GÖÇ VE GÖÇ SORUNLARI - Deneme Sınavı - 17

Farklı disiplinlerin ya da bilim alanlarının farklı tanımlamalar yapmalarına rağmen en genel anlamda göç, belli bir alanda yaşayan insanların ulusal ya da uluslararası boyutta bir yerden başka bir yere anlamlı bir uzaklık ve etki yaratacak süreyle yer değiştirmeleridir. Nüfus yoğunluğu ve artış hızı, doğum oranları, çevre kirliliği gibi kavramlar da göçle ilişkilendirilebilecekken; göçün tanımında kapsamında yalnızca yer değiştirme kavramı yer almaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

En genel anlamda göç, belli bir alanda yaşayan insanların ulusal ya da uluslararası boyutta bir yerden başka bir yere anlamlı bir uzaklık ve etki yaratacak süreyle yer değiştirmeleridir. Bu nedenle, yaz tatili amacıyla kısa süreli yer değişikliği yapmak göç kavramı kapsamında yer almayacaktır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Süresine göre göçler, göçün “gerçekleşme süresi” ve “hedef ülkede ya da bölgede kalış süresine” göre ayrım yapılmaktadır. Gerçekleşme süresine göre ani ve planlı göçler; hedef ülke ve bölgede kalış süresine göre ise kısa ve uzun süreli göçler söz konusu olmaktadır. Düzensiz göç, yasal duruma göre göçler kapsamında yer almaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Beyin göçü iş gücü göçünün daha nitelikli bir türünü oluşturmaktadır ve konuyu özelleştirmektedir. Bu açıdan beyin göçü en genel ifadeyle eğitimli insan göçü olarak tanımlanmaktadır. Eğitim görmüş ve yetenekli kişilerin çalışma ya da fırsat azlığı gibi nedenlerle göç etmeleridir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Hacmine göre göçler “bireysel” ve “kitlesel” olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır. Bireysel göç kişilerin bireysel olarak ya da aileleri ile birlikte bir yerden başka bir yere gitmeleri durumudur. Bu tür göçler kişilerin kendileri tarafından finanse edilmektedir. Kitlesel göç ise çok sayıda insanın aniden yer değiştirmesi durumudur. Kitlesel göçler genellikle kişilerin iradeleri dışında gerçekleşen savaş, salgın, doğal afet gibi durumlarda ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda, savaş nedeniyle göç etmek kitlesel, diğer seçeneklerde sunulan göçler ise bireysel göçler kapsamında değerlendirilebilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Türkiye 1961 yılında onayladığı Cenevre Sözleşmesine coğrafi bir çekince koymuştur. Buna göre, Türkiye sadece Avrupa’dan gelen kişilere mülteci statüsünü tanımaktadır. Türkiye’nin Avrupa dışından gelenlere Cenevre Sözleşmesi hükümlerini uygulama yükümlülüğü bulunmamaktadır. Polonya bir Avrupa ülkesi olması nedeniyle buradan ülkemize sığınacak oalnlar mülteci statüsünde kabul edileceklerdir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi göç hukukunun uluslararası kaynakları arasında yer almaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Türk hukuk sistemi içinde de yabancı kavramı vatandaşlık kavramı baz alınarak açıklanmaktadır. 5901 sayılı “Türk Vatandaşlığı Kanunu”na (TVK) göre yabancı; “Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişi” şeklinde tanımlanmıştır. Yabancı kavramı; yabancı devlet
vatandaşı olanları, hiçbir devlet vatandaşlığına sahip olamayan vatansızları, göçmenleri/muhacirleri, mültecileri ve sığınmacıları, NATO mensuplarını, uluslararası kuruluşlarda çalışanları ve diplomatik temsilciliklerde olduğu gibi özel statüdeki yabancıları da kapsamaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Türk hukuk sistemi içinde göçmen sayılmak için; Türk soyundan olmak, Türk kültürüne bağlı olmak ve Türkiye’ye yerleşmek amacıyla gelmiş olmak gerekmektedir. Türkiye’ye yerleşmek amacıyla bir aile olarak gelenleri betimleyen kavram münferit göçmen kavramıdır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İlgili ulusal ya da uluslararası belgeler çerçevesinde bir ülkeye mülteci olarak kabul edilmek isteyen ve mültecilik statüsüne ilişkin yaptıkları başvurunun sonucunu bekleyen kişiler sığınmacı olarak adlandırılmaktadır. Bu kapsamda, süreç sonunda elde edecekleri statü mültecilik olacaktır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Antropologlar kimin, ne zaman ve neden göç ettiğinden çok, bir göçmen olmanın deneyimi ve anlamı ile ilgilenmektedirler. Göç olgusunu, kadın ve erkek, akrabalar veya aynı kültürel ve etnik alt yapıya sahip insanlar arasındaki sosyal ilişkilere yaptığı etkiler olarak ele almaktadırlar. Göçmenlerde oluşan sosyal ve kültürel değişiklikleri öne çıkaran antropologlar göç konusunda evrensel olarak kabul edilebilecek, her zaman ve her yerde geçerli olan bir göç kavramından söz edilemeyeceğini savunmaktadırlar.

Göç kavramını açıklarken başat teori olarak yapısalcı ve/veya işlevselci teorilerden faydalanan disiplin sosyolojidir. Analiz düzeyi etnik gruplar ve sosyal sınıflar gibi daha çok makro düzeydedir.

Erken dönem göç teorileri daha çok nüfus hareketleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Nüfus ve göç teorileri ilk olarak 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Erken dönem göç teorileri başlığı altında; Ravenstein’ın Göç Teorisi, Marksist Teori, Kesişen Fırsatlar Teorisi, İtme-Çekme Teorisi ve Petersen’in Göç Sınıflandırması ele alınmaktadır.

E. G. Ravenstein, 1889’da yayımladığı ikinci makalesinde ise Avrupa’nın başka kesimlerindeki ve Kuzey Amerika’daki göç akımlarını inceleyerek uluslararası göç ile ilgili bilgiler vermiştir. Ravenstein’e göre göçün en temel nedeni ekonomik anlamda daha iyi olmayı arzulamaktır. Ravenstein bu durumu şu sözler ile ifade etmektedir; “kötü ve baskıcı kanunlar, ağır vergiler, cazip olmayan iklim koşulları, uygun olmayan sosyal çevre ve hatta baskılar göçmen akımlarına neden olmuş ve olmaya devam edecektir. Ancak, bu akımların hiçbiri, insanların doğasında olan ve daha iyi şartlarda yaşama arzularının sonucunda ortaya çıkan göçlerin hacmi ile karşılaştırılamaz”.

Nüfus hareketlerinin dağılımını belirlemek için mesafenin nasıl işlediğini analiz etmek amacıyla 1940 yılında “Kesişen Fırsatlar Teorisi”ni ortaya koyan S. A. Stouffer, “itme” ve “çekme” teorisi gibi teorilerin yaygın olarak kullanılmasına rağmen içlerinde barındırdıkları “mesafe” bileşenini hesaba katmadıkları için yeterince açıklayıcı olmadıklarını savunmaktadır. Göç olgusunu matematiksel bir yaklaşımla açıklamaya çalışan bu teorisyene göre; belli bir mesafeye göç edecek kişilerin sayısı, bu mesafedeki iş imkânlarının çokluğu ile doğru orantılıdır.

Petersen'in bireysel ve sınıfsal farklılıkları da göz önüne alarak oluşturduğu beş göç tipi şunlardır; ilkel göç, zorlama göç, yöneltilmiş göç, serbest göç, kitlesel göç. Yöneltilmiş göç: Potansiyel göçmenlerin, göç edip etmeme konusunda karar verme gücünü ellerinde bulundurabildikleri göç tipidir. Yöneltilmiş göçte sömürgelerde yaşanan kölelik benzeri uygulamalar söz konusu olmaktadır. Belli bir sözleşme ile İngiliz sömürgelerine göç eden beden işçisinin genellikle borçlanma ile hizmet sürelerinin uzaması durumu söz konusudur. Kölelik benzeri bir uygulama olan bu sistemde niteliksiz işgücünün vatanına geri dönebilmesi nadiren söz konusu olmaktadır. Yöneltilmiş göçte de göçmenin iradesi çok belirleyici olmamaktadır. Bu göç türünde göçmenler büyük ölçüde pasiftir.

Çağdaş Göç Teorileri, Göç Akımlarının Nedenlerini Açıklamaya Yönelik Teoriler ve Göç Hareketlerinin Sürekliliğini Açıklamaya Yönelik Teoriler olmak üzere ikili bir ayrım ile ele alınmaktadır. Göç akımlarının nedenlerini açıklamaya yönelik teoriler; Neoklasik Ekonominin Makro Teorisi, Neoklasik Ekonominin Mikro Teorisi, İşgücü Göçüne İlişkin Yeni Ekonomi Teorisi, İkili İşgücü Piyasası Teorisi, Merkez-Çevre Göç Teorisi (Dünya Sistemleri) Teorisidir. Göç hareketlerinin sürekliliğini açıklamaya yönelik teoriler ise; İlişkiler Ağı Teorisi, Kurumsal Göç Teorisi, Kümülatif Nedensellik Teorisi, Göç Sistemleri Teorisidir.

Sanayi toplumlarının ve ekonomilerinin dört temel niteliği, bu toplumların sürekli göçmen işgücü talebine gereksinim duymalarına neden olmaktadır. Bu temel nitelikler yapısal enflasyon, motivasyon sorunları, ekonomik düalizm ve emek arzının yapısı olarak ele alınabilir.

Merkez-çevre Teorisi, uluslararası göçün genişleyen bir küresel pazarın siyasal ve ekonomik örgütlenmesini takip ettiğini ileri sürmektedir. Bu görüş altı varsayıma dayanmaktadır: Uluslararası göç, gelişen dünyanın kapitalist piyasa sistemin doğal bir sonucudur: Küresel ekonominin çevresel bölgelere girmesi uluslararası hareketin kaynağıdır: İşgücünün uluslararası akışı, uluslararası mallar ile sermayenin akışını takip eder ama bu takip ters yöndedir. Kapitalist yatırımlar, çevre ülkelerinde köklerinden kopmuş hareketli bir nüfus yaratarak, ulus ötesi hareketlere yol açarlar: Uluslararası göç, özellikle eski sömürgeci ülkelerle onların eski sömürgeleri arasında oluşmaktadır. Çünkü kültürel, dilsel, idari, finansal, ulaşımsal ve iletişimsel bağlar bu süreci kolaylaştırmıştır: Uluslararası göçün nedeni, pazar ekonomisinin küreselleşmesi olduğu için, hükûmetlerin göç oranlarını etkilemesinin bir yolu, denizaşırı yatırım faaliyetlerini düzenlemek ve sermaye ile malların uluslararası akışını kontrol etmektir: Kapitalist ülke yönetimleri, sınır ötesi yatırımlarını korumak için, gerekli gördüğünde politik ve askerî müdahaleler yapmaktadırlar. Ancak bu tür müdahaleler başarısız olduğunda, bu kez merkez ülkelere doğru sığınmacı hareketleri ortaya çıkmaktadır: Uluslararası göç, ülkeler arasındaki ücret ve istihdam koşullarından çok az etkilenmektedir. Bu akım, küresel ekonominin yapısı ve dinamiklerini izlemektedir.

Temel varsayımı göçün başlamasını takiben kendini devam ettirerek nasıl zamanla daha yaygın hâle geldiği olan teori Kümülatif Nedensellik Teorisidir. Sosyal bilimciler göçü kümülatif (birikimli) biçimde etkileyen sosyo-ekonomik etkenleri saptamışlardır. Bunlar; göç ağlarının yaygınlaşması, gelirin dağılımı, toprağın dağılımı, tarımsal üretimin örgütlenmesi, göç kültürü, beşeri sermayenin bölgesel dağılımı, toplumsal etiketlenme, kümülatif nedenselliğin çerçevesini çizmektedir. Bu Teorinin varsayımları şunlardır:
1. Uluslararası göçte, göçmen gönderen ve kabul eden ülkelerde ortaya çıkan toplumsal, ekonomik ve kültürel değişiklikler sorumlu hükûmetlerin bu hareketi yavaşlatma veya durdurma çabalarını güçleştirmektedir.

2. Hükûmetler işsizlik dönemlerinde, daha önceleri göçmenler tarafından yapılan işlere yerel halkı yerleştirmekte başarılı olamamaktadır. Yerli işçiler arasında bir değer değişikliği olmaktadır. Dolayısıyla daha önceleri göçmen işçiler tarafından yapılan işlerin yer aldığı işyerleri dolmamakta, böylelikle zorunlu olarak yeniden göçmen işçi alımına gidilmektedir.
3. Göçmen yoğunluğundan dolayı herhangi bir işin göçmen işi etiketi kazanması, bu tür işlerin itibarını düşürmekte ve söz konusu işler yerli işçiler tarafından reddedilmektedir.