Girişim Sermayesi Melek Yatırımcılar ve Kitlesel Fonlama

Girişim Sermayesi, genellikle küçük ve halka açık olmayan işletmelerin kuruluşunu, genişlemesini, etkinliklerini sürdürmesini veya özkaynak yapısının değişimini finanse etmeye yönelik gerçekleştirilen yatırımlardır.

Girişim Sermayesinin amacı, büyüme potansiyeline sahip işletmelerin gelecekte büyük işletmeler haline gelmesidir. Girişim Sermayesi, kimi zaman büyük şirketlerin satın alınması sürecinde de kullanılabilmektedir.

Girişim Sermayesine çoğunlukla, ürün çeşitlerinin arttırılması veya yeni pazarlara girilmesi gibi planlarla birlikte işletmelerin gelişim sürecinin kritik bir aşamasında gereksinim duyulmaktadır.

Girişim Sermayesi yatırımları temelde 3 farklı yöntemin karması şeklinde finanse edilmektedir:
• Adi hisse senetleri
• İmtiyazlı hisse senetleri
• Teminatsız krediler

Girişim Sermayesi yatırımları özellikle aşağıdaki
sektörlerde yoğunlaşmaktadır:
• Bilgi teknolojileri
• Tıbbi hizmetler ve araçlar
• İletişim
• Biyoteknoloji
• Bazı perakendeciler

Melek Yatırımcı, Bireysel Katılım Yatırımcısı (BKY) olarak ifade edilmiş olup, Kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişileri, kişisel maddi varlıklarını ve tecrübelerini başlangıç aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişiler olarak tanımlanmıştır.

Melek yatırımcılar risklerini azaltmak amacıyla yakın coğrafyalarda yatırım yapmak ve başka melek yatırımcılarla sendikasyonlar kurmak gibi yöntemlere başvurmaktadır.

Melek yatırımcıların girişimcilerle ortak yatırım kararı alabilmesi amacıyla, belli zamanlarda sunum günleri düzenleyip girişimcileri dinleyebileceği melek yatırımcılardan oluşan çeşitli yapılar ortaya çıkmış olup bu yapılara Melek Yatırım Ağı adı verilmektedir.

Girişim Sermayesinin temel özellikleri şunlardır:
• Girişim Sermayesi, işletmenin mevcut sermayedarları veya yöneticileri tarafından değil, işletme dışı bir yatırımcı tarafından gerçekleştirilen bir yatırımdır.
• Girişim Sermayesi, orta veya uzun vadeli bir yatırımdır.
• Girişim Sermayesi yatırımı paradan ibaret olmayıp zaman ve emek de gerektirmektedir.
• Girişim Sermayesi sağlayan Girişim Sermayesi şirketi, çoğunlukla yatırımlarını korumak ve geliştirmek amacıyla işletmenin yönetim kuruluna bir aday atayarak işletmeyle yakından ilgilenmektedir.
• Girişim Sermayesi yatırımlarının temel getirisi, kar payı kazancından ziyade sermaye kazancıdır.
• Girişim Sermayesi, büyük ve köklü işletmelerin finansmanına göre yüksek riskler içermektedir, çünkü finanse edilen işletmelerin iflas etme olasılığı yüksektir.
• Finanse edilen işletme başarılı olsa bile, Girişimi Sermayesi yatırımı kolaylıkla likide edilememektedir.

Başarılı Girişim Sermayesi uygulamalarının en önemli unsurları şunlardır:
• Girişim Sermayesi şirketinin yatırım yaptığı işletmenin yönetimine aktif olarak katılarak bilgi, beceri ve deneyimlerini işletmeyle paylaşması
• Yatırım yapılan sektörlerin ve işletmelerin büyüme potansiyelinin yüksek olması
• Girişim Sermayesi şirketinin uzun vadeli yatırım vizyonuna sahip olması
• Sermaye piyasalarının yatırımdan çıkışı kolaylaştıracak şekilde gelişmiş olması

Girişim Sermayesi sendikasyon yöneticisinin başlıca görevleri şunlardır:
• Yatırımın teklifinin tutarına ilişkin değerlemelerin yürütülmesi
• Sendikasyona katılan şirketlerin ve finansman paketinin bir araya getirilmesi
• Girişim Sermayesi finansmanı sağlandıktan sonra finanse edilen işletme ile ilişkilerin yürütülmesi

Girişim Sermayesi, ekonomiye önemli katkılar sağlamaktadır. Girişim Sermayesi’nin ekonomiye olası katkıları arasında şunlar yer almaktadır:
• Girişim Sermayesi, fon fazlası olan yatırımcıların birikimlerinin verimli yatırımlara yönlendirilmesinde köprü görevi görerek tasarrufların yatırımlara dönüştürülmesinde ve ekonomik etkinliğin arttırılmasında etkili olabilir.
• Girişim Sermayesi sayesinde özellikle teknolojik yatırımların desteklenmesi ile birlikte teknolojik gelişmeler ivme kazanabilir ve rekabet avantajı elde edilebilir.
• Girişim Sermayesi girişimcileri cesaretlendirir ve yenilikçi düşüncelerin yatırıma dönüştürülmesini hızlandırabilir.
• Girişim Sermayesi işletmelerin halka arza elverişli hale gelmesine yardımcı olduğundan, halka arzlarda artış sayesinde sermaye piyasalarının büyümesine ve gelişmesine katkı sağlayabilir.
• Girişim sermayesi, yatırım yaptıkları işletmelerin kredibilitesinin artmasını sağlayarak, işletmelerin diğer finansman olanaklarına erişimini kolaylaştırabilir.
• Girişim sermayesi, küçük işletmelerin finansman ve yönetim sorunlarının çözülmesinde etkili olabilir.
• Girişim sermayesi, yeni işletmelerin faaliyete geçmesinin desteklenmesi sayesinde işsizliğin azaltılmasına yardımcı olabilir.

Türkiye’deki işletmelerin büyük çoğunluğu küçük işletmelerdir. Küçük işletmeler sanayi ve ticaretin itici gücü olarak esnek yapıları ve teknolojik gelişmelere çabuk uyum sağlama yetenekleri sayesinde istihdama, ekonomik büyümeye ve kalkınmaya önemli katkılar sağlamaktadır. Türkiye’de faaliyet gösteren küçük işletmeler daha çok aile şirketleridir. Ortakların aynı zamanda yönetici konumunda olduğu ve işletmelerde kurumsallaşma sorunları yaşandığı gözlenmektedir. Bu nedenle işletmeler, kuruluş aşamasında, büyümenin finansmanında ve şirket satın almalarında finansman zorlukları ile karşı karşıya kalmaktadır. Finansman zorluklarının kurumsal yönetim eksikliği dışında diğer nedenlerinden bazıları şunlardır: • Yetersiz sermaye birikimi • Yüksek devlet borçlarına ve faiz oranlarına bağlı dışlama etkisi • Bankacılık sisteminin ve kredi piyasalarının yetersizliği • Siyasi ve ekonomik istikrarsızlık • Ekonomik krizler • İşletmelerin özkaynaklarının yetersizliği • Sermaye piyasalarının yeterince gelişmiş olmaması • Halka arz oranlarının düşük olması

Girişim sermayesi gelişmekte olan ülkelerde sınırlı olarak kullanılan bir finansman yöntemidir. Benzer şekilde Türkiye’de Girişim Sermayesi’nin gelişmesinin önündeki başlıca engeller şunlardır: • Araştırma geliştirme kaynaklarının yetersizliği • Girişimci kültürünün yerleşmemesi • Yönetimde deneyim eksikliği • Siyasi belirsizlikler • Ekonomik belirsizlikler • Finansal piyasaların az gelişmişliği

Girişim Sermayesi’ne olan talebi arttıran belli başlı nedenleri şunlardır:
• Girişimci ruh
• Rekabetçi işgücü
• Jeopolitik konum
• Liberalleşme ve özelleştirme politikaları

Girişim Sermayesi yatırımları aşağıdaki kriterlere göre sınıflandırılabilir:
• Sektör veya ürün
• Büyüklük
• İşletmenin gelişme aşaması

Girişim Sermayesi yatırımları, sektörden sektöre farklılık göstermektedir. İleri teknoloji gerektiren bilgisayar ürünleri, tıbbi ürünler, biyoteknolojik ürünler ve araştırma geliştirmeye dayalı yeni ürünler yüksek işletme riskine sahiptir. İnşaat sektörü gibi bazı sektörlerin iş döngüsünde keskin virajlar olduğundan, bu sektörler diğer sektörlere göre daha risklidir.

Perakende ve gıda imalatı gibi sektörler görece daha az riskli sektörlerdir.

Genellikle, küçük çaplı yatırımlar yeni kurulan işletmeleri, büyük çaplı yatırımlar ise şirket satın almalarını kapsamaktadır.

İşletmenin gelişim aşamasına göre Girişim Sermayesi yatırımları, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
• Çekirdek sermaye
• Şirket kuruluşu
• Diğer başlangıç aşaması projeleri
• Genişleme finansmanı
• Kurtarma finansmanı
• Banka borcunun refinansmanı
• İkincil satın alma
• İşletmenin kendi yöneticileri tarafından satın alınması
• İşletmenin başka bir işletmenin yöneticileri tarafından satın alınması

Çekirdek sermaye, prototipin yapımı, pazar araştırması gibi ürünün piyasaya sürülmeden önceki etkinliklerin finansmanında
kullanılabilmektedir.

Çekirdek Sermayenin potansiyel risklerin arasında şunlar sayılabilir:
• Ürünün kısa ömürlü olması
• Rekabetle ilgili bilgi eksikliği
• Ürünün piyasaya piyasanın kabul edebileceğinden
önce sürülmesi
• Ürünün piyasaya rakiplerden sonra sürülmesi
• Finansal denetim eksikliği

Girişim Sermayesi olarak fon sağlayabilecek yatırımcıların bulunarak ilgili fonların gereksinim duyan işletmelere yönlendirilmesi, i Girişim Sermayesi şirketleri sayesinde gerçekleşmektedir. Girişim Sermayesi şirketleri, Girişim Sermayesi için oluşan arz ve talep için köprü görevi görmektedir. Girişim Sermayesi şirketleri, yatırım yapacakları işletmelere ilişkin bir yatırım stratejisi belirlemelidir. Yatırım stratejisinin 2 temel amacı bulunmaktadır: Birincisi, yönetimin odaklanması gereken yatırımlar belirlenerek yönetime yön verir ve gereksiz yatırım önerileriyle uğraşılmasını önleyerek zaman kaybını engeller. İkincisi, bağımsız girişim sermayesi şirketleri için potansiyel yatırımcıların yatırım yapılan işletmelerin ne tür işletmeler olduğunun anlaşılmasını sağlayarak risklerin ve potansiyel getirilerin değerlendirilmesine olanak sağlar.

Yatırım stratejisinin temel unsurları şunlardır:

• Yatırım yapılabilecek sektörler
• Minimum ve maksimum yatırım tutarları
• Tercih edilen yatırım aşaması
• Yatırım portföyünün risk /getiri profili

Girişim Sermayesi şirketleri aşağıdaki gibi gruplandırabilir:
• Bağımsız şirketler
• Bağlı şirketler
• Yarı bağlı şirketler

Fonlar, bağımsız olarak yönetilmekte ve yatırım yapılacak işletmeler şirketin yönetimi tarafından belirlenmektedir.
Bağımsız fonların belli başlı diğer özellikleri şunlardır:
• Bağımsız fonların, genellikle belirli bir sermaye tabanı vardır. Başlangıçta tahsis edilen sermaye dışında yeni sermaye arayışı söz konusu değildir. Şirket yönetimi söz konusu fonlar tükeninceye dek Girişim Sermayesi yatırımı yapmaya devam eder.
• Bağımsız fonlar, genellikle, öz kaynak özkaynak odaklıdır. Yani, kâr payı ziyade uzun vadeli sermaye kazancı hedeflenmektedir.
• Bağımsız fonlar, çoğunlukla 10 yıl gibi belirli bir süre faaliyette bulunmak için kurulurlar. Bu sürenin sonunda fon likide edilerek gelirler yatırımcılar ve yöneticiler arasında önceden belirlenen oranlar doğrultusunda nakit ve/veya fonun elindeki hisse senetleri olarak paylaştırılır.

Bağlı şirketler, fonlarını bağlı bulundukları ana şirketten temin ederler. Ana şirket çoğunlukla bir finansal kurumdur ve temin edilen fonlar ana şirket adına yönetilir. Yöneticiler ana şirket tarafından atanır. Bağlı şirketler, daha çok kâr payı kazancı odaklıdır.

Yarı bağlı şirketler, ana şirket adına yatırım yapmakla birlikte aynı zamanda diğer kaynaklardan temin ettikleri fonları bağımsız olarak yönetirler. Bir banka veya yatırım şirketi fonu kurduktan sonra diğer finansal kurumları da fona katılmaya davet edebilir.

Girişim Sermayesi şirketleri, yatırım yaptıkları işletmelere genellikle aşağıdaki alanlarda destek hizmetleri sağlamaktadır:
• Stratejik planlama
• Finansal planlama
• Bütçeleme
• Finansal denetim
• Maliyet kontrolü
• Nakit yönetimi
• İnsan Kaynakları Yönetimi

Girişim Sermayesi ve teknoparkların amaçları benzer olmakla birlikte teknoparklarda doğrudan finansman desteği söz konusu değildir. Teknoparklar, işletmelere finansman sağlayabilecek finansal kurumlarla işletmeler arasında bağlantı kurulmasına yardımcı olmaktadır.

Teknoparklar da, girişim sermayesine benzer şekilde girişimcilere yeni ürün geliştirmeye yönelik hizmetler sağlamakta ve teknolojinin üretilmesinde önemli işlevler yüklenmektedir. Teknoparkların sundukları hizmetler arasında şunlar yer almaktadır:
• Yer temini
• Büro hizmetleri
• Muhasebe hizmetleri
• Danışmanlık hizmetleri
• Ekipman temini
• Projelendirme
• Fizibilite çalışmaları

Girişim Sermayesi şirketlerinin başlıca gelir kaynakları şunlardır:
• Yatırım yapılan işletmelerin hisse senetlerinden elde edilen kâr payı gelirleri
• Yatırımların satışından elde edilen kârlar
• Danışmanlık ücretleri ve diğer hizmet ücretleri

Girişim Sermayesi yatırımı süreci, bir iş fikri olan girişimciyle veya Girişim Sermayesi finansmanı talep eden bir yönetici ekibiyle başlar ve yatırımdan çıkışla son bulur. Yatırım sürecinin aşamaları kabaca aşağıdaki gibidir:
• İş fırsatının saptanması
• Yatırıma ilişkin incelemeler ve değerleme
• Finansman paketinin yapılandırılması
• Girişim Sermayesi yatırımından çıkış

Yatırımla ilgili incelemeler aşağıdaki konularda yoğunlaşmaktadır:
• İşletmenin iş planının kalitesi
• İşletmenin ortakları ve potansiyel yatırımcılar
• İşletmenin hukuk ve mali danışmanları
• Müşteriler ve iş ortaklarının kalitesi
• Yatırım türünün girişim sermayesi şirketinin
yatırım stratejisine uygunluğu
• Yatırım tutarının girişim sermayesi şirketinin
yatırım stratejisine uygunluğu
• İşletme yönetiminin kalitesi
• İşletme yönetiminin geçmişteki başarıları
• İşletme yönetiminin işletmenin uzun vadeli
başarısına olan bağlılığı
• İşletme yönetiminin girişim sermayesi şirketine
bakış açısı

Girişim Sermayesi finansmanı sağlayan şirket yatırımını nakde dönüştürerek yatırımdan çıkmak için çeşitli çıkış yolları kullanabilir. Yatırımdan çıkışta en sık kullanılan yöntemler şunlardır:
• Girişim Sermayesi şirketi elindeki hisse senetlerini başka bir işletmeye veya aynı sektörde faaliyet gösteren başka bir Girişim Sermayesi şirketine satabilir.
• Girişim Sermayesi ile finanse edilen işletmenin yönetimi Girişim Sermayesi şirketinin elindeki hisse senetlerini satın alabilir.
• Girişim Sermayesi şirketinin elindeki hisse senetlerini satın alabilecek uzun vadeli bir yatırımcı bulunarak refinansman sağlanabilir.
• Finanse edilen işletme, eğer koşullar uygunsa, borsaya kote edilerek halka açık hale getirilebilir ve Girişim Sermayesi şirketi elindeki hisse senetlerini borsada satabilir.

Kitlesel fonlama, geniş kapsamlı olarak, belirli bir amaç için destek sağlamak amacıyla, bağış şeklinde veya bir tür ödül veya bir işletmeye ortak olarak oy verme hakkı elde etmek şeklinde finansman sağlamaya yönelik yapılan açık çağrı olarak tanımlanmaktadır.

Girişim Sermayesi ve benzer finansman yöntemlerinden farklı olarak kitlesel finansmana başvuran projelerin çeşitli amaçları söz konusudur. Çoğu kitlesel finansman sağlayan proje, tek sefere mahsus bir projeyi başlatmak üzere küçük miktarda finansman arayışındadır. Bu durumlarda, sermaye çoğunlukla arkadaş çevresi ve aile bireylerinden sağlanmaktadır. Anacak kitlesel fonlama, gittikçe artan bir şekilde, girişimciler için çekirdek sermaye kaynağı olmaya başlamıştır.
Girişimcilere girişimlerini başlatmak üzere gerekli ilk finansmanı sağlayan yatırımcılar, finansmanın yanı sıra öneriler ve prestij gibi unsurlarla da destek olmaktadır. Kitlesel fonlamanın amacı, girişimciler için bile yalnızca finansmandan ibaret değildir. Kitlesel fonlama, ayrıca piyasaya sürülmesi planlanan bir ürüne gelebilecek talep hakkında fikir verdiği için, geleneksel finansman kaynakları ile finansman sağlanmasına da yardımcı olmaktadır. Sonuç olarak, kitlesel fonlama, finansman talep edenlere finansman sağlamanın ötesinde faydalar sağlayabilecek bir finansman yöntemidir.

Kitlesel fonlama, yeni girişimlerin finansmanında fon talep edenlerle fon sağlayanların ilişkisi açısından diğer finansman yöntemlerinden farklı özellik göstermektedir. Fon sağlayanlar temelde dört farklı yöntemle bunu gerçekleştirmektedir. Bazı projeler bunlardan biri kapsamında değerlendirilebilir, bazıları ise, fon talep edenlerin birden fazla amacı bulunduğundan, birkaç yöntemin tanımına uyabilir.

Bağış Modeli: Sanatla ilgili veya insancıl projelerde fon sağlayanlar fon sağlayanlar hayırsever gibi davranarak bağışları karşılığında herhangi bir getiri beklememektedir.

Borç Verme Modeli: Borç şeklinde fon sağlayanlar yatırımları karşılığında bir getiri elde etme beklentisi içinde olurlar. Mikro kredi şeklinde verilen borçlarda fon sağlayanlar borcun getirisinden ziyade girişimin sosyal faydası ile ilgilenmektedir.

Ödül Temelli Model: Bu modelde fon sağlayanlar projeyi desteklemek için sağladıkları fonlar karşılığında bir tür ödül elde etmektedir. Dünyadaki kitlesel fonlama türleri incelendiğinde ödül temelli sağlanan kitlesel fonlamaların en büyük paya sahip olduğu görülmektedir.

Hissedar/Yatırımcı Modeli: Kitlesel fonlama ile fon sağlayanlara hissedar gibi davranılıp yatırımları karşılığında işletmeden pay vererek işletmeye ortak olma veya ortaklara benzer özel imtiyazlara sahip olma olanağı verilebilir. Bu tür kitlesel fonlamalara çoğu ülkede izin verilmediği için bu model kitlesel fonlamalar içinde görece küçük bir paya sahiptir. Hissedar modeli ile gerçekleştirilen kitlesel fonlamalar, yasal olarak izin verilen ülkelerde yüksek düzeyde yasal düzenlemeye tabidir. Ortaklık hakkı dışında bu modelde sağlanan imtiyazlar şu şekilde olabilir: gelecekte elde edilecek karlardan pay vermek, gelecekteki halka arzlardan veya işletme satın almalarından pay vermek, gayrimenkul yatırımlarından pay vermek ve benzeri imtiyazlar.