GÖÇ VE GÖÇ SORUNLARI

Dünyada 250 milyona yakın göçmen olduğu bilinmektedir. Türkiye’nin dünyada en çok mülteciyi barından ülkelerin başında geldiği düşünüldüğünde, göçlerin dünya genelinde olduğu kadar Türkiye için de ne derece öncelikli bir konu olduğu anlaşılmaktadır.

Kitabımız kapsamında göç nedenleri; demografik, ekonomik, siyasal/sosyal ve doğa olaylarından kaynaklanma olmak üzere dört alt başlıkta ele alınmaktadır.

Kitap kapsamında göç türleri; gerçekleşme nedenlerine, hedef yerine, yasal durumuna, hacmine ve süresine göre göçler şeklinde sınıflandırılarak beş alt başlıkta ele alınmaktadır.

Gerçekleşme nedenine göre uluslararası göçler; “gönüllü” (iradi) ve “zorunlu” (gayri iradi ya da irade dışı) göç olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır.

Gerçekleştiği yere göre göçler “iç göç” ve “dış göç” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır. Eğer hareketlilik ülke içinde gerçekleşiyorsa iç göç, ülke sınırlarını aşıyorsa dış göç (uluslararası göç) olarak ifade edilmektedir. Bu ayrım, göç olgusunun coğrafi bir hareketliliği barındırmasından ileri gelmektedir.

Göç hukukunun uluslararası kaynakları yukarıda da belirtildiği üzere uluslararası antlaşmalar, teamül kuralları ve genel ilkeler çerçevesinde şekillenmektedir. Bu bağlamda, uluslararası göç hukukuna ilişkin bazı temel uluslararası belgeler şu şekilde sıralanabilir;

• 1933 tarihli Mültecilerin Uluslararası Statüsüne İlişkin Antlaşma,

• 1948 tarihli Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Konusunda Antlaşma,

• 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme (MHSİS) – Cenevre Sözleşmesi ve 1966 tarihli New York Protokolü,

• 1965 tarihli Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme,

• 1966 tarihli Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ile Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme,

• 1979 tarihli Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine İlişkin Sözleşme,

• 1984 tarihli İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçük Düşürücü Tutum ya da Cezalara Karşı Sözleşme,

• 1989 tarihli Çocuk Haklarına İlişkin Antlaşma.

Ulusal mevzuat içinde göç hukukunu düzenleyen tek bir hukuki metin bulunmamakta, dağınık bir mevzuat yapısı içinde göç ile ilgili konularda düzenlemeler yer almaktadır. Bunlar;

• Anayasa,

• Tapu Kanunu,

• İskân Kanunu,

• Türk Vatandaşlığı Kanunu,

• Pasaport Kanunu,

• Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun,

• Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun,

• Uluslararası İşgücü Kanunu,

• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu,

• Bilgi Edinme Hakkı Kanunu vb. kanunlardır.

Türkiye’den uluslararası koruma talep eden yabancılara sağlanacak korumanın kapsamı ve uygulanmasına ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Kanunda düzenlenen başlıca konular şunlardır (http://www.goc.gov.tr/files/_dokuman19.pdf );

• Türkiye’ye giriş ve çıkış hükümleri

• Vizelere ilişkin hükümler

• İkamet izni ve çeşitleri

• Vatansız kişi ve hakları

• Sınır dışı etme

• Kabul ve Barınma Merkezleri ile Geri Gönderme Merkezleri

• Uluslararası koruma ve çeşitleri

• Geri göndermeme ilkesi

• Geçici koruma

• Uyum

• Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün kuruluş ve görevleri

• Göç Politikası Kurulu

• Merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatı, hizmet birimleri

• Sürekli kurul ve komisyonlar

İskân Kanunu’na göre 4 çeşit göçmen kabul edilmiştir (İskân K., m.3). Bunlar;

• Serbest göçmen: Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek amacıyla tek başına ya da toplu hâlde Türkiye’ye gelip, devlet eliyle iskân edilmelerini istememek şartıyla yurda kabul edilenlerdir.

• İskânlı göçmen: Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, özel kanunlarla yurtdışından getirilen ve bu Kanun hükümlerine göre taşınmaz mal verilerek iskânları sağlananlardır.

• Münferit göçmen: Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, Türkiye’ye yerleşmek amacıyla bir aile olarak gelenlerdir.

• Toplu göçmen: Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, iki ülke arasında yapılan anlaşmaya göre Türkiye’ye yerleşmek amacıyla toplu olarak gelen ailelerdir.

Doğal afetler, doğa olaylarından kaynaklanan nedenler arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Kişiler ailevi nedenlerle; ebeveyn ya da eşin yanına gitmek, eş ya da ebeveynin iş araması, eş ya da ebeveynin göç etmesi vb. nedenlerle olabileceği gibi can ve mal güvenliğine ilişkin kaygı vb. güvenlik nedenleriyle de yaşadıkları bölgeyi terk ederek başka bölgelere gitmektedirler. Doğru cevap E'dir.

Nüfus artış oranı göçün demografik nedenlerinden biridir. Doğru cevap C'dir.

Gönüllü göç hareketi adından da anlaşılacağı gibi bireylerin kendi iradeleri ile gerçekleştirdikleri göç hareketleridir. Bu tür göçler genellikle eğitim, yabancı dil öğrenme, farklı kültürleri tanıma, evlilik, emeklilik, statü kazanma ya da bireylerin göç kararını zorlayan nedenler olmaksızın kendi arzularını karşılamak üzere giriştikleri göçler olarak ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Bu göç hareketlerinde bireyle- rin bilgi dağarcığı, akraba ilişkileri, ideolojisi, yurt dışı deneyimi, arkadaş çevresi gibi unsurlar da etkili olmaktadır (Baklacıoğlu, 2010: 135).

Bir ülkeden bir diğer ülkeye yönelik göç hareketlerinde terk edilen, yani göçü veren ülke “menşe” ülke; gidilmek/varılmak istenen ülke “hedef ülke” olarak adlandırılmaktadır. Ancak göç hareketleri her zaman iki komşu ülke arasında gerçekleşmez, hedef ülkeye varma noktasında ülke ve ülkeler geçilmesi gerekebilir. Hedef ülkeye varmak için geçilen bu ülkelere uluslararası göç literatüründe “transit ülke” adı verilmektedir. Doğru cevap A'dır.

İkili anlaşmalarla düzenlenen işçi göçü, eğitim amaçlı göçler, aile birleşim hakkından doğan göçler düzenli göç hareketlerine örnek verilebilir. Düzenli bir insani hareketlilik durumu da düzensizliğe dönüşebilir. Örneğin vize ile gidilen ülkede vize süresinden sonra ayrılmamak gibi. Bu durumda da düzensiz kategorisine geçilmiş olur. Doğru cevap D'dir.

Yabancı kavramı, yalnızca yabancı devlet vatandaşı olanları kapsayan dar bir kavramı ifade etmemektedir. Yabancı kavramı; yabancı devlet vatandaşı olanları, hiçbir devlet vatandaşlığına sahip olamayan vatansızları, göçmenleri/muhacirleri, mültecileri ve sığınmacıları, NATO mensuplarını, uluslararası kuruluşlarda çalışanları ve diplomatik temsilciliklerde olduğu gibi özel statüdeki yabancıları da kapsamaktadır (Ekşi, 2014: 37). Doğru cevap E'dir.

Türkiye 1951 tarihli “Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme”yi (MHSİS) (Cenevre Sözleşmesi’ni) 1961 yılında onaylamıştır. Doğru cevap B'dir.

Türk mevzuatında mülteci kavramı ilk olarak 1934 tarihli mülga İskân Kanunu’nda “Türkiye’de yerleşmek maksadı ile olmayıp, bir zaruretle muvakkat oturmak için sığınanlar” şeklinde tanımlanmıştır (Çelikel ve Gelgel, 2017: 22). Doğru cevap B'dir.

Geçici korumadan yararlanamayacaklar ise yine Yönerge de açıkça belirtilmiştir: