GÖÇMEN VE SIĞINMACILARLA SOSYAL HİZMET

Öncü göç araştırmalarında kadınlar, sadece eşlerinin aldıkları göç kararına uyum sağlayan ve eşlerine refakat eden bir aile bireyi olarak ele alınarak ''pasif'' ve ''bağımlı'' bir cinsiyet kategorisi içinde konumlandırılmıştır.  Evlilik ve aile birleşimi 60'lı ve 70 yıllarda  yoğunlaşan kadın göçünün önemli nedenlerinden biri olsa da, bağımsız kadın göçünün de süregelen ve etkin bir toplumsal hareketlilik olduğunu gözden kaçırmamak gerekir. Nitekim Kofman, aile birleşiminin bir yasal giriş yolu değil de bir göç türü ve dönemleştirmesi olarak sunulmasının, aile birleşimi ile göç eden kadınların ''bağımlı göçmenler'' olarak tanımlamasına yol açtığını böylelikle de iş piyasasındaki konumları gibi sorunlarına ilgisiz kalınması sonucunu doğurduğunu vurgulamıştır. Göçmen nüfustan en yüksek düzeyde toplumsal yarar sağlamanın yanı sıra göçmen maliyetini de en aza indirgemek, göç alan ülkelerin hedefleridir. Bu bağlamda eşiyle birlikte göç eden kadınları ekonomik ve sosyal güvenliği eşleri ya da aileleri tarafından karşılandığı için ülkeler açısından bir yük olarak değerlendirilmez. Zira eşiyle birlikte göç sürecinde yer alan kadınlar, genelde yasal ve ekonomik açılardan bakımlarını üslenen kocalarına eşlik ve annelik rolleri nedeniyle bağlı olarak düşünülür. Bu bakış açısı, kadınların iş piyasasında erkeklerin yerini alma riskinin söz konusu olmayacağına işaret eder. Dolayısıyla bu kadın grubunun göç edilen ülkeye giriş yapması tek başına göç eden (bağımsız) kadınlara göre çok daha kolaydır ve iş piyasasındaki konumları bağımsız kadın göçmenlerden yapısal ve işlevsel açılardan farklıdır.

Ulus içi ve ulus aşırı göç bağlamında kadın göçmenlere dair nicel verilerin yer aldığı, kadınların göç sürecinde yaşadıkları özgün deneyimlere ve sorunlarına ışık tutan araştırmalar 1990'lı yıllardan itibaren ''göçün kadınlaşması'' olgusunu gündeme getirmiştir. Özellikle son beş yılda giderek yoğunlaşan Suriye'den çevre ülkelere doğru göç dalgası, göçmen bireylerin yaşamlarına küresel düzeyde dikkat çekmiştir. Kadın göçmenlerin göç deneyimlerinin, göç sürecinde karşılaştıkları sorunların ve sahip oldukları imkânların erkek göçmenlere göre farklı olduğunu vurgulayan bilimsel araştırmaların bulguları da göçün kadınlaşması olgusunu anlamak için önemlidir. 

''Göçün kadınlaşması''kavramı özetle en başta kadın göçmenlerin sayısının artışını, daha sonra da aile birleşimi gibi erkeğe bağımlı olarak yaptıkları göçler yerine bağımsız göçlerini vurgulayan kavramlardır. Bununla birlikte kavram, kadın göçmenlerin yaptıkları işlerin niteliklerinin kendilerine biçilen geleneksel kadın rolleriyle paralel olmasını da içerir. Mültecilerin yarısının kadın olması, mültecilerin yaşam koşullarını ve sıkıntılarını ortaya koyma ve sorunlarını çözme girişimlerinde cinsiyet farklılığının önemli bir ölçüt olduğunu gösterir. Bu doğrultuda kadın göçmenleri diğer göçmenlerden ayıran göç etme nedenleri, biçimleri, göç yolculuğunda ve sonrasında karşılaştıkları sorunlar ile göç ettikleri bölgeye uyum süreci etrafında kadın göçmenlerin sosyal hizmet uygulamaları kapsamına giren yaşam koşullarını değerlendirmek mümkündür.

Toksöz'ün 2005'de kadın göçmenlerin çalışma yaşamıyla ilgili yaptığı araştırmaya, göre;

Öncü birinci kuşak kadın göçmenler göç sürecinin ilk yıllarında imalat sanayinde vasıfsız olarak istihdam edilmiş, daha sonraki yıllarda ise bu sektördeki yeniden yapılanmaya bağlı olarak işsiz kalmışlardır. İşsiz kalan birinci kuşak kadın göçmenlerin, temizlik ve yemek yapmak gibi ev işleri ile küçük ölçekli ticaret gibi enformal sektör faaliyetlerine yöneldikleri görülmüştür. İkinci kuşak göçmen kadınlar da eğitim olanaklarından büyük ölçüde yararlanmamaları sonucu özellikle temizlikçi olmak üzere hizmet sektöründe işsiz kalma riski yüksek işlere yönelmişlerdir. Sonraki gelişmeler, gelişmiş ülkelerdeki yerli kadınların katılımının artması ve kamusal nitelikli sosyal hizmetlerin (Çocuk, yaşlı ve hasta bakımı gibi) azalması doğrultusunda, ev içi hizmetlerinde kadın göçmenlere yönelik talebin artığı görülür. Bu talep artışı ile kadın göçmenler geleneksel kadın işi olarak görülen mesleklerle, diğer bir ifadeyle toplumsal cinsiyet rollerine uygun işlerle geçimlerini sürdürürler. İş gücü piyasası resmi verileri kadınların kayıt dış kalma oranları erkeklere göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Özellikle kadın göçmenlerin çalıştıkları iş alanları enformel sektörün işletmeleri ya da ev hizmetleri gibi çoğunlukla kayıt dışı alanda gerçekleşen işlerdir. Kayıt dışında çalışmak ise kadın göçmenlerin iş güvenliğini tehlikeye atmakta  ve çalışma koşullarını kötüleştirmektedir. Her ne kadar yatılı ev işçiliği ve bakıcılık kadın göçmenler için barınma sorununu çözme ve para biriktirebilme imkanı sağlasa da ev ve bakım işinin kapsamı iş verene ya da çalışma süresine göre değişmektedir, Bakıcılık yapmak için işe başlayan kişiden, işe başlarken talep edilmeyen işleri (yemek yapma, ev temizliği) yapması beklenebilmektedir. Düzensiz göçmen durumunda bulunan bakıcıların herhangi bir kötü muamelede polise ya da yerel otoritelere başvurmama durumları, onları sömürüye daha açık hale getirmektedir. Ev işçisi ve bakıcıların düzensiz göçmen statüsü ev içinde yaşadıkları yalnızlık ve yalıtılmışlık ise onları ''kollektif bir ses'' ve duruş geliştirmesi önünde bir engeldir. Özellikle, izinsiz ve kayıt dışı yollarla ülkeye giriş yapan göçmenler, başta uzun çalışma saatleri ve düşük ücret olmak üzere, çeşitli sömürü ve istismar biçimlerine maruz kalmışlardır. Bu sömürü ve istismar, özellikle eğlence ve fuhuş sektöründe çalışmak zorunda kalan kadın göçmenler için en olumsuz sonuçları ortaya çıkarmıştır. Özellikle göçün yasa dışı olduğu durumlarda, şikayet ve korunma mekanizmalarını ortadan kaldırarak, kadın göçmenlere yönelik şiddeti artırıcı bir etki yaratmaktadır.

Kadınlar erkeklerden farklı olarak, kadın olmalarından kaynaklanan bazı nedenlerle de ülkelerini terk ederek başka bir ülkeye sığınmak, göç etmek zorunda kalmaktadır.Göç etmek toplumsal cinsiyet temelli ayrımcılık, sosyal ve kültürel ön yargılardan kaynaklanan baskı ve zulümler, geleneklerle ilişkili fiziksel ve ruhsal sağlıklarını bozan zarar verici uygulamalar, cinsel istismar, cinsel şiddet, aile içi şiddet gibi olumsuz yaşam koşullarından kaçmak ve bu olumsuz yaşam deneyimlerinden kurtulmak için bir yol olabilmektedir. Göç edilen ülkelerde de aynı sorunlarla karşılaşmak mümkündür. Kadınlar erkeklere göre düzensiz göç sürecinin her aşamasında cinsiyete dayalı istismar ve şiddete karşı savunmasızdır. Bu olumsuzluk sığınma ve ülkeye yerleşme durumlarında kadın göçmenlere öncelik tanınmasında etkili olmuştur. Sığınma başvurusu yapılan ülkenin mülteci açısından güvenli olmaması halinde veya yeterli entegrasyon beklentisini karşılayamaması durumunda üçüncü bir ülkeye yerleştirme yapılabilir. Bu yerleştirme sürecinin işleyişinde kadıların mağdurluğu belirleyici rol oynar. Yerleştirme sürecinde hayatta kalan işkence mağdurlarına ayrıca hayati risk altındaki kadınlara, cinsel şiddet, aile içi şiddet, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve insan ticareti mağduru olmalarından dolayı sığınma başvurusunda öncelik tanınmaktadır. 

Kadın mültecilerin de diğer mülteciler gibi, kendi ülkelerine dönmeye zorlanmaya karşı korunmaya; silahlı çatışma veya şiddetin diğer türlerine karşı güvenliğe, tüm insanlar gibi kendine yeterli sosyal, ekonomik ve yasal haklar tanıyan hukuki statüye, tüm insanlar gibi gıda, barınma, giyecek ve tıbbi bakım gibi temel ihtiyaçlara erişmeye ihtiyaçları vardır. Bununla beraber kadın mültecilerin erkek mültecilere kıyasla daha farklı ve özel koruma ihtiyaçları bulunmaktadır. Bu farklı özel koruma ihtiyacı altında yatan faktör, cinsiyete dair oluşan şiddet örüntüleridir.

Sosyal hizmet çalışanları, göçmenleri içinde bulundukları olumsuz koşullara karşı psiko-sosyal yönlerini güçlendirmeyi, sorunlarla mücadele etme becerilerini geliştirmeyi, kendi içlerindeki ve çevrelerindeki kaynakları keşfetmelerini ve bu kaynakları kullanmalarına yardımcı olmayı amaçlar. Buna göre, sahip oldukları cinsiyet kimliğine yabancı statüsü nedeniyle kadın göçmen ve sığınmacılar, sosyal hizmetlere özel gereksinim duyan gruplar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadın göçmenlerin bulundukları bölgenin yerel kadınlarına göre daha dezavantajlı durumlar içerisinde olduklarını, daha farklı ve şiddetli boyutlarda sorunlarla karşılaşırlar. "Annelik" ya da "eşlik" rolleri etrafında mikro bir bakış açısıyla kadınların göç süreci detaylarıyla incelenirken; toplumlardaki büyük çaplı yapısal dönüşüm ve değişimlerin kadın göçüne yansımalarına odaklanan makro araştırmalar daha bütüncül bir perspektif  sunar. Bununla beraber kadınların iş gücü içerisindeki yerli kadınlar ve yerli ya da göçmen erkeklerden farklı konumlanışlarını anlamak grup içi ve gruplar arası, kültürler arası karşılaştırmalar etrafında yapılacak bir mezzo analizi gerektirir. Kadın göçmenlerin zorlukla dolu yaşamlarını çözümleyebilmek ve bu yönde uygun ve işlevsel politika ve uygulamalar gerçekleştirebilmek, mikro, mezzo ve makro analizlerin yer aldığı araştırmaları birlikte düşünmeyi ve bir senteze varmayı gerektirir. Bununla birlikte kadın göçmenlerin homojen bir kategoride ele alınmaması gerektiğinin ve bu kategorileşmenin kadın göçmenlere yönelik oluşturulan sosyal politika ve uygulamalarda dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta olduğunu hatırlamak gerekir. Bu çerçevede kadın göçmenler arasında da daha dezavantajlı kesimlerin olduğu  göz ardı edilmemelidir. Örneğin, mülteci kadınlar ve hatta mülteci kadınlar arasındaki  bazı kesimler daha fazla savunmasızdır ve daha fazla korunmaya ihtiyaç duyarlar. Bu kişiler, refakatsiz ve tecrit edilmiş tek kadınlar, yalnız aile reisi olan kadınlar, cinsel şiddet kurbanı kadınlar, eşcinsel kadınlar, ruh sağlığı bozuk ve travmatik kadın mülteciler refakatsiz kız çocukları, koruyucu aile bakımına verilmiş çocuklar ile gözaltındaki veya benzeri durumdaki kadınlardır.

Göç veren ülke olarak kabul edilen Türkiye, 1980'li yıllardan itibaren artan göç akımlarına sahne olmaktadır. Ancak, Türkiye'ye yönelen bu göçlerin çoğunlukla düzensiz göç kapsamında olması, sorunları ağırlaştıran bir etki yaratmaktadır. Kadın göçmenler, düzensiz göçün olumsuzluklarını şiddetli yaşayan ve yüksek risk altında olan bireylerdir. Türkiye'de ev hizmetlerinde çalışan kadın göçmenlerin tamamının çalışma izni olmadığı, çok büyük kısmının da ülkede yasa dışı olarak bulunduğu bilinmektedir. İçinde bulundukları bu durumlar nedeniyle söz konusu kadınlar hiçbir hakka sahip değildirler. Çalışma alanlarının ev olması, bir yandan kaçak olarak ülkede bulunan kadınların gözlerden uzak olmasını sağlarken bir yandan da enformel çalışmanın bütün olumsuzluklarını taşımaktadır. Kadın göçmenlerin yasa dışı statüleri uygulanan her türlü tehdit, sömürü ve şiddetin kaynağı olarak kendini göstermektedir. Sürekli ev içerisinde çalışma ve toplumsal yaşam içerisin yer alamama, kadınların sosyal izolasyonuna neden olmakta; sevdiklerinden ayrı yabancı bir yerde bulunmanın yarattığı psikolojik baskı, çeşitli travmalara neden olabilmektedir.Ayrıca kayıt dışı çalışan bu kadınların yaşadıkları sağlık sorunlarının çözümünde sağlık sistemini kullanmaları mümkün değildir. Göçmenlerin kamu kurumları ile oldukça sınırlı ilişkileri bulunmasında, yakalanıp sınır dışı edilme korkusu ile ekonomik engellerin payı da büyüktür.

Düzenli ya da düzensiz olsun göç öncesi, göç yolculuğu ve göç sonrası olmak üzere tüm dönemleriyle göç süreci, çocuklar için kaygı verici bir deneyimdir. Çocukların aileleri ile birlikte olmaya, şefkate ve güven duygusuna ihtiyacının hayati önemde olduğu bir gelişim döneminde yaşandığında, göçün olumsuz etkileri daha fazla yıpratıcıdır.Çocukların hem bedensel hem ruhsal açıdan hassasiyetlerini göz önüne alındığında  ve özel ihtiyaçlarının olabildiğince düşünüldüğünde göç sürecini bir çocuk olarak tecrübe etmenin zorluğu anlaşılabilir. Çocukların biyolojik ve sosyal gelişmelerin devam etmesi ve bu nedenle korunmaya ve bakıma gereksinim duymaları söz konusudur. Fiziksel ve ruhsal rahatsızlıklara karşı yetişkinlere göre daha savunmasızdırlar. Özellikle  anne ve babasından, akrabalarından ayrı olan ve yasal olarak kendisine bakmakla yükümlü yetişkin sorumluluğunda olmayan çocuklar olarak  tanımlanan refakatsiz çocuklar, göçün tüm olumsuzlukları ile karşı daha fazla risk altındadır. Göç etmiş olan her yaş grubundan bireylerin karşılaştığı sorunlar onlar içinde geçerlidir. Göç, en uygun koşullarda yaşandığında bile çocuklar açısından "ev" ya da "yurt" olarak benimsenen fiziksel ve sosyal çevrenin değişimi, tanınmayanı tanıma, bilinmeyeni öğrenip alışma süreci ve aynı zamanda alışılmış olanı da kaybetme süreci olarak psikolojik, sosyal ve ekonomik mücadeleyi gerektirir. Çocuk göçmenler bu süreçte, göç edilen bölgenin kültürel özelliklerine, yaşam tarzlarına ve alışkanlıklarına uyum sağlama konusunda güçlük çekme, dil yetersizliği nedeniyle yerli halkla olan iletişimlerinde aksaklıkların ortaya çıkması gibi sorunlar yaşamaktadır. Kötü yaşam koşulları ve hijyenik olmayan koşullarda barınmaları nedeniyle hastalıklara karşı savunmasız olan düzensiz göçmen çocuklar için ise, sağlık bakım hizmetlerine erişmek zor ve sınırlıdır. Bununla beraber, beslenme yetersizliği, barınma sorunu, eğitime devam edememe, arkadaş edinmeye ilişkin yaşanan sorunlarla karşı karşıyadır. Refakatsiz göçmen çocuklar sıklıkla çocuk işçiliğinin en kötü koşullarına maruz kalmaktadır.

Çocuk göçmenleri sosyal hizmetler açısından değerlendirmek, hak temelli ve bütüncül bir yaklaşım geliştirmeyi gerektirir. Buna göre öncelikle, göçmenlik durumundan çocuk haklarının işlerliği göz önüne alınmalıdır. İkinci olarak çocuk göçmenlerin sorunlarını tetikleyen risklerin ve insan hakları ihlallerinin neler olduğunun ortaya konulması gerekir.Son olarak ise çocuk göçmenlere yönelik önleyici ve koruyucu sosyal hizmet müdahaleleri geliştirilmelidir. Çocuk göçmenlerin hakları ve korunmasına ilişkin uluslararası standartları belirleyen temel belgelerin vurgulandığı başlıca haklar; insan onuru çerçevesinde yaşama ve zulüm karşısında başka ülkelere sığınma hakkı, eğitim fırsat eşitliği, sağlık hakkı ile sosyal hizmet ve yardım görme hakkıdır. Bu temel belgelerde yer alan başlıca yasakları ise cinsiyet ayrımcılığı ile her türlü ayrımcılığın yasaklanması, çocukların kötü ve tehlikeli işlerde çalıştırılmasının, çocuk işçiliğinin, çocuk ticaretinin, erken yaşta evlenmenin ve fuhuş dahil cinsel istismarın yasaklanması şeklinde özetlemek mümkündür. Bu doğrultuda çocuk göçmenlerin sağlık, güvenli bir barınma ve beslenme başta olmak üzere tüm temel yaşamsal ihtiyaçlarının karşılanması, her türlü ayrımcılık, sömürü ve istismardan korunmalarına yönelik sosyal çalışmaların devletler tarafından yürütülmesi önemlidir. Özellikle refakatsiz çocukların ve sığınmacı aile çocuklarının, sahip oldukları hukuki haklar konusunda bilgilendirilmeleri, psikolojik destek almaları ve danışmanlık hizmetlerine erişimlerinin sağlanması gerekmektedir. Sosyal hizmet çalışanları, var olan etkin hizmetlerin güçlendirilmesini, giderilmemiş ya da yeni oluşan ihtiyaçlara göre hizmetlerin yapılandırılması amaçlamalıdır.  Bu güçlendirme yapılandırma işlemlerinde farklı yaşlardaki çocuk göçmenlerin farklı fiziksel, ruhsal ve davranışsal gelişim evresinde olduğu göz önüne alınarak tek tip modellerden kaçınılmalıdır. Her gelişim evresinin temel özellikleri doğrultusunda çeşitlilik arz eden esnek sosyal hizmet uygulamaları geliştirilmelidir.

Yaşamlarına kötü şartlarda, zorluklarla ve yoksulluklarla merhaba diyen çocuk göçmenlerini göç sürecinde yaşadıklarının hayatının geri kalanını olumsuz yönde etkilememesi ve göç sonrası sağlıklı bir uyum süreci geçirebilmeleri için sosyal hizmetlerin etkinliği büyük önem taşır. Bu yönde çocukların gelişimini olumlu yönde etkileyecek ve çocukları gerektiğinde yönlendirecek rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin gerekli sosyal ve psikolojik desteğin sağlanması gerekir. Bununla birlikte, çocuk göçmen ve sığınmacıların göç yoluna çıkmadan önce ülkesinde şiddete maruz kalma, şiddete tanık olma ya da bir yakınını kaybetmek gibi travmatik deneyimler yaşamaları nedeniyle , sosyal ve psikolojik desteğin ötesinde terapi desteğine  de ihtiyaçları olmaktadır. Göç sonrası uyumun sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesinde, çocuk göçmenlerin ruh sağlıklarının korunmasında ve işlevsel olarak toplumda yer edinmelerinde, psikiyatri, eğitim ve sosyal hizmet disiplinlerinin ortak bir çalışma alanı geliştirmeleri önemlidir.

Uluslararası göç sürecinin göçmenler üzerinde ekonomik etkilerinin yanı sıra sosyal, kültürel ve psikolojik açıdan çok yönlü etkileri de söz konusudur. Sosyal ağlar, göçün mutlak bir izolasyona ve yaşlılık döneminde destek yoksunluğuna yol açmasını önleyen, süreci katlanabilir hale getiren bir güç olarak ortaya çıkmaktadır. Göçmenler yeni yerleşkelerinde bir taraftan uyum sağlayamama, yerli bireyler tarafından kabul edilmeme ve dışlanma gibi toplumsal boyutlu sıkıntılarla mücadele ederken diğer taraftan etnik toluluk içinde ilişkiler gelişmekte, aile içi ve aile dışı sosyal ağlar içinde yer almaktadır.

Aile, göçmenlik sürecinde yaşlılığın temel boyutlarından birini oluşturmaktadır. Yerli grupla karşılaştırıldığında yaşlı göçmenlerin aile bağlarının ve aile içi yardımlaşmanın daha güçlü olduğu görülmektedir. Birden fazla kuşağın bir arada ya da yakın mekânlarda yaşam sürmesinin karakteristik bir özellik olduğu söylenebilir. Aile bağlarının yanı sıra etnik grup içinde geliştirilen sosyal ağlar da göçmen yaşlılığının temel boyutları arasında yer almaktadır. Yaygın kanının aksine, yaşlı göçmenlerin günlük yaşamda ağırlıklı olarak arkadaş, tanıdık ve komşu gibi aile dışı, geniş sosyal ilişkiler de söz konusudur. Sosyal ağlar, eşit ya da benzer koşullar içerisinde yaşamlarını sürdüren ortak bir kültürü paylaşan yaşlı göçmenlerin kendilerini daha iyi hissetmesi, sağlık durumları ve bakımı açısından çok güçlü bir unsur olarak değerlendirilmektedir.

Göçmen ve sığınmacı kadınlar, çocuklar ve yaşlılar, sosyal hizmetlere gerek duyan özel gereksinim gruplarıdır.

Barınma, sosyal danışmanlık, psikososyal danışmanlık, mali yardım, sağlık yardımı ve eğitime yönlendirme, mülteci ve sığınmacılara sunulan başlıca hizmetlerdir. Evlendirme, bu hizmetler arasında yer almaz.

Kadın göçmenler, göçmen olmaları nedeniyle bulundukları bölgenin yerli kadınlarından; kadın olmaları nedeniyle de hem kendileri gibi göçmen olan erkeklerden hem de yerli halkın erkeklerinden daha zorlu bir yaşam mücadelesi içerisindedirler. kadın göçmenler, göçmen erkekler ve göçmen olmayan kadınlara göre çok daha fazla oranda niteliksiz işlerde istihdam edilmektedir. Erkek ve kadınların göç deneyimleri, göçten etkilenme düzeyleri, göç sürecinin beraberinde getirdiği sorunlar ve bu sorunlarla mücadele etme stratejileri farklıdır. Toplumsal cinsiyet rolleri ve cinsiyete dayalı yaşadıkları toplumsal deneyimler farklı şiddette ve boyutlarda sorunlar yaşamalarının nedeni olarak gösterilebilir. Örneğin, şiddete ve saldırgan davranışlara maruz kalma konusunda kadınlar daha fazla risk altındadır. Toplumsal kurallar kadınlar için daha sınırlayıcı olabilmektedir ve kadınlar erkeklere kıyasla sosyal ilişki ağlarından yeterli düzeyde yararlanamamaktadır.

Göçmen nüfustan en yüksek düzeyde toplumsal yarar sağlamanın yanı sıra göçmen maliyetini de en aza indirgemek, göç alan ülkelerin hedefleridir. Bu bağlamda eşiyle birlikte göç eden kadınların ekonomik ve sosyal güvenliği eşleri ya da aileleri tarafından karşılandığı için ülkeler açısından bir yük olarak değerlendirilmez. Zira eşiyle birlikte göç sürecinde yer alan kadınlar, genelde yasal ve ekonomik açılardan bakımlarını üstlenen kocalarına eşlik ve annelik rolleri nedeniyle bağlı olarak düşünülür. Bu bakış açısı, kadınların iş piyasasında erkeklerin yerini alma riskinin söz konusu olamayacağını işaret eder. Dolayısıyla bu kadın grubunun göç edilen ülkeye giriş yapması tek başına göç eden (bağımsız) kadınlara göre çok daha kolaydır ve iş piyasasındaki konumları bağımsız kadın göçmenlerden yapısal ve işlevsel açılardan farklıdır.

Bir bireyin başka bir ülkeye yasa dışı yollardan giriş-çıkış yapması ya da geldiği ülkede belirlenen ikamet süresini aştığı hâlde ülkeden ayrılmaması “yasa dışı göç” ya da “düzensiz göç” olarak tanımlanmaktadır.

Yasa dışı yollarla göç etmiş bireyler genellikle emek yoğun ve düşük ücretli sektörlerde, imalat sanayiinde başta konfeksiyon olmak üzere gıda vb. iş kollarında, inşaatta, tarımda, turizmde, eğlence ve fuhuş sektöründe, ev ve bakım hizmetlerinde istihdam edilmektedir.

Kadın ve kız çocuklarının kaçış sırasında yaşadıkları cinsiyete dayalı şiddet eylemleri şunlardır: haydutlar, sınır muhafızları tarafından cinsel saldırı ve insan tacirleri, köle ticareti yapanlar tarafından yakalanma

Aile içi şiddet, göç sürecinin sığınılan ülkedeki bölümünde yaşanılan bir olumsuzluktur.

Etnik yapı, topluluk içi örgütlenme göçmen yaşlılığın temel boyutlarından sosyal ağlar içinde yer alır.

Kadın mültecilerin sorunlarına ilişkin alınabilecek pratik önlemler arasında kampların gelinen ülke sınırlarına yakın mesafede ya da güvensiz alanlarda kurulmasından kaçınmak yer almaktadır. Bu yüzden kamplar gelinen ülkenin sınırına yakın değil uzak olmalıdır.