GÖÇMEN VE SIĞINMACILARLA SOSYAL HİZMET

Kamplarda bazı pratik öneriler aşağıdaki gibi ifade edilebilir.

Bilimsel araştırmaların çoğunda yaşlılık 65 yaş ve üzeri  için kullanılan bir kavramdır.

Göçmen yaşlılığının temel boyutları olan sağlık, barınma, aile bağları, sosyal ağlar, gelir, eğitim ve uyum olarak sınıflandırılmaktadır. Spor faaliyetleri bu boyutlardan biri değildir.

Kadınlar söz konusu olduğunda kadın göçmenlerin çoğu kayıt dışı çalışmaktadır. Erkek göçmenler kayıtlı işçi olsa dahi kadınlarda bu oran oldukça düşüktür.

Yasa dışı yollarla göç etmiş bireyler genellikle emek yoğun ve düşük ücretli sektörlerde, imalat sanayiinde başta konfeksiyon olmak üzere gıda vb. iş kollarında, inşaatta, tarımda, turizmde, eğlence ve fuhuş sektöründe, ev ve bakım hizmetlerinde istihdam edilmektedir. İnşaat sektörü dışında sayılan istihdam alanlarında erkek göçmenlere kıyasla kadın göçmenlerin daha fazla yoğunlaştığı söylenebilir

Çatışma sırasında, kaçıştan önce:

Yaşlı bireylerin göçmen statüsünde en çok karşılaştıkları sorunlar sağlık problemleri ve çalışmak zorunda kalmalarıdır. Bu göçmenler sıklıkla uzun çalışma saatleri ve kayıt dışı istihdam ile karşı karşıya kalırlar. Eğitim problemleri ise  yaşlı göçmenlerin başlıca sorunları arasında yer almaz.

Çocuk göçmenlere sunulan sosyal hizmetler söz konusu olduğunda çocukların cinsiyeti önemli bir faktördür. Kız ve erkek çocukların farklı ihtiyaçları söz konusu olabilir. Yine çocuğun içinde bulunduğu yaş dönemi hizmeti belirler . Bazı yaş gruplarında temel bakım hizmeti öncelikli iken bazı yaş gruplarında eğitim hizmetlerine yönelik müdahaleler önem kazanır. Ebeveynlerinden biri ya da her ikisini kaybetmiş çocuklar içine uygulamalar ve ihtiyaçlar değişmektedir. Kişilik ise dikkate alınan bir değişken olarak değerlendirilmez. Kişilik özelliklerinden bağımsız çocukların tamamı sadece çocuk oldukları için hizmetten yararlanırlar.

Göçmenlere yönelik sosyal hizmet müdahaleleri planlanırken bireylerin yaş, cinsiyet, medeni durum, ülkeye geliş biçimleri, maddi durumları, sağlık durumları gibi değişkenler dikkate alınır. Uyumluluk bu kapsamda değerlendirilen niteliklerden birisi değildir.

Kadın göçünün en görünür ve bilinen nedenleri toplumların ekonomi politikalarındaki temel yapısal değişimlere dayalıdır. Bu yapısal değişimlerin kaynağı da toplumların sosyal, demografik ve kültürel yapılarında yaşanan dönüşümlerdir. Çocuk bakımına yönelik kamu hizmetlerinin ve yaşlı nüfus için devlet bakımevlerinin yetersizliği, nüfusun yaşlanması, bakıma muhtaç yaşlı nüfusunun artışı, kadınların emek piyasasına artan katılımı
gibi sosyal ve demografik değişmeler kadınların göç etme süreçlerinde etkili olmuştur (Ihlamur Öner, 2015: 354). Geniş aile tipinden çekirdek aileye doğru yapısal bir dönüşüm yaşanmış, eskiden aile içerisinde kadın tarafından sağlanan çocuk ve yaşlı bakımı hizmetlerini sunabilecek (Gökbayrak, 2009: 61; Etiler ve Lordoğlu, 2010: 114) ve ev işlerini yürütebilecek yeni bir iş gücü ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Bu ihtiyacın karşılanmasına yönelik kadının iş gücü piyasasına katılım oranı dünya genelinde artış göstermiş, ancak kadınların kayıt dışı ekonomiye dâhil olmaları, sosyal güvencesiz ve daha düşük ücret karşılığında çalışmaları gibi çok önemli sorunlara da yol açmıştır (Kartal, 2004: 400). Bu noktada kadın göçmenlerin ucuz ve esnek emeği, piyasasında önemli ve etkin bir işlevsellik kazanmıştır. Düşük ücretli çalışmaya razı olan
yeterli sayıda kadın göçmene erişebilmenin ve istenildiğinde işten çıkarabilmenin kolaylığı, kadın göçmenlere ilişkin birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. İstihdam sorunlarının yanı sıra kadın göçmenler, aile ve sosyal çevre baskısı, sosyal yaşam ve çalışma yaşamına uyum sağlayamama, sosyal ayrımcılık gibi sorunlarla da mücadele etmek zorunda kalmışlardır.

Bir bireyin başka bir ülkeye yasa dışı yollardan giriş-çıkış yapması ya da geldiği ülkede belirlenen ikamet süresini aştığı hâlde ülkeden ayrılmaması “yasa dışı göç” ya da “düzensiz göç” olarak tanımlanmaktadır (Erder, 2011: 192). Ülkelerindeki savaş ve çatışma durumları, yüksek işsizlik ve gelir düşüklüğü gibi ekonomik sorunlar, kişisel borçlar, para biriktirme isteği ve daha iyi bir hayat arayışı gibi birçok faktör düzensiz göçü tetikleyen nedenlerdir. Nitekim dünyadaki sığınmacıların çoğunluğu; yoksulluk, gıda yetersizliği, açlık, sağlık bakımı yetersizliği gibi temel ihtiyaçların karşılanamamasından doğan sorunları çözümlemek amacıyla az gelişmiş ülkelerden gelen bireylerden oluşmaktadır. Bu nedenler doğrultusunda yasa dışı yollarla göç etmiş bireyler genellikle emek yoğun ve düşük ücretli sektörlerde, imalat sanayiinde başta konfeksiyon olmak üzere gıda vb. iş kollarında, inşaatta, tarımda, turizmde, eğlence ve fuhuş sektöründe, ev ve bakım hizmetlerinde istihdam edilmektedir. İnşaat sektörü dışında sayılan istihdam alanlarında erkek göçmenlere kıyasla kadın göçmenlerin daha fazla yoğunlaştığı söylenebilir (Toksöz & Ünlütürk Ulutaş, 2011: 169-70)

Kadın mültecilerin temel ihtiyaçlarını karşılama konusunda erkek mültecilerden farklı
bir boyutta düşünülmesi ve bu konularla ilgili alınacak önlemlerin değerlendirilmesi gerekir. Kadın mültecilerin sorunlarına ilişkin alınabilecek bazı pratik önlemler şunlardır
(UNHCRc:2015):
• Kampların gelinen ülke sınırlarına yakın mesafede ya da güvensiz alanlarda kurulmasından kaçınmak,
• Temel hizmet ve imkânların mülteci kadınların saldırıya maruz kalmayacakları biçimde düzenlenmesini sağlamak, koruyucu önlemleri almak ve gereçleri sağlamak,
• Güvenliklerinin nasıl iyileştirilebileceği konusunda kadınlarla konuşmak, kendi
güvenliklerini etkileyen konularda kararlara dâhil etmek,
• Mülteci kadınların uygun belgelere sahip olmalarını ve yardım verilmesine yönelik
değerlendirmede kullanılan kayıt sürecine katılımlarını temin etmek,
• Kadınların rol ve sorumluluklarını genişletmek ve katılımlarını sağlamak,
• Kadın komitelerinin oluşturulmasını teşvik etmek

Birleşmiş Milletlerin Göçmen İşçiler ve Ailelerinin Haklarının Korunması Uluslararası Sözleşmesi’ni imzalayan ülkeler göçmenlerin belli bir süre o ülkede çalışmış, ya da yaşamış olmak koşulu ile yasal ya da yasa dışı olmalarına bakılmaksızın belli haklarını garanti altına aldığını kabul etmektedirler. Bu sözleşmeyi aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 32 ülke 2007 yılında imzalamıştır.

Sağlık, barınma, aile bağları, sosyal ağlar, gelir, eğitim ve uyum göçmen yaşlılığının temel boyutlarına işaret eden kavramlardır.

Yaşlı göçmenler çoğunlukla gelir düşüklüğü, dil bilgisi yetersizliği
ve düşük eğitim düzeyi gibi nedenlerle sağlık hizmetlerinden faydalanamamakta, sosyal
ihtiyaçlarını giderememektedirler. Dolayısıyla yaşlı göçmenlerin karşılaştıkları sorunları
anlamak ve bu sorunların çözümüne yönelik sosyal çalışmalarda bulunmak, yaşlı sorunlarıyla birlikte göçmen olmaktan kaynaklanan zorlu yaşam koşullarının da değerlendirilmesini gerektirmektedir

SGDD’nin (2015g) “Mülteciler ve Sığınmacılar için Sağlık Kontrolü” uygulaması yaşlı göçmen ve sığınmacıların öncelikli gereksinimlerini karşılamaya yönelik etki sağlamıştır. 2010 yılında gönüllü uzman doktorların
desteği ile 550 sığınmacı ve mültecinin sağlık kontrolü yapılmıştır. Bu girişim daha sonra BMMYK desteği ile Türkiye çapında bir kampanyaya dönüşerek, 11 farklı ilden toplam 10.000 mülteci ve sığınmacının kampanyadan faydalanması sağlanmıştır. Ücretsiz sağlık kontrolünün yanı sıra ikincil işlemler ve ilaç ihtiyaçları proje kapsamında karşılanmıştır.

Birleşmiş Milletlerin Göçmen İşçiler ve Ailelerinin Haklarının Korunması Uluslararası
Sözleşmesi’ni imzalayan ülkeler göçmenlerin belli bir süre o ülkede çalışmış, ya da yaşamış olmak koşulu ile yasal ya da yasa dışı olmalarına bakılmaksızın belli haklarını garanti
altına aldığını kabul etmektedirler. Bu sözleşmeyi aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 32
ülke 2007 yılında imzalamıştır. Buna ek olarak Türkiye, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları
Sözleşmesini imzalayıp onaylayan tüm ülkeler gibi ve ulusal mevzuatındaki 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu gereği, toprakları üzerinde yaşayan tüm çocukların, vatandaş
olsun olmasın, çocuk haklarını sağlamakla ve gereğinde onları korumakla yükümlüdür.
Bu ulus aşırı ve ulusal yasal çerçeveye, Nisan 2014 itibarıyla yürürlüğe giren 6458 Sayılı
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) da eklenmiş durumdadır. Bu kanunun da 66. maddesi refakatsiz göçmen çocukların korunması esaslarını belirtmektedir.
Bu çerçevede Türkiye’de göçmen çocuklara dair somut politika ve uygulama önerileri geliştirmek için hâlihazırda bir yasal çerçevenin mevcut olduğunu ifade etmek mümkündür.

Düşük ücretli çalışmaya razı olan yeterli sayıda kadın göçmene erişebilmenin ve istenildiğinde işten çıkarabilmenin kolaylığı, kadın göçmenlere ilişkin birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. İstihdam sorunlarının yanı sıra kadın göçmenler, aile ve sosyal çevre baskısı, sosyal yaşam ve çalışma yaşamına uyum sağlayamama, sosyal ayrımcılık gibi sorunlarla da mücadele etmek zorunda kalmışlardır.

Ülkelerindeki savaş ve çatışma durumları, yüksek işsizlik ve gelir düşüklüğü gibi ekonomik sorunlar, kişisel borçlar, para biriktirme isteği ve daha iyi bir hayat arayışı gibi birçok faktör düzensiz göçü tetikleyen
nedenlerdir. Nitekim dünyadaki sığınmacıların çoğunluğu; yoksulluk, gıda yetersizliği, açlık, sağlık bakımı yetersizliği gibi temel ihtiyaçların karşılanamamasından doğan sorunları çözümlemek amacıyla az gelişmiş ülkelerden gelen bireylerden oluşmaktadır. Bu nedenler doğrultusunda yasa dışı yollarla göç etmiş bireyler genellikle emek yoğun ve düşük ücretli sektörlerde, imalat sanayiinde başta konfeksiyon olmak üzere gıda vb. iş
kollarında, inşaatta, tarımda, turizmde, eğlence ve fuhuş sektöründe, ev ve bakım hizmetlerinde istihdam edilmektedir. İnşaat sektörü dışında sayılan istihdam alanlarında erkek göçmenlere kıyasla kadın göçmenlerin daha fazla yoğunlaştığı söylenebilir.