aksine hastalıklar ortaya çıktıktan sonra yapılan muayene ve tedavi hizmetleridir. Rehabilitasyon hizmetleri ise engellilerin başkalarına bağımlı olmadan, kendi kendilerine yeter biçimde yaşamalarına yönelik hizmetlerdir.

Sığınmacıların göç sırasında sağlıklarını olumsuz etkileyen risk etmenleri; gidilen yol ve süre, mülteci kampları gibi zorlu yaşam koşullarına maruz kalma, şiddete maruz kalma, aile ve toplumsal ilişkiler ağının bozulması, göç sonucu ile ilgili belirsizlik, sığındıkları ülkeye gelişlerinde ve kaçışları sırasında yaşanan travmatik deneyimler şeklinde sıralanabilir.

Sağlık hakkı bir yandan bireyin sağlığını koruması üzerine odaklanmakta, diğer yandan da pozitif sağlık düşüncesi gereği sağlığını geliştirmesini sağlamayı kapsamaktadır

Sağlığı temel bir insan hakkı olarak gören yaklaşım, sağlık hakkının insan onuruna yaraşır bir yaşam için temel bir insan hakkı olduğunu kabul eder. Bu yaklaşıma göre sağlık hakkı sağlıklı bir yaşam için gerekli olan güvenli içme suyu, yeterli temizlik, güvenli yiyecek, yeterli besin ve konut, sağlıklı çalışma ve çevre koşulları, sağlık ile ilgili eğitim ve bilgilendirme ve cinsiyet eşitliğini kapsamaktadır. Ayrıca bu yaklaşıma göre sağlık hakkı, ulaşılabilir en yüksek sağlık standartlarından yararlanmada herkese eşit fırsatlar sağlanması, hastalıkların kontrol edilmesi, önlenmesi ve tedavi edilmesi, temel sağlık hizmetlerine erişim gibi olanaklar da sunmaktadır

Sağlık konusundaki uluslararası hukuki düzenlemeler bağlamında İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve Avrupa Sosyal Şartı dile getirilebilir (Şekil 7.2). Hemen hemen tüm haklarda olduğu gibi sağlık hakkı konusunda da öncelikli yasal çerçevenin Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulduğu görülmektedir.

Koruyucu sağlık hizmetleri, hasta olmayı önleyen veya hastalıkları erken dönemde teşhis etmeye yönelik faaliyetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri ise, koruyucu sağlık hizmetlerinin aksine hastalıklar ortaya çıktıktan sonra yapılan muayene ve tedavi hizmetleridir. Rehabilitasyon hizmetleri ise engellilerin başkalarına bağımlı olmadan, kendi kendilerine yeter biçimde yaşamalarına yönelik hizmetlerdir. Uygulamada koruyucu sağlık hizmetleri Birinci Basamak sağlık kuruluşları, tedavi edici sağlık hizmetleri ise İkinci Basamak ve Üçüncü Basamak sağlık kuruluşları tarafından verilmektedir. Rehabilitasyon hizmetleri ise önleyici ve eğitici nitelikte ise Birinci Basamak sağlık kuruluşları, tıbbi hizmet özelliğinde ise İkinci Basamak ve Üçüncü Basamak sağlık kuruluşları tarafından verilmektedir

Çoğu ulusal sağlık sisteminin geçici göçmenler ya da vatandaş olmayanlar için
yalnızca acil sağlık hizmetlerini karşılaması nedeniyle göçmen ve sığınmacıların
özellikle anne ve çocuk sağlığı hizmetleri gibi koruyucu sağlık hizmetlerinden yararlanamaması.

Verilen maddelerden sosyal desteğin azalması, travmatik yaşantılar ve geçmiş kayıplar özellikle ruh sağlığını olumsuz etkileyecek etmenlerdir.

Soruda verilen örnek sığınmacılar sosyal destek ağlarından yoksun kalmasına yöneliktir.

Sağlıklı göçmen hipotezini destekleyen mortalite verileri değerlendirilirken “somon taraf tutma etkisi” ile “geri-dönüş hipotezi” göz ardı edilmemelidir. Somon taraf tutma etkisi, yurtdışında doğan kişilerin ölmek için anayurtlarına dönme eğilimi ile ilişkili iken geri-dönüş hipotezi ise sağlığı bozulan ya da uyum sorunları yaşayan göçmenlerin ülkelerine geri dönme eğilimi ile ilişkilidir.

Göç alan ülkeyi korkutan en önemli sağlık sorunu göçmen ve sığınmacıların ülkeye bulaşıcı hastalık getirmeleri olasılığıdır.

Göçmen ve sığınmacıların sağlık hizmetlerine erişimini kolaylaştırmak için öncelikle sağlık hizmetleri insan hakları temelinde değerlendirilmeli ve sağlık hizmetlerine erişimde eşitlik ilkesine uyulmalıdır. Bunun yapılabilmesi için ülkelerin sağlık mevzuatları göçmen ve sığınmacıların sağlık hakkı ve özgürlüklerini kısıtlamayacak şekilde düzenlenmelidir.