GÖÇ SOSYOLOJİSİ

1950’li yıllar: Bireysel girişimler ve özel aracılar yolu ile göç. Bireysel girişim ve özel aracıların etkin olduğu 1950’lı yıllar­da Almanya’dan kurumsal düzeyde ‘stajyer’ söylemi ile başlayan işçi talebi söz konusu olmuştur.

1960’lı yıllar: Artan iş gücü ihtiyacına paralel olarak ikili anlaşmalar ile devletler eliyle düzenlenen işçi göçü. İkili anlaşmalar, rotasyon inancı ve bireysel göçmen yerine “misafir işçi” kavramının kullanımı.

1980’li yıllar: Kalıcılık ve bunun beraberin­de getirdiği çocukların eğitim sorunları, der­nekleşme hareketleri, getto yaşamı, sığınma istekleri, vize zorunluluğu ve geri dönüşü özendirici politikaların uygulanması.

1990’lı yıllar: Yabancılar yasası, yabancı­ların kimlik kazanması, artan yabancı düş­manlığı, etnik işletmelerin yaygınlaşması, etnik ve dinsel derneklerin yaygınlık ka­zanması, siyasal hakların talebi gibi bir dizi etkenin şekillendirdiği göçler.

1970’li yıllar: Ekonomik durgunluk ve ya­bancı işçi alımının durdurulması, “turist” (illegal) göçmenlere yasal bir statü kazandı­rılması, aile birleşimleri, çocuk parası gibi nedenlerle oluşan göçler.

2000 sonrası: Göçün yeni biçimleri, çok kültürlülük ve entegrasyon üzerine tartış­malar.

Batı Avrupa ülkeleri ile yapılan ikili anlaşma­lar çerçevesinde ve Türk hükûmetlerinin yurt dışı istihdam politikası doğrultusunda (Abadan-Unat, 2002) kitlesel göç başlamıştır. Aile birleşimi dö­nemi olan 1970’lerin başlarında Alman iş gücü piyasasının Türk iş gücüne doymuş olması nede­niyle, başvuruda bulunan Türklere Fransa’ya gitme imkânı sunulmuştur.

Batı Avrupa ülkelerinin Türkiye’den iş gücü talebinde bulunmasıyla birlik­te bireysel düzeyde ve kurumlar arası isme davet şeklinde gerçekleşen bir göç süreci ortaya çıkmıştır (Abadan-Unat, 2002). Kitlesel göç dönemi olan 1960’larda ise başta Almanya ve ilerleyen yıllarda diğer Batı Avrupa ülkeleri ile yapılan ikili anlaşma­lar çerçevesinde ve Türk hükûmetlerinin yurt dışı istihdam politikası kitlesel göç başlamıştır.

1974 yılı itibarıyla, Almanya’da yaşayan 4.1 milyon yabancının yak­laşık 1 milyonu Türklerden oluşmaktaydı. Bu rakam, 1982’de 1.6 milyon, 1995’te ise 2 milyon olmuştur (Castles ve Miller, 2008). Türk işçileri sa­yısındaki hızlı artışta İtalyanların yurtlarına dönme eğilimi ile Yunanistan ve Yugoslavya’nın iş gücü ih­raç politikalarındaki değişmeler de etkili olmuştur (İçduygu, Erder ve Gençkaya, 2014).

30 Ekim 1961 tarihinde Türkiye ile Almanya arasında imzalanan İşgücü Sözleşmesi, iş gücü göçünün miladı olmuş, Batı Avrupa ülkelerine organize Türk işçi göçü, Türkiye ile Almanya arasında, Alman işverenlerin Türk misafir işçi istih­dam etmesine izin veren bu anlaşmasıyla başlamıştır. Türkiye daha sonra başka ülkelerle de art arda anlaş­malar imzalamıştır. Böylece Türkiye kısa sürede İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’nın yeniden imarı ve kalkınması ile gündeme gelen yabancı işçi istihdamı olgusunun ağırlıklı ve en önemli unsuru hâline gel­miştir. Türkiye’den giden işçiler muhatap ülkelerin kalkınmasında büyük rol oynamışlardır (Martin, 2012; Sayarı, 1986; Ünver, 2012; YTB, 2020). Belirtildiği üzere Türkiye Cumhuriyeti ile Batı Almanya arasındaki iş gücü göçünü başlatan anlaşma 1961 yılında imzalanmıştır. Bunun ardından 1964’te Belçika, Avusturya, Hollanda ve Danimarka, 1965 yılında Fransa, 1967 yılında İsveç ve 1971 yılında İsviçre ile anlaşmalar imza­lanmıştır (Gelekçi ve Köse, 2009; Cuntz, 2011

Cumhuriyet’in ilk yıllarında mübadeleler ile gerçekleşen bazı Avrupa ülkelerine yönelik göç hareketleri bir yana Türkiye’de modern anlamda ilk göç hareketliliğinin 1960’lı yıllarda yaşandığı söylenebilir.

Türkiye’den yurtdışına göçler, 1960’larda Avrupa’ya, 1970’lerde Kuzey Afrika ve Orta Doğu ülkelerine, 1980’lerin sonunda SSCB’nin dağılmasıyla birlikte Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine yönelmiş, Türkiye farklı göç sistemlerinin parçası hâline gelmiştir.

1960’lı yıllar: Artan iş gücü ihtiyacına paralel olarak ikili anlaşmalar ile devletler eliyle düzenlenen işçi göçü. İkili anlaşmalar, rotasyon inancı ve bireysel göçmen yerine “misafir işçi” kavramının kullanımı.

Aile birleşimi dönemi olan 1970’lerin başlarında Alman iş gücü
piyasasının Türk iş gücüne doymuş olması nedeniyle, başvuruda bulunan Türklere Fransa’ya gitme imkânı sunulmuştur.

1913 yılında, Bulgaristan’la imzalanan İstanbul Antlaşması ile nüfus mübadelesi yapılmış  Osmanlı ülkesinin yurttaşlarından bir kesimi Avrupa’ya doğru göç etmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti ile Batı Almanya arasındaki iş gücü göçünü başlatan anlaşma 1961 yılında imzalanmıştır. Bunun ardından 1964’te Belçika, Avusturya, Hollanda ve Danimarka, 1965 yılında Fransa, 1967 yılında İsveç ve 1971 yılında İsviçre ile anlaşmalar imzalanmıştır.

1960’ların sonlarından itibaren Avrupa’da kitlesel işçi göçleri hakkında kayda değer bir muhalefet söz konusu olmaya başlamıştır ancak göçe kapıların kapatılmasının dönüm noktası 1973 Petrol Krizi’nin yarattığı ekonomik durgunluk
dönemi olmuştur.

1983-1984 yıllarında Almanya’da yabancı nüfusu azaltmak amacıyla hükûmet tarafından büyük ümitlerle çıkarılmış olan Geri Dönüşü Teşvik Yasası çerçevesinde yurda dönen vatandaşlarımızın
sayısı beklenenin çok altında gerçekleşmiş geri dönüş yapanların sayısı 220 bin civarında kalmıştır.

Toplumsal etkenler: Avrupa ülkelerindeki daha geniş çalışma olanakları ve yüksek yaşam standardına ilişkin anlayışlar

‘Euro-Türkler’ kavramı Türkiye kökenli olup Avrupa ülkelerinde yaşayan göçmen kökenli insanları ve onların çocuklarını ifade etmektedir.