Türkiye’de İç Göç Dinamikleri

İç göçler; şehir ve köy yerleşimleri arasında şehirden şehire göç, şehirden köye göç, köyden şehire göç ve köyden köye göç şeklinde dört farklı ana iç göç yönü  dikkate alınarak incelenebilir.

Göçmenlerin, aile üyelerinin ve arkadaşlarının göçünü teşvik edip kolay- laştırdığı, bazen bir yörede yaşayan bireylerin neredeyse hepsinin tek bir yere göç etmesi ile sonuçlanan göç sürecine "Zincirleme Göç" adı verilir.

Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması (TGYONA), temel olarak terör ve diğer etkenler nedeniyle yerinden olmuş kişilerin sayısal boyutunu  tahmin etmek, bunların göç etmeden önceki ve sonraki sosyoekonomik  özellikleri, göç süreci ve sonrasında yaşanan sorunları, geri dönen/dönmek isteyen /istemeyenlerin boyutu, nedenleri, beklentileri hakkında  bilgi toplamak amacıyla gerçekleştirilmiştir. 

Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırmasında göç nedenleri; ekonomik, bireysel, ailevi, güvenlik, geri dönüş ve diğer nedenlerle gerçekleşen göçler olarak altı farklı kategoride değerlendirilmiştir. 

Dünya genelinde kentsel nüfusun sürekli artmasının temel nedeni kırsal alanlarda yaşayan nüfusun kentlere doğru göç etmesidir. 

Türkiye Cumhuriyeti’nin 1927  yılında gerçekleştirdiği ilk nüfus sayımına göre ülke nüfusu 13,6 milyon kişidir. Bu nüfus büyüklüğü son 92 yıl içinde yaklaşık 6,3 kat artarak 2019 yılında 83,1 milyon kişiye ulaşmıştır.

Türkiye’de iç göçler tarihsel dönemlere ayrılarak incelenirken; Türkiye’nin demografik dönüşüm süreci, iç göçlerin büyüklüğü, hızı, yönü, nedenleri ve toplumsal etkileri dikkate alınarak bir sınıflama yapılabilir. 95

Bu sorunu gidermek ve bu ihtiyacı karşılamak üzere üzere evlilik yaşının düşürülmesi,  gebeliği önle- yici araçların satışı ve istemli düşüğün yasaklanması gibi pronatalist nüfus politikaları uygulanmış ve böylelikle doğumların artması teşvik edilmiştir. Pronatalist nüfus politikasının bir diğer ayağını da ülke dışından Türkiye’ye dış göçün desteklenmesi olmuştur. 

Türkiye’de iç göçlerin yoğun olarak yaşandığı 1950 ve 1980 arası dönem, nüfus artışının da en yüksek hızla gerçekleştiği dönemdir. 

Frederic C. Shorther Türkiye nüfusunun 1920’lerden 1990’ların ortasına değin gelişimini demografik yöntemlerle incelediği çalışmasında iç göçe neden olan altı temel  ekonomik ve sosyal gelişme sıralar. Bunlar şunlardır: 1-Kırsal kesiminde kaynakların tükenmesi; 2- Tarımda üretim biçiminin değişmesi;  3- Kent tabanlı ekonomik gelişmeyi teşvik eden politikalar ; 4- Yerleşim yerleri arasındaki  gelişmişlik farkları; 5- Geleceğe yönelik beklentiler; 6-Ülke içi ulaşım, taşımacılık ve haberleşmenin kolaylaşması  

1950 ve 1980 arası yıllarda, kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru yaşanan iç göçlerin kentlerde gecekondu yerleşimlerinin kurulması, kentleşme sorunları, enformel kurumların ortaya çıkması ve aile yapısında değişim gibi önemli toplumsal sonuçları olmuştur.

İbrahim Yasa’ya göre kırdan göç ederek kentlere yerleşenler tarafından kurulan gecekondu aileleri bu dönemde bir yandan kır diğer yandan da kent ailelerinin yaşam biçimlerini sürdüren bir ara kategori oluşturmuştur. Yasa, gecekondu ailelerinin yapısal özelliklerini ve yaşam tarzlarını inceledikten sonra bu aileleri bir geçiş ailesi olarak  tanımlamıştır. 

1980’li yıllarda hızlanan ekonomik ve sosyal değişimler Türkiye nüfusunu demografik  dönüşümün üçüncü aşamasına taşımıştır.

Nüfus yaşlanması göstergelerinden  ortanca yaş 1980 yılında 20, 2000’li yılların başında 26 iken 2018 yılında 32’ye yükselmiştir. 

1995-2000 döneminde göç  etmiş olanların  I- Büyük çoğunluğu orta yaşlarda yoğunlaşmıştır,  II- Yüzde 54’ü erkek  ve yüzde 46’sı  kadındır. III- Medeni durumlarına bakıldığında; hiç evlenmemiş ve boşanmış olanların oranı, Türkiye nüfusu  içindeki oranın üzerindedir.

Türkiye’de  1995-2000 göç etme nedenleri arasında, ilk sırayı hanehalkı fertlerinden birine bağımlı göç almaktadır. Göç eden her dört kişiden biri bu nedenden dolayı yerleşim yerini değiştirmiştir. Göç olgusunun diğer önemli nedenleri sırasıyla  iş arama/bulma,   tayin/atama, eğitim ve evlilik amaçlı göç  etmeleridir.  2000 Genel Nüfus Sayımı Marmara ve Düzce depremlerinden sonra uygulanmıştır. Göç edenlerin yaklaşık yüzde 3’ü de bu afetlerin etkisi nedeniyle göç ettiğini beyan etmiştir. 

Günümüzde iç göçlerin güncel dinamikleri sanayi toplumlarına özgü örüntülerden farklılaşmakta olup bu farklılaşmayı dikkate alarak göç kavramı yerine yaşam güzergâhı kavramı önerilmektedir. İlhan Tekeli’ye  göre günümüzde sermayenin sürekli olarak yer değiştirmesi ile birlikte insanlar da yaşamları boyunca sanayi toplumunda olduğundan daha sık yer değiştirmek durumunda kalmaktadır. Bu koşullarda insanların yaşamını belirli bir yere bağlı olarak düşünmek yerine, insanların yaşamları boyunca belirli güzergâhlar üzerinde hareket eder hâle geldikleri gerçeğini  dikkate almak daha gerçekçi bir yaklaşım olarak görülebilir. 

Türkiye’de  göçün yönü, genel olarak doğudan batıya, büyük şehirlere ve iç kesimlerden sahil kesimlerine doğru olup geçmişten beri günümüzde de en çok göç alan iller İstanbul, Ankara ve İzmir’dir.

Günümüzde göç edenlerin  yaklaşık yarısı hanedeki fertlerden birine bağımlı olarak göç etmektedir. İkinci sırayı eğitim amacıyla göç etme almaktadır. İş aramak ve tayin/iş değişikliği nedeniyle göç etme üçüncü sırada yer almaktadır. Göç edenlerin yaklaşık onda biri evlenme/boşanma nedeniyle göç etmiştir. Erkek göç edenler ile kadın göç edenlerin göç nedenleri eğitim nedeni dışında birbirinden farklılaşmaktadır. Hanedeki fertlerden birine bağımlı göç kadınlar arasında çok yaygındır. Ekonomik nedenlerle göç etme ise erkek göç edenler arasında kadınlara göre çok daha yaygındır.

Günümüzde iç göçlerin toplumsal etkilerini, Türkiye’deki  göç hareketlerinin uluslararası  hale geldiği gerçeğini dışarıda bırakarak  anlamak mümkün değildir zira  Türkiye 2011 yılından beri giderek artan sayıda sığınmacı, mülteci ve düzensiz göçmen akınına maruz kalmaktadır. Bu göçmenler başta Suriye olmak üzere, İran üzerinden Türkiye’ye giren Afganistan, Pakistan, İran, Irak ve bazı Afrika ülkelerinden gelmektedir. 2020 yılı itibari ile 3,5 milyon Geçici Koruma statüsüne sahip Suriyeli ikamet etmektedir.