GÖÇ VE GÖÇ SORUNLARI

Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan itibaren göç alan ve göç veren ve hatta transit bir ülke olmuştur. Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaşanan göç hareketleri genel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ile ilişkilidir. 1923’te kurulduğunda 13 milyonluk bir ülke olan ve bir ulus devlet yaratma çabasında olan Türkiye Cumhuriyeti, ilk olarak Yunanistan ile gerçekleşen “mübadele” ile Türkiye’ye Türk soyluları çekmeye çalışmıştır.

Yasal ya da yasal olmayan yollardan Türkiye’ye gelerek iltica etmek isteyen ya da başka ülkelere iltica etmek üzere izin talep eden yabancılar ile topluca iltica ya da sığınma amacıyla sınırlarımıza gelen ya da sınırlarımızı geçen yabancılara ve olabilecek nüfus hareketlerine karşı alınacak tedbirleri, yapılacak işlemleri, müracaat, karar ve işbirliği yapacak makamlar ile bunların görevlerini ve yabancıların tabi olacakları esasları içeren 1994 Yönetmeliğinin en önemli özelliği, bireysel ve kitlesel sığınma olayları karşısında yapılması gerekenleri düzenleyen “ilk belge özelliği” taşımasıdır.

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu yürürlüğe girmiş, Türk göç politikasında önemli bir dönüşüm süreci başlamış, bu konudaki sorumluluk yeni kurulan ve sivil bir yapı olan Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne (GİGM) verilmiştir.

YUKK ile birlikte Türk göç politikası yeni bir döneme girmiş, birçok değişikliği ve yeniliği beraberinde getirmiştir. Böylece, Pasaport Kanunu, Harçlar Kanunu, Devlet Memurları Kanunu, Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, Nüfus Hizmetleri Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda değişikliklere gidilmiş YTİSHK ise yürürlükten kaldırılmıştır. Ayrıca, YUKK ile birlikte 2006 tarihli ve 5543 sayılı “İskân Kanunu”ndaki görevleri yürütme yetkisi GİGM’ye verilmiştir.

Türkiye 1951 Cenevre Sözleşmesi’ni onayladığı tarihten bu yana coğrafi kısıtlama politikasını sürdürmeye devam etmiştir. YUKK da aynı şekilde bu anlayışı benimsemiştir. Kongo, Madagaskar, Monaka ile birlikte Türkiye, günümüzde coğrafi kısıtlamayı uygulayan dört ülkeden biridir.

Şartlı mülteci statüsü ile Avrupa dışından gelenlerin de uluslararası korumaya başvurmalarının önü açılmaktadır ve içerik olarak mülteci ile aynı koşullar kabul edilmektedir. Türk mevzuatı bu sayede, tüm dünyadan gelen ve 1951 Cenevre Sözleşmesi’nin benimsediği şartlara sahip kişileri uluslararası koruma altına alma yükümlülüğünü benimsemiştir. YUKK, şartlı mülteci statüsü alan kişinin, üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar Türkiye’de kalmasına izin vermektedir.

YUKK’un 65. maddesine göre, uluslararası koruma başvuruları valiliklere bizzat yapılmaktadır. Başvuru sahibi kayıt esnasında kimlik bilgilerini doğru olarak bildirmek ve varsa kimliğini ispatlayacak belge ve seyahat dokümanlarını yetkili makamlara teslim etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, başvuru sahibi aranabilir ve eşyalarında kontrol yapılabilir.

YUKK’un 85. maddesine göre, uluslararası koruma statüsünün sonra erme hâlleri şu durumlarda gerçekleşmektedir:
• Vatandaşı olduğu ülkenin korumasından kendi isteğiyle tekrar yararlanırsa,
• Kaybettiği vatandaşlığını kendi isteğiyle tekrar kazanırsa,
• Yeni bir vatandaşlık kazanmışsa ve vatandaşlığını kazandığı ülkenin korumasından yararlanıyorsa,
• Terk ettiği ya da zulüm korkusuyla dışında bulunduğu ülkeye kendi isteğiyle tekrar dönmüşse,
• Statü verilmesini sağlayan koşullar ortadan kalktığı için vatandaşı olduğu ülkenin korumasından yararlanabilecekse,
• Vatansız olup da statü verilmesine yol açan koşullar ortadan kalktığı için önceden yaşadığı ikamet ülkesine dönebilecekse

Türk mevzuatına YUKK ile giren geçici korumanın AB’nin 2001 Yönergesi ile büyük benzerlikler içinde olduğu söylenebilir.

Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 3. maddesi ile mevzuatımızda ilk kez kitlesel akın tanımının yapıldığı görülmektedir. Buna göre “kitlesel akın”, aynı ülkeden ya da coğrafi bölgeden kısa bir süre içerisinde ve yüksek sayılarda gerçekleşen ve söz konusu sayılar nedeniyle bireysel olarak uluslararası koruma statüsü belirleme işlemelerinin usulen uygulanabilir olmadığı durumlardır.

Modern Türkiye’nin kurulması, bugünkü Türkiye coğrafyasını oluşturan topraklardaki nüfusun, gerçekleşen göç dalgaları ile hızla Türkleştiği ve Müslümanlaştığı bir süreci beraberinde getirmiştir. Bu dönemde gelen göçlerin belirgin niteliğinin etnik köken ve dini inanışla ayrımsallaştığı söylenebilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

1950-1980 yılları arasında Türkiye'ye daha çok Bulgaristan, Arnavutluk ve İran'dan göç olmuştur. Özellikle 1970’lerin sonunda İran Devrimi’nden kaçarak ülkemize çok sayıda İranlı göç etmiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Türkiye’nin yoğun şekilde göçlere maruz kalması ve buna bağlı olarak uluslararası koruma rejimini düzenleme ihtiyacı sonucu 14 Eylül 1994 tarihinde, “Türkiye’ye İltica Eden ya da Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” kabul edilmiş ve 30 Kasım 1994 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bu belgenin en önemli özelliği  bireysel ve kitlesel sığınma olayları karşısında yapılması gerekenleri düzenleyen “ilk belge özelliği” taşımasıdır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bu dönemde yaşanan yoğun göçlerde Irak-İran Savaşı, Sovyetler Birliğinin dağılması, Saddam Hüseyin’in Kuzey Irak politikası sonucu yaşanan Kürt göçü, Yugoslavya’nın dağılma sürecinde yaşanan savaş ve Körfez Savaşı etkili olmuştur. 2011 yılından itibaren de savaştan kaçan Suriyeliler kitleler halinde Türkiye’ye gelmektedir. Bulgaristan ve Afganistan'da yaşanan siyasal değişimler de bu dönemde Türkiye'ye olan göçleri artırmıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

İlgili kavram, kitlesel akındır. Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 3. maddesi ile
mevzuatımızda ilk kez kitlesel akın tanımının yapıldığı görülmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Başvuru sürecinde, başvuru sahibinin kimliğini ispatlama yükümlülüğünün yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, başvuru sahibi aranabilir ve eşyalarında kontrol yapılabilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Uluslararası koruma statü ve başvuru sahiplerinin, geçici koruma altındakilerden ayrılan en önemli farklarından biri sağlık hizmetleri noktasındadır. Geçici koruma altındaki yabancılar birinci derece sağlık hizmetlerinden ödeme gücüne bakılmaksızın ücretsiz yararlanırken uluslararası koruma başvuru ve statü sahipleri için bu geçerli değildir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bir birey,  1951 Cenevre Sözleşmesi’nin 1. maddesinin (F) fıkrasında belirtilen fiillerden suçlu olduğuna dair ciddi kanaat varsa uluslararası korumadan hariç tutulur. Barışa karşı suç, savaş suçu ya da insanlığa karşı suç gibi suçlar için hükümler koyan uluslararası belgelerde tanımlanan bir suç işlediğine; mülteci sıfatıyla kabul edildiği ülkeye sığınmadan önce, sığındığı ülkenin dışında ağır bir siyasi olmayan suç işlediğine; Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı fiillerden suçlu olduğuna dair hakkında ciddi kanaat mevcut olan kişileri kapsar. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Tarihsel süreçte ülkemize daha çok politik ve siyasi gelişmeler neticesinde göçlerin gerçekleştiği görülmektedir. Balkanlar, İran, Afganistan ve Suriye'den gelen göçler bu durumun birer örneğidir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Uluslararası koruma statüsünün üçüncüsü ise ikincil koruma statüsüdür.  Sığınma hareketlerinin uluslararası hukuk altında düzenlenmeye başlanmasından bu yana devletler, koruma arayanların, tek bir hukuki tanımlama kapsamına dâhil edilemediğini tecrübe ettiğinden, devletler mülteci tanımlamasına uymayan ancak uluslararası korumaya ihtiyaç duyan kişilerin defacto mülteci, savaş mültecisi, insani sığınmacı  gibi statüler altında ülkelerinde kalmalarına izin vermektedir. YUKK’ta ikincil koruma olarak adlandırılan statü, 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Ek Protokolü kapsamı dışında kalan, ancak korunma ihtiyacı olan kişilere koruma sağlamak için oluşturulan “tamamlayıcı koruma” olarak ifade edilebilecek bir statüdür. Geçici koruma ise, bireysel koruma ihtiyaçları kabul edildikten ve bu ihtiyaçların nitelikleri belirlendikten sonra verilen hukuksal bir statüdür. Doğru yanıt E seçeneğidir.