GÖÇ VE GÖÇ SORUNLARI

Antropologlar kimin, ne zaman ve neden göç ettiğinden çok, bir göçmen olmanın deneyimi ve anlamı ile ilgilenmektedirler.

Ravenstein’e göre göçün en temel nedeni ekonomik anlamda daha iyi olmayı arzulamaktır. Reveinsten göçün sürekli olarak artarak devam eden bir süreç olduğunu vurgulamakta, bu sürecin nedeni olarak da, üretim yerlerinin ve ticaret merkezlerinin sürekli olarak artmasını göstermektedir.

1940 yılında “Kesişen Fırsatlar Teorisi”ni ortaya koyan S. A. Stouffer, “itme” ve “çekme” teorisi gibi teorilerin yaygın olarak kullanılmasına rağmen içlerinde barındırdıkları “mesafe” bileşenini hesaba katmadıkları için yeterince açıklayıcı olmadıklarını savunmaktadır.

Göç olgusunu matematiksel bir yaklaşımla açıklamaya çalışan bu teorisyene göre; belli bir mesafeye göç edecek kişilerin sayısı, bu mesafedeki iş imkânlarının çokluğu ile doğru orantılıdır. Ona göre göçün en önemli nedeni fırsatlardır.

Yedek İş Gücü ordusu, piyasada sürekli olarak emek arzını talebin üzerinde tutmakta ve bu da asgari geçim düzeyinde bir istihdamı olanaklı kılmaktadır. Diğer bir ifadeyle emek arzı, talebin üzerinde olduğundan ücretler yükselememektedir.

Zorlama Göç: Yönetimi elinde tutan otorite tarafından bir topluluğun göçe zorlanması ile oluşan göç tipidir.

Neo-klasik Ekonominin Makro Teorisinin uluslararası göçe ilişkin açıklamaları, kamuoyunu ciddi bir biçimde etkilemiş ve göçle ilgili politikaları şekillendirmiştir. Teori şu varsayımları içermektedir;

İşçilerin uluslararası göç hareketi, ülkeler arasındaki ücret farklılığından kaynaklanmaktadır

Ücret farklarının ortadan kaldırılması, işçi hareketini sonlandıracak ve bu farklılıkların olmadığı durumda göç olmayacaktır.

Beşeri sermaye düzeyi yüksek yani yüksek nitelikli işçilerin yer değiştirmesi, yüksek nitelikli işçilerin getiri oranlarındaki farktan kaynaklanmaktadır

Hükûmetlerin göç akımlarını kontrol etmesinin yolu, göç veren ve/veya alan ülkelerde emek piyasasını düzenlemek veya etkilemekten geçmektedir.

Uluslararası göçü belirleyen emek piyasasıdır, diğer piyasaların önemi yoktur.

Neo-klasik Ekonominin Mikro Teorisine göre;  ülkeler ya da bölgeler arasındaki göç; kazanım ve işgücü piyasası farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Beşeri sermaye düzeyine etki eden eğitim, deneyim, yabancı dil bilgisi gibi faktörler kişilerin göç kararı vermesinde etkilidir. Uluslararası göç hareketleri, ancak ülkeler arasındaki kazanç ve/veya istihdam oranları farklı olduğu hâllerde ortaya çıkmaktadır.

İkili İş Gücü Piyasası Teorisine göre sanayi toplumlarının ve ekonomilerinin dört temel niteliğinden biri olan motivasyon sorunlarına göre İnsanlar sadece gelir için değil, toplumsal statülerini geliştirmek için de çalışırlar. Göçmenlerin çoğu, kendilerini göç ettikleri topraklara ait hissetmezler. Bu nedenle, bu topraklardaki statü ve itibar onlar için önemli değildir.

Merkez- Çevre Teorisi (Dünya Sistemleri Teorisi) ne göre göç, kapitalist gelişim sürecinin neden olduğu çözülmelerin ve yer değiştirmelerin bir sonucudur.

“Göç Sistemleri Teorisi” göçe neden olan, onu şekillendiren ve devam ettiren faktörler üzerine kuruludur. Bu Teorinin varsayımları şunlardır:

1. Göç sisteminde yer alan ülkeler coğrafi açıdan yakın olmak zorunda değildir; çünkü bu konuda fiziki yakınlıktan çok siyasal ekonomik ilişkiler söz konusudur. Yakınlık bu göç hareketlerini artırmadığı gibi uzaklık da onlara engel olmamaktadır.
2. Çok kutuplu sistemler de söz konusu olabilir. Bu takdirde dağınık hâlde bulunan bir kısım merkez ülkeler birbiriyle örtüşen gönderen ülkelerin göçmenlerini kabul etmektedirler.
3. Bazı ülkeler birden çok göç sistemine sahip olabilir, ancak uygulamada çoğulcu üyelik daha çok gönderen devletlerde görülmektedir.
4. Ülkeler toplumsal değişime, ekonomik dalgalanma ya da siyasal nedenlerle sistemden çıkabilir ya da sisteme katılırlar. Sistemlerin istikrarlı yapıları yoktur.

Antropologlar kimin, ne zaman ve neden göç ettiğinden çok, bir göçmen olmanın deneyimi ve anlamı ile ilgilenmektedirler. Göç olgusunu, kadın ve erkek, akrabalar veya aynı kültürel ve etnik alt yapıya sahip insanlar arasındaki sosyal ilişkilere yaptığı etkiler olarak ele almaktadırlar. Göçmenlerde oluşan sosyal ve kültürel değişiklikleri öne çıkaran antropologlar göç konusunda evrensel olarak kabul edilebilecek, her zaman ve her yerde geçerli olan bir göç kavramından söz edilemeyeceğini savunmaktadırlar.

Göç kavramını açıklarken başat teori olarak yapısalcı ve/veya işlevselci teorilerden faydalanan disiplin sosyolojidir. Analiz düzeyi etnik gruplar ve sosyal sınıflar gibi daha çok makro düzeydedir.

Erken dönem göç teorileri daha çok nüfus hareketleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Nüfus ve göç teorileri ilk olarak 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Erken dönem göç teorileri başlığı altında; Ravenstein’ın Göç Teorisi, Marksist Teori, Kesişen Fırsatlar Teorisi, İtme-Çekme Teorisi ve Petersen’in Göç Sınıflandırması ele alınmaktadır.

E. G. Ravenstein, 1889’da yayımladığı ikinci makalesinde ise Avrupa’nın başka kesimlerindeki ve Kuzey Amerika’daki göç akımlarını inceleyerek uluslararası göç ile ilgili bilgiler vermiştir. Ravenstein’e göre göçün en temel nedeni ekonomik anlamda daha iyi olmayı arzulamaktır. Ravenstein bu durumu şu sözler ile ifade etmektedir; “kötü ve baskıcı kanunlar, ağır vergiler, cazip olmayan iklim koşulları, uygun olmayan sosyal çevre ve hatta baskılar göçmen akımlarına neden olmuş ve olmaya devam edecektir. Ancak, bu akımların hiçbiri, insanların doğasında olan ve daha iyi şartlarda yaşama arzularının sonucunda ortaya çıkan göçlerin hacmi ile karşılaştırılamaz”.

Nüfus hareketlerinin dağılımını belirlemek için mesafenin nasıl işlediğini analiz etmek amacıyla 1940 yılında “Kesişen Fırsatlar Teorisi”ni ortaya koyan S. A. Stouffer, “itme” ve “çekme” teorisi gibi teorilerin yaygın olarak kullanılmasına rağmen içlerinde barındırdıkları “mesafe” bileşenini hesaba katmadıkları için yeterince açıklayıcı olmadıklarını savunmaktadır. Göç olgusunu matematiksel bir yaklaşımla açıklamaya çalışan bu teorisyene göre; belli bir mesafeye göç edecek kişilerin sayısı, bu mesafedeki iş imkânlarının çokluğu ile doğru orantılıdır.

Petersen'in bireysel ve sınıfsal farklılıkları da göz önüne alarak oluşturduğu beş göç tipi şunlardır; ilkel göç, zorlama göç, yöneltilmiş göç, serbest göç, kitlesel göç. Yöneltilmiş göç: Potansiyel göçmenlerin, göç edip etmeme konusunda karar verme gücünü ellerinde bulundurabildikleri göç tipidir. Yöneltilmiş göçte sömürgelerde yaşanan kölelik benzeri uygulamalar söz konusu olmaktadır. Belli bir sözleşme ile İngiliz sömürgelerine göç eden beden işçisinin genellikle borçlanma ile hizmet sürelerinin uzaması durumu söz konusudur. Kölelik benzeri bir uygulama olan bu sistemde niteliksiz işgücünün vatanına geri dönebilmesi nadiren söz konusu olmaktadır. Yöneltilmiş göçte de göçmenin iradesi çok belirleyici olmamaktadır. Bu göç türünde göçmenler büyük ölçüde pasiftir.

Çağdaş Göç Teorileri, Göç Akımlarının Nedenlerini Açıklamaya Yönelik Teoriler ve Göç Hareketlerinin Sürekliliğini Açıklamaya Yönelik Teoriler olmak üzere ikili bir ayrım ile ele alınmaktadır. Göç akımlarının nedenlerini açıklamaya yönelik teoriler; Neoklasik Ekonominin Makro Teorisi, Neoklasik Ekonominin Mikro Teorisi, İşgücü Göçüne İlişkin Yeni Ekonomi Teorisi, İkili İşgücü Piyasası Teorisi, Merkez-Çevre Göç Teorisi (Dünya Sistemleri) Teorisidir. Göç hareketlerinin sürekliliğini açıklamaya yönelik teoriler ise; İlişkiler Ağı Teorisi, Kurumsal Göç Teorisi, Kümülatif Nedensellik Teorisi, Göç Sistemleri Teorisidir.

Sanayi toplumlarının ve ekonomilerinin dört temel niteliği, bu toplumların sürekli göçmen işgücü talebine gereksinim duymalarına neden olmaktadır. Bu temel nitelikler yapısal enflasyon, motivasyon sorunları, ekonomik düalizm ve emek arzının yapısı olarak ele alınabilir.

Merkez-çevre Teorisi, uluslararası göçün genişleyen bir küresel pazarın siyasal ve ekonomik örgütlenmesini takip ettiğini ileri sürmektedir. Bu görüş altı varsayıma dayanmaktadır: Uluslararası göç, gelişen dünyanın kapitalist piyasa sistemin doğal bir sonucudur: Küresel ekonominin çevresel bölgelere girmesi uluslararası hareketin kaynağıdır: İşgücünün uluslararası akışı, uluslararası mallar ile sermayenin akışını takip eder ama bu takip ters yöndedir. Kapitalist yatırımlar, çevre ülkelerinde köklerinden kopmuş hareketli bir nüfus yaratarak, ulus ötesi hareketlere yol açarlar: Uluslararası göç, özellikle eski sömürgeci ülkelerle onların eski sömürgeleri arasında oluşmaktadır. Çünkü kültürel, dilsel, idari, finansal, ulaşımsal ve iletişimsel bağlar bu süreci kolaylaştırmıştır: Uluslararası göçün nedeni, pazar ekonomisinin küreselleşmesi olduğu için, hükûmetlerin göç oranlarını etkilemesinin bir yolu, denizaşırı yatırım faaliyetlerini düzenlemek ve sermaye ile malların uluslararası akışını kontrol etmektir: Kapitalist ülke yönetimleri, sınır ötesi yatırımlarını korumak için, gerekli gördüğünde politik ve askerî müdahaleler yapmaktadırlar. Ancak bu tür müdahaleler başarısız olduğunda, bu kez merkez ülkelere doğru sığınmacı hareketleri ortaya çıkmaktadır: Uluslararası göç, ülkeler arasındaki ücret ve istihdam koşullarından çok az etkilenmektedir. Bu akım, küresel ekonominin yapısı ve dinamiklerini izlemektedir.

Temel varsayımı göçün başlamasını takiben kendini devam ettirerek nasıl zamanla daha yaygın hâle geldiği olan teori Kümülatif Nedensellik Teorisidir. Sosyal bilimciler göçü kümülatif (birikimli) biçimde etkileyen sosyo-ekonomik etkenleri saptamışlardır. Bunlar; göç ağlarının yaygınlaşması, gelirin dağılımı, toprağın dağılımı, tarımsal üretimin örgütlenmesi, göç kültürü, beşeri sermayenin bölgesel dağılımı, toplumsal etiketlenme, kümülatif nedenselliğin çerçevesini çizmektedir. Bu Teorinin varsayımları şunlardır:
1. Uluslararası göçte, göçmen gönderen ve kabul eden ülkelerde ortaya çıkan toplumsal, ekonomik ve kültürel değişiklikler sorumlu hükûmetlerin bu hareketi yavaşlatma veya durdurma çabalarını güçleştirmektedir.

2. Hükûmetler işsizlik dönemlerinde, daha önceleri göçmenler tarafından yapılan işlere yerel halkı yerleştirmekte başarılı olamamaktadır. Yerli işçiler arasında bir değer değişikliği olmaktadır. Dolayısıyla daha önceleri göçmen işçiler tarafından yapılan işlerin yer aldığı işyerleri dolmamakta, böylelikle zorunlu olarak yeniden göçmen işçi alımına gidilmektedir.
3. Göçmen yoğunluğundan dolayı herhangi bir işin göçmen işi etiketi kazanması, bu tür işlerin itibarını düşürmekte ve söz konusu işler yerli işçiler tarafından reddedilmektedir.