GÖÇ VE GÖÇ SORUNLARI

Literatürde “zorunlu göç” (forced migration) olarak ifade edilen bu terim ile “doğal, çevresel, kimyasal, nükleer felaketler, kıtlık ya da kalkınma projeleri nedeniyle yaşadıkları yerleri zorunlu olarak terk etmek zorunda kalan kişiler” kastedilmektedir.

En genel tanımıyla afet; toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylar olmak üzere üçe ayrılmaktadır (AFAD, 2009).

Yasal durumuna göre göçler; “Düzenli” ve ”Düzensiz” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İkili anlaşmalarla düzenlenen işçi göçü, eğitim amaçlı göçler ve aile birleşimiyle doğan göçler düzenli göç hareketlerine örnek verilebilir.

Hacmine göre göçler “Bireysel” ve “Kitlesel” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır. Örneğin Kavimler Göçü tarihteki en büyük kitlesel göç hareketlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Kitlesel Göçün Ekonomik, Sosyal, Kültürel Nedenleri aşağıda yer almaktadır: 
Daha iyi çalışma koşulları
Daha iyi yaşam koşulları
Daha iyi sağlık koşulları 
Daha iyi eğitim koşulları koşulları

C şıkkı dışındakilerin hepsi kitlesel göçlerde etkili olan çekici faktörlerdir.

E şıkkı dışında verilenlerin hepsi ekonomik; E şıkkı ise sosyo-kültürel temelli bir nedendir.

Kitlesel göç ile bir ülkenin sınırına gelen sığınmacıların barınma merkezlerindeki temel asgari ihtiyaçları aşağıda belirtilmiştir:
• Gıda ve beslenme ihtiyacı
• Su ihtiyacı
• Sağlık hizmeti ihtiyacı
• Barınma ihtiyacı
• Güvenlik ihtiyacı
• Çevre temizliği
• Ulaştırma ihtiyacı
• Sosyal ve psikolojik destek ihtiyacı
• Sosyal ve kültürel ihtiyaçlar
• Dinî ibadet mekânları
• Sosyal iletişim kurabilecekleri alanlar

Afet sonrası iyileştirme aşamasında sosyo-kültürel uyum, işgücü piyasasına uyum, eğitim sistemine uyum, kalıcı barınma (iskân) ve sağlık sistemine uyum süreçleri yer almaktadır.

IDMC tarafından yer değiştiren kişi sayısı 100.000 den az ise kitlesel göç olayı küçük- orta boyutta nüfus hareketi; 100.000 ile 999.999 aralığında ise “büyük olay” yani büyük boyutlu nüfus hareketi; 1 ile 3 milyon aralığında ise “çok büyük olay”; 3 milyonda fazla ise “mega olay” yani mega boyutta nüfus hareketi olarak ölçeklendirilmiştir.

Uluslararası Göç Örgütü (UGÖ/International Organization For Migration-IOM) tarafından hazırlanan “Göç Terimleri Sözlüğü” ne göre söz konusu tanım içerisinde yer alan “kitlesel/toplu göç” (mass/collective migration) terimi, “yüksek sayılarda ani insan hareketi” olarak, akın (influx) terimi ise “vatandaş olmayan çok sayıda kişinin bir ülkeye aniden ulaşması” olarak tanımlanmaktadır (Göç Terimleri Sözlüğü, 2009).

Dünya genelinde yürütülen afetler ile ilgili çalışmalara uluslararası boyutta önemli katkı sağlayan BM tarafından yapılan tanımlamalarda da afet, ana hatlarıyla  “insanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara neden olan, normal yaşamı durdurarak ya da kesintiye uğratarak toplumları etkileyen ve yerel imkânlar ile baş edilemeyen her türlü doğal, teknolojik ya da insan kaynaklı tüm olaylar” olarak ifade edilmektedir.

İnsan kaynaklı afetler, doğa ile aralarında bir neden sonuç ilişkisi kurulamayan ve doğrudan insan faktörüne bağlı olarak gelişen afetlerdir.

Yerinden edilme (displacement), genellikle silahlı çatışma ya da doğal afetler nedeniyle, bir kişinin evinden ya da ülkesinden, zorla çıkarılmasıdır.

Türkiye’de bir taraftan kitlesel göç ile gelen kişilerin beslenme, barınma, sağlık vb. temel ihtiyaçları acil durum anlayışı çerçevesinde ele alınmakta ve faaliyetler AFAD Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. Diğer taraftan sığınmacılara yönelik iş ve işlemlerde Türkiye’de kalış sürelerine bağlı olarak Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) hükümleri doğrultusunda uluslararası koruma prosedürleri çerçevesinde göç yönetimi yaklaşımı ile hareket edilmekte ve faaliyetler İçişleri Bakanlığına bağlı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.

Hacmine göre göçler “Bireysel” ve “Kitlesel” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır. Örneğin Kavimler Göçü tarihteki en büyük kitlesel göç hareketlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Gerçekleştiği yere göre göçler “İç Göç” ve “Dış Göç” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır.

Gerçekleşme nedenine göre uluslararası göçler; gönüllü ya da zorunlu göç olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır. 

Gerçekleşme süresine göre göçler; “Ani Gelişen” ya da “Planlı Göç” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır.

Hacmine göre göçler “Bireysel” ve “Kitlesel” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır.

Yasal durumuna göre göçler; “Düzenli” ve ”Düzensiz” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 

Yüksek refah düzeyi, ekonomik imkânlar

İşgücü arzı

Bölgeler arası gelir farklılıkları

Ülkeler arası farklı demografik özellikler, göç etme kararında etkili olan çekici faktörler iken, 

Siyasi istikrarsızlıklar göç etme kararında etkili olan itici faktörlere örnektir.

168 BM ülkesi tarafından kabul edilmiş olan Hyogo Çerçeve Eylem Planınında küresel ölçekte afet risklerinin azaltılmasına ilişkin olarak ülkelere yol gösterici nitelikte temel bazı stratejiler belirlenmiş ve ülkelerin afet risk azaltma faaliyetlerine ilişkin olarak yürüttükleri çalışmaları içeren ülke durum raporları hazırlamaları öngörülmüştür.

Afet yönetimi; hazırlık, zarar azaltma, müdahale ve iyileştirme aşamalarından oluşmaktadır.