Yatırım Kararları ve Fizibilite Etüdleri

Finans fonksiyonunun, fonların nereden sağlanacağını inceleyen finansman kararları ile fonların nasıl kullanılacağını inceleyen yatırım kararları şeklinde iki ana karar alanı bulunmaktadır.

Sermaye Bütçelemesi sabit varlıklara yapılacak yatırımların planlanmasıdır.

Literatürde, Sermaye Bütçelemesi kavramı yerine yakın ya da eşanlamlı olarak, yatırım bütçelemesi, yatırım analizi, yatırım projeleri analizi ve fizibilite analizi gibi kavramlar kullanılabilmektedir.

En genel anlamda yatırım, gelecekte daha yüksek fayda beklentisiyle bugünden belirli miktarda kaynağın bir alana tahsis edilmesidir.

En genel anlamda yatırım, gelecekte daha yüksek fayda beklentisiyle bugünden belirli miktarda kaynağın bir alana tahsis edilmesidir. Bu yüzden yatırım yapıldığında gelecekte daha fazla bir tüketim harcaması yapabilmek beklentisiyle bugünkü tüketimin ertelenmesi ve kaynakların belirli bir süre için bir alana tahsisi söz konusudur. Dolayısıyla yatırım kavramının dört temel unsuru olduğu söylenebilir:
• Tüketim
• Maliyet
• Kazanç ve
• Zaman

Makro ekonomik bakış açısıyla yatırım, üretim araçları toplamını artırmak için yapılan harcamaları ifade eder. Bir başka açıdan bu, milli gelirin yeni üretim birimleri kurmak ve eskiyen birimleri yenilemek için ayrılan kısmını ifade eder.

Yeni bir üretim tesisi kurmak, mevcut üretim kapasitelerinde artış, süreklilik ve iyileştirme sağlamak amacıyla girişimciler tarafından sabit varlıklara (sermaye mallarına) yatırılan para, işletme bilimi açısından yatırımdır. Dolayısıyla işletme açısından yatırım, bilançonun aktif tarafında, duran varlıklar altında maddi duran varlıklar ve maddi olmayan duran varlıklar olarak görünür.

Bireysel açıdan yatırım, eldeki tasarrufun gelir elde etmek amacıyla herhangi bir alana tahsis edilmesidir. Bu, altın ve gümüş gibi bir kıymetli maden, hisse senedi ve tahvil gibi bir menkul kıymet ya da bir konut veya arsa gibi bir gayrimenkul de olabilir. Birey, tasarrufunu bir işletme kurarak da gelir getirmek amacıyla değerlendirebilir. İşletme kurma dışındaki alternatifler bireysel açıdan yatırım olarak kabul edilirken işletmecilik ve ekonomi anlamında yatırım olarak kabul edilmeyecektir.

Yatırım Projesi Analizi (Sermaye Bütçelemesi), sabit varlık yatırım önerilerinin incelenmesi, değerlendirilmesi ve sıralanması sürecidir.

Yatırımların çoğaltan etkisi, yatırım harcamalarının milli gelirde kendilerinden daha yüksek düzeyde bir artışa yol açmasıdır.

Yatırımların hızlandıran etkisi, yatırımların ilgili alanlarda yeni yatırımları tetikleyici bir özellik taşımasıdır.

Bir yatırım projesi temel olarak şu aşamalardan oluşur
Proje (Yatırım) Fikri
Ön Fizibilite (Yapılabilirlik) Etüdü
Fizibilite (Yapılabilirlik) Etüdü
Yatırım Projesinin Değerlendirilmesi ve Yatırım Kararı
Projenin Uygulanması

Fizibilite etüdü, yatırım projesi analizinin temel araştırma safhasıdır. 
Fizibilite etüdü, kesin yatırım kararı alınmadan önce, yapılması düşünülen yatırımla ilgili olarak ekonomik, teknik ve finansal araştırmaların yapılarak, söz konusu yatırımın istenen kârlılığı sağlayıp sağlamayacağını ortaya koyan çalışmalar bütünüdür.

Ekonomik Etüd
Teknik Etüd
Finansal Etüd

Girilmesi planlanan pazarın ve çevrenin durumunu, işleyişini, ürüne gösterilecek reaksiyonu ve olası etkilerini önceden belirlemek amacıyla gerekli veri ve bilgilerin toplanması, işlenmesi, böylece ürünün pazarlanabilirlik derecesinin belirlenmesi ekonomik etüdün kapsamını oluşturur. Bunun yanında üretim kapasitesinin ve kuruluş yerinin belirlenmesi de ekonomik etüd kapsamında gerçekleştirilir.

Ekonomik etüdler başlıca dört alanda gerçekleştirilir. Bunlar; Pazar araştırması, talep tahmini, kuruluş yeri seçimi ve kapasite belirlenmesi işlemleridir.

Pazar araştırmasının amacı, cari ve potansiyel talep ve arz özelliklerinin bileşimi ile üretilecek veya halen üretilen ürünlerin analizini yapmaktır. Bu çalışma ile pazardaki talebin temel karakteristikleri ve ona etki eden faktörler tespit edilir.

Talep tahmini, üretilecek ürüne olan talebi öngörebilmek için yapılan çok yönlü, kalitatif (nitel) ve kantitatif (nicel) bir araştırmadır.

Kapasitenin belirlenmesi aşaması, daha önceki aşamada yapılan talep tahminlerine uygun üretim büyüklüğünün saptanmasıdır. Bu aşamada varılmak istenen temel hedef optimal kapasiteyi seçmektir. Optimal kapasite, en düşük maliyetle üretim yapmayı mümkün kılacak kapasite düzeyidir.

Kuruluş yeri belirlenirken sadece mali unsurlar değil, işletmeyi uzun vadede etkileyebilecek, sosyal, kültürel ve politik faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.

Teknik etüdlerde, üretim metodunun seçimi, üretim miktarı, makine ve teçhizat, kullanılacak teknoloji, tesisin yerleşim planı, montaj işleri, yapı ve inşaat işleri, patent ve know-how gibi konulara ilişkin analizler yapılmaktadır.

Finansal etüdlerin amacı, başlangıçta yapılacak sabit sermaye yatırım tutarı ve işletme sermayesi ihtiyacından oluşan toplam yatırım tutarının belirlenmesi, birim üretim maliyetlerinin ve yatırımın kârlılık düzeyinin öngörülmesidir.

Kapasite kullanım oranı, normal kapasitenin fiili olarak yüzde kaçının kullanıldığını ifade eder. Örneğin, normal üretim kapasitesi 100 birim/ gün olan bir tesis, mevsimsel olarak 70 birim/gün üretim yapıyorsa KKO %70 olur.

Belirlilik koşulları altında, yani bütün yatırım projelerinin risksiz veya aynı risk derecesine sahip olduğu varsayımı altında yatırım önerileri sıralanırken ve seçim yapılırken kullanılan yöntemler, statik yöntemler ve dinamik yöntemler olarak iki temel grupta incelenir.

Statik ve dinamik yöntemler arasındaki temel fark şudur: Statik yöntemler paranın zaman değerini dikkate almazken, dinamik yöntemler paranın zaman değerini dikkate alırlar.

Karlılık Oranı Yöntemi
Geri Ödeme Süresi Yöntemi

Yatırımın sağladığı gelirlerle neden olduğu giderleri basitçe karşılaştırmak amacıyla kullanılan bu yöntemde, amaca göre muhasebe kârları ya da nakit girişleri; ayrıca belirli bir yılın geliri ya da ortalama gelir kullanılmaktadır.
Bu yöntemde önce yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı kârlar öngörüldükten sonra, yıllık ortalama kâr belirlenir ve bu ortalama kâr, toplam yatırım tutarına bölünerek bulunan kârlılık oranına göre projeler kabul ya da reddedilir. Burada kabul ya da red kriteri duruma göre, önceden belirlenen minimum kârlılık oranını sağlayıp sağlamama, ya da değerlendirilen projeler arasında en yüksek kârlılığı sağlama şeklinde olabilir.

Yöntemin en önemli eksikliği, paranın zaman değerini dikkate almaması, bir başka deyişle projenin ekonomik ömrünün ilk yılında elde ettiği 1TL ile son yılında elde ettiği 1TL’ye aynı değeri vermesidir. Oysa paranın zaman değeri nedeniyle bugünkü 1TL ile yarınki 1TL’nin değeri dahi birbirine eşit değildir.

Geri Ödeme Süresi (GÖS), yapılan yatırımın o yatırımdan elde edilen net nakit girişleri (kabaca net kâr + amortismanlar) ile ne kadar sürede geri ödeneceğini gösteren süredir. Basit bir yöntemdir ve proje değerlemesinde, daha çok destekleyici bir araç olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Yönteme göre, sağlayacağı nakit girişleriyle yatırımın maliyetini en kısa sürede geri ödeyen proje kabul edilecektir.

Yöntemin olumlu yönleri:
• Projelerin riskinin önemli bir göstergesidir.
Özellikle belirsizliğin yüksek olduğu ortamlarda kendini daha kısa sürede ödeyen daha düşük riskli projeler önemli olabilir.
• Anlaşılması ve uygulanması kolay olduğundan sıkça kullanılmaktadır.
• Projeler arasında yapılacak ilk seçimde basit bir eleme yöntemi olabilir.
• Nakit girişi büyük dalgalanmalar göstermeyen projelerin seçiminde olumlu sonuçlar verebilir.

Yöntemin olumsuz yönleri:
• Paranın zaman değerini göz önüne almamakta, yani projenin nakit girişlerinin dağılımını göz ardı etmektedir.
• Geri ödeme sonrasında gerçekleşecek nakit akışlarını göz ardı etmektedir.

• İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi Yöntemi
• Net Bugünkü Değer Yöntemi
• Kârlılık Endeksi (Fayda-Maliyet Oranı) Yöntemi
• İç Verim Oranı Yöntemi

GÖS yönteminin en önemli sakıncasının paranın zaman değerini göz önüne almamak olduğu ifade edilmişti. İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi (İGÖS) Yöntemi, GÖS’ün bu sakıncasının ortadan kaldırılması amacıyla, projeden sağlanması beklenen nakit girişleri, projeden beklenen getiri oranı ile iskonto edilerek, paranın zaman değeri dikkate alınmış ve yöntem dinamik bir hale getirilmiş olur. Bu şekilde hesaplanan geri ödeme süreleri daha hassas bir ölçü olacaktır.

Yatırımın nakit girişleri ile nakit çıkışlarının bugüne indirgenmiş değerleri arasındaki fark yatırımın Net Bugünkü Değeri’dir.

Kârlılık Endeksi (KE) Yöntemi, nakit girişlerinden nakit çıkışlarını çıkarmak yerine, nakit girişlerini nakit çıkışlarına oranlar. Bu şekilde bulunan orana projenin Kârlılık Endeksi ya da Fayda-Maliyet Oranı denir.
Nakit girişleri toplamının, nakit çıkışları toplamına oranlanması, bir projenin Kârlılık Endeksi’ni verir.

İç Verim Oranı (İVO), yatırımın nakit girişleri ile nakit çıkışlarının bugünkü değerlerini birbirine eşitleyen iskonto oranıdır. Yani İVO, NBD’yi sıfır yapan iskonto oranı olup; dolayısıyla yatırımın kabul ya da reddedilmesi için bir eşik orandır. İVO’nun yatırımdan beklenen getiriden büyük ya da eşit olması durumunda, NBD pozitif ya da sıfır olacak, dolayısıyla proje kabul edilebilecektir. İVO’nun beklenen getiri oranından küçük olması durumunda ise NBD negatif olacak, dolayısıyla proje reddedilecektir.