GÖÇ SOSYOLOJİSİ

Sosyolog ve göç araştırmacısı Kemal Karpat’ın deyişiyle göçler “kabile, aşiret, kavim, millet ve başka insan topluluklarının ortaya çıkmasını, değişmesini ve yeni siyasi ve kültürel kimlik kabullenmelerini” sağlamaktadır (Karpat, 2015; xxi).

Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi’nde ilk genel nüfus sayımı 1927 yılında uygulanmıştır. Daha sonra ikinci sayım 1935’te gerçekleştirilmiş ve bu tarihten sonra 1990 yılına kadar nüfus sayımları her beş yılda bir yapılmaya devam etmiştir. 1990 yılındaki 13. genel nüfus sayımından sonra iki sayım arasındaki süre uzatılarak on yıla çıkarılmıştır.

Genel nüfus sayımlarında büyük ölçekte finansman ve insan gücü kaynağı kullanması zorunludur. Bu nedenlerle ülkemizde en son genel nüfus sayımı 22 Ekim 2000 tarihinde,
Pazar günü 08:00 ile 17:00 saatleri arasında sokağa çıkma yasağı uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten sonra gelişmiş pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de kayıt sistemlerine dayalı veri toplanmasına ağırlık verilmektedir

• Net göç: Belirli bir ilin aldığı göç ile verdiği göç büyüklükleri arasındaki farktır. Belirli bir ilin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise net göç negatiftir

Döngüsel göç: Ekonomik gerekçelerle geçici ve konjonktürel olarak iki ya da daha fazla
yerleşim yeri arasında hareket modeli (Bartram, 2017: 71).

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), 29 Nisan 2006 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile başlatılmıştır. Türkiye, resmî nüfus ve demografi istatistiklerini 2008 yılından beri bu sistemi kullanarak üretmekte ve kullanıcılarla paylaşmaktadır.

Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması (TGYONA), T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının talebi ve koordinatörlüğünde Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından 2006 yılında planlanmış ve uygulanmıştır (HÜNEE, 2006: 1).

Nüfus Politikası: Kamunun ya da devletin nüfusu belirleyen davranışları etkileyen uygulamaları belirlemesi ve yürütmesidir. Antinatalist politikalar doğurganlığı azaltmaya, pronatalist politikalar da doğurganlığı arttırmaya yönelik nüfus politikalarıdır (Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB), 2013: 7).

Türkiye nüfusu 1980 yılında 44,7 milyona ulaşmıştır (Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK], 2020). Nitekim bu dönemde hızlı nüfus artışıyla birlikte ortaya çıkan ekonomik ve sosyal sorunların farkına varılarak nüfus politikalarında değişikliğe gidilmiştir. Bu sorunların arasında iç göçler ile kentsel alanların kısa zaman içinde büyümesi de yer almaktadır. 1.4. 1965 tarihli ve 557 sayılı “Nüfus Planlaması Hakkında Kanun” ile pronatalist politikalar terk edilerek antinatalist nüfus politikaları benimsenmeye başlanmıştır.

Marshall Planı: İkinci Dünya Savaşı sonrasında 1947 yılında Amerika Birleşik Devletleri tarafından önerilen ve 1948-1951 arasında yürürlüğe konulan bir ekonomik yardım paketidir. Bu yardım paketinden aralarından Türkiye’nin de bulunduğu 16 ülke yararlanmıştır (Sunar, 2018: 221).

Tarımın iş gücü içindeki payı 1980 yılında yüzde 50 iken, 2010 yılında yüzde 25 ve 2020 yılında yüzde 16’dır. 2020 yılında ise iş gücünde olan nüfusun yüzde 21’i sana­yide, yüzde 5’i inşaat sektöründe ve yüzde 58’i de hizmetler sektöründe çalışmaktadır.

Yenilenme Düzeyi Doğurganlık: Göçün olmadığı veya etkisinin düşük olduğu varsayımı altında, bir nüfustaki kadınların, nüfusun kendisini sayısal olarak yenileyebileceği düzeyde doğurganlığa sahip olmasıdır.

1995-2000 döneminde iç göçte yer alan nüfusun üçte biri ilkokul mezunu, yüzde 8’i orta okul mezunu, altıda biri lise ve yaklaşık onda biri de yüksek okul mezunudur. Dolayısıyla dönemin Türk toplumunda eğitim görmüş olanlardan özellikle ilk okuldan mezun olmuş kişiler daha fazla göç etmiştir.

Toplumsal yapı konusunda eserleri olan Sosyo­log Bahattin Akşit (1998: 23-24) bu dönemdeki iç göç niteliğindeki nüfus hareketleri hakkında konar göçerliğin altını çizmiştir. Bu dönemde emek henüz topraktan kopmamış ve ücret karşılığı çalışma kırsal alanda yaygınlaşmamıştı.

1960’lı yılların ikinci yarısı ile 1980 arasında iç göçlerde meydana gelen önemli bir gelişme ise nüfus hareketi yönünde şehirden-şehire göçün önem kazanması olmuştur. Bu gelişmenin ardındaki en temel sebep ise iller arasındaki eşitsiz ekonomik ve sosyal kalkınma düzeyidir.

1960’lı yılların başında dönemin İmar ve İskân Bakanlığı tarafından yapılan bir araştırma “Ankara’da konut­ların yüzde 64’ünün, Adana’dakilerin yüzde 48’inin, İstanbul, İskenderun ve Erzurum’dakilerin yaklaşık yüzde 40’ının ve İzmir’dekilerin yüzde 24’ünün” ge­cekondu tipi yerleşimden oluştuğunu tespit etmiştir

Türkiye’nin demografik dönüşüm süreci, iç göçlerin büyüklüğü, hızı, yönü, nedenleri ve toplumsal etkileri dikkate alı­narak bir sınıflama yapılabilir.

Türkiye’de köyden kente göçlerin yaygın olduğu şek­lindeki görüş esasen 1970’lerden itibaren geçerliliğini kaybetmiştir.

İlçe merkezinden köye ve il merkezinden köye şehirden köye göçün, köyden il merkezine ve köyden ilçe merkezine göç ise köyden şehire göçün yönleridir. İlçe merkezinden ilçe merkezine göç şehirden şehire göçün yönlerinden biridir. Bakınız Şekil 3.1

Döngüsel göç: Ekonomik gerekçelerle geçici ve konjonktürel olarak iki ya da daha fazla yerleşim yeri arasında hareket modeli olarak tanımlanır.