GÖÇ SOSYOLOJİSİ

I. Dünya Savaşı nedeniyle yetim kalmış çok sayıda çocuğa bakmakta
zorluk yaşayan Osmanlı Devleti, ittifakı olan Almanya ile yaptığı bir anlaşma sonucu gönüllü olan yetim çocukları Alman ailelerin yanında kalıp çırak olarak çalışmaları, bir yandan da Almanya’da eğitim almaları için Almanya’ya göndermeye karar vermiştir

II. Dünya Savaşı sonrasında Avustralya ve Birleşik Krallık arasında yapılan antlaşma ile beraber, 1947-1965 yılları arasında, genellikle 5-14 yaş aralığında, 10,000’e yakın çocuk Avustralya’ya gönderilmiştir. Bu çocuk göçü süreci kayıtlara “tarihî suistimal” olarak geçmiştir

Her iki ebeveyninden de ayrı olan ve yasaya göre, kendisinden sorumlu olan başka bir yetişkin tarafından da bakılmayan çocuklar "refakatsiz çocuklar" olarak tanımlanmaktadır.

I. Dünya Savaşı sırası ve sonrası ortaya çıkan toplumsal kaos ortamının çocukları olumsuz etkilemesi ve mağdur etmesi üzerine hareket bulan çaba "Çocukları Kurtarın Vakfı (Save the Children)" dır

Türkiye Cumhuriyeti'nin de imza altına aldığı çocuk haklarına yönelik ilk bildiri Milletler Cemiyeti tarafından 1924 yılında hazırlanan Çocuk Hakları (Cenevre) Bildirisidir.

1979 yılında ilan edilen Dünya Çocuk Yılında yasal bağlayıcılığı olan kapsamlı bir çocuk hakları sözleşmesi/bildirisi hazırlanmasına karar verilmesi sonucunda 1989 yılında imzaya sunulan sözleşme/bildiri "Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi" dir.

2004 yılında imzalanan Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin İletişim Prosedürü ile ilgili İsteğe Bağlı Protokolü çocukların ve temsilcilerinin kendi haklarına dair ihlalleri bireysel olarak bildirme haklarını sağlamıştır.

Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin çocuk tanımı uyarınca bireylerin 18 yaşına kadar çocuk oldukları kabul edilmiştir.

Türk Çocuk Hakları Bildirisi UNESCO Türkiye temsilciliği öncülüğünde imzalanmış bir bildiri olup  mülteci ve göçmenlere yönelik yasal mevzuatlardan biri değildir.

Türkiye Cumhuriyeti Mülteci Sözleşmesi’ni coğrafi çekince belirterek imzalamıştır. Buna göre yalnızca Avrupa Konseyi ülkelerinden gelen ve sözleşmede yer alan özellikleri taşıyan kişiler mülteci olarak kabul edilmektedirler. Diğer ülkelerden gelen sığınmacılara yalnızca uluslararası koruma sağlamaktadır

Yeni çocukluk sosyolojisine katkılarıyla bilinen en önemli isimlerden biri William A. Corsaro’dur. Corsaro (2005), sosyalleşme sürecinde çocukla ilgili öne sürülen pasif ve aktif çocukluk görüşlerinin ikisini de belli noktalarda zayıf bulur. Ona göre çocuklar ne pasif öğreniciler ne de çevrelerindeki ilişkilerden ayrı ele alınabilecek yalnız bireylerdir.

Mültecilikte zorunlu olarak yerinden edilme söz konusudur. Ancak, yasal bir statü olarak mültecilik her zorunlu göç mağduru kişiye verilmemektedir. (250). Uluslararası göçmen ve mülteci çocukları birbirinden ayıracak en önemli kıstas şüphesiz ki göç hareketlerinin arkasındaki sebeplerin niteliği (zorunlu mu/gönüllü mü?), kaynak ülkenin korumasından yararlanıp yararlanmadıkları ve istedikleri vakit kaynak ülkeye geri dönüp dönemeyecekleridir. Göçmenlerin ve göçmen çocukların, göç serüvenlerinin arkasında gönüllü olarak adlandırılabilecek sebepler yattığından bahsetmiştik. Göçmen çocuklar ve aileleri planlı bir şekilde seçtikleri ülkelere istekleri doğrultusunda gitmektedirler. Ancak mülteciler için detaylı bir plan söz konusu değildir (251).

Ayrı düşmüş çocuklar kavramı ise ebeveynlerinden ya da yasal bakıcısından ayrı düşen ancak kendisine refakat edebilecek bir aile yakını yanında kalan çocuklar için kullanılmaktadır (UNICEF, 2017: 56).

…Ancak, özellikle iki dünya savaşı arasında ve hemen sonrasında yerinden edilme ve sığınma taleplerinde yaşanan artış, Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğünde, ilk olarak 1950’de BMMYK’nin kurulmasına daha sonra da 1951’de uluslararası bir sözleşme olan Cenevre Sözleşmesi’ nin yapılmasına ön ayak olmuştur.

UNHCR’ye göre günümüzde dünya genelinde en az 10 milyon kişinin hiçbir ülkeye bir tabiiyeti bulunmamaktadır ve her 10 dakikada 1 vatansız çocuk dünyaya gelmektedir.

…Ancak, özellikle iki dünya savaşı arasında ve hemen sonrasında yerinden edilme ve sığınma taleplerinde yaşanan artış, Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğünde, ilk olarak 1950’de BMMYK’nin kurulmasına daha sonra da 1951’de uluslararası bir sözleşme olan Cenevre Sözleşmesi’ nin yapılmasına ön ayak olmuştur.

II. Dünya Savaşı’nın yarattığı insanlık dışı görüntüler, 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin yayınlanmasına ön ayak olmuştur. Çocuk ve yetişkin tüm insanların doğuştan sahip olduğu varsayılan insan onuruna, eşitliğe ve haklara saygıya vurgu yapılmıştır. Bu bildiri direkt çocuklarla ilgili olmasa da küresel anlamda insan değeri ve eşitliğe yönelik bir farkındalık uyandırması bakımından önemlidir.

Çocukları hak sahibi olanlar arasında gören ve gösteren ilk yazılı eser olarak, 1797 yılında Thomas Spence tarafından kaleme alınan The Rights of Infants gösterilebilir. Zamanının çok ilerisinde olarak adlandırılabilecek bu kitapta Spence, görüşlerini çocuk sahibi kadınların ağzından tartışmış; yaş ve cinsiyet fark etmeksizin, toplumlardaki ihtiyaç fazlası ürünlerin herkes arasında eşit dağıtılması gerektiği üzerinde durmuştur.

“Ailenin kültürel kabullerinin kız çocuklarına yönelik sınırlayıcı etkilere sahip oluşu” ailenin kültürel tutumuna örnek olarak verilebilir. Ailenin kültürel kabulleri kız çocuklarına yönelik sınırlayıcı etkilere sahip ise kız çocuklarının ev içerisinde daha çok vakit geçirdiği ve dışarısı ile pek fazla bağ kuramadığı söylenebilir. Bu sosyal izolasyon durumu çocukların toplumla ilişkilerini zayıflatmakta, çocuğun kendini geliştirmesini sınırlamaktadır (Tezcan, 2017: 126). Ailenin geleneksellik düzeyi, yani değişime ve etkileşime açık olup olmaması ise bu sorunu daha da belirgin hâle getirebilmektedir.