GIDA COĞRAFYASI

Doğu’dan gelen baharatlar, çoğu kimsenin satın alma gücünü aşıyordu. Baharatlar ve kokulu otları bütün dünyada yalnızca zenginler kullanabiliyordu. Ama Batı Avrupa ülkeleri zamanla baharat ticaretinde üstünlüğü ele geçirince, bu durum yavaş yavaş değişti ve baharat türleri sonunda zengin, yoksul herkes tarafından kullanılacak kadar bollaşmıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Eski Çağlarda Asya ve Avrupa’nın birçok bölgesinde yoğun olarak baharat kullanılması büyük bir ticaret potansiyeli oluşturmuş, ticaret kervanları ile Avrupa’dan Doğu Asya’ya kadar birçok ülkeye ulaşmıştır. Ticarette en yaygın olanları karanfil, tarçın, kakule, zencefil ve karabiberdir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Fenolik maddeler, bitkisel doğal bileşiklerin geniş bir kısmını kapsar, en az bir aromatik halka ve halkada çok miktarda hidroksil grupları bulunduran bileşiklerin tümüne denir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün sistematiğinde karabiber, vanilya, tarçın, karanfil ve zencefil tek olarak; kırmızı biber, çili biberi ve yenibahar bir grup olarak; muskat, kakule ve Malagueta biberi bir grup olarak; anason, kimyon, kişniş, rezene ve ardıç tohumu bir grup olarak; defne yaprağı, dereotu, çemen, safran, kekik ve zerdeçal da diğer baharatlar adı altında bir grup olarak verilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Türkiye'nin ihraç ettiği en önemli baharatlar ve yaklaşık (milyon $) olarak miktarı şöyledir: Kekik (30), defne yaprağı (25), kimyon (20), ada çayı (5), anason (3), sumak ve rezene (2,5), biberiye ve nane (1)dir. İthal ettiği en önemli baharatlar; çörekotu, tarçın, zencefil, zerdeçal ve karanfildir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Türkiye'nin ihraç ettiği en önemli baharatlar kekik, defne yaprağı, kimyon, ada çayı, anason, sumak, rezene, biberiye ve nanedir. İthal ettiği en önemli baharatlar; çörekotu, tarçın, zencefil, zerdeçal ve karanfildir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Havlıcan, tarçın, vanilya ve kakao sıcak iklim bölgelerinde yetişen baharatlar iken, kişniş ılıman iklim bölgelerinde yetişen bir baharattır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Baharatlar, katıldıkları gıda maddelerine çeşni ve tat katarak iştah açarlar. Baharatlar tat, koku ve renk maddelerince zengin olan bitkilerdir. Baharatlarda bulunan biyoaktif maddeler çoğunlukla mantar, bakteri ve mikroplara karşı etkili olduğundan gıda ürünlerinin bozulmasını önlerler veya en azından geciktirirler. Ayrıca biberiye, ada çayı, zencefil ve yenibahar gibi bazı baharatların oksitlenmeyi engelleyici (antioksidan) etkileri vardır. Bu nedenlerle baharatların pek çoğu aynı zamanda değerli birer tıbbi ve aromatik bitkidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Böcekleri ve diğer zararlı etmenleri öldürmek amacıyla, kapalı bir ortamda gaz hâlinde kimyasal bir madde vermek ve belirli bir süre gazı bu ortamda tutma işlemine fümigasyon denir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Sebze olarak tüketilen ancak aslında baharat olan bazı sebze türleri bulunmaktadır. Bunlar üretim sezonu içerisinde taze olarak değerlendirilirken, yetiştiriciliği yapılmayan dönemler için kurutularak saklanırlar. Yani yeşilken yemeklere ve özellikle salatalara katılırlar. Kurutulmuş olanları da baharat olarak kullanılır. Baharat olarak değerlendirilen sebzeler; fesleğen ve çörtük otudur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Baharatları kullanılan bitki organlarına göre sınıflandırmak mümkündür. Örneğin tarçın Uzak Doğu Asya’da yetişen bir ağacın kurutulmuş gövde kabuğudur. Anason, dereotu, kakule, karabiber, kırmızıbiber, kimyon, kişniş, muskat, rezene, sumak, vanilya ve yenibahar aynı adı taşıyan bitkilerin kurutulmuş meyveleridir. Çemen, çörekotu, hardal, haşhaş, keten ve susam tohumdur. Karanfil, tropik bir ağacın çiçek tomurcuklarıdır. Safran, safran bitkisinin çiçeklerindeki dişi organın tepeciğidir. Zencefil ve zerdeçal, aynı adla anılan bitkilerin toprak altındaki rizomlarıdır. Ada çayı, biberiye, defne, fesleğen, kekik, nane, mercanköşk, oğulotu, sater, tarhun gibi kokulu ve ıtri otların da yaprakları baharat olarak kullanılır.

Biberiye, ada çayı, zencefil ve yenibahar gibi fenolik ve flavonoidlerce zengin baharatların güçlü antioksidan (oksitlenmeyi engelleyici) etkileri vardır. Flavonoidler, P vitaminine benzeyen ve kanamaya karşı kullanılabilen maddelerdir. Antioksidan özelliklerinin yanında antienflamatuvar, antiviral, antialerjik, antitrombotik ve diğer özellikleri de bulunur. Antienflamatuvar, yangı önleyici anlamındadır ve herhangi bir maddenin iltihap azaltıcı özelliğine atfen verilebilecek isimdir. Antialerjik, alerjiye neden olmayan; antitrombotik ise kanın pıhtılaşmasını engelleyen demektir. Antiviral özelliği ise virüslerin zararlı etkilerini önlemesidir.

Ana yurdu Avustralya olan ve 600 civarında türü bulunan, sıtma ağacı olarak da bilinen okaliptüs (eucalyptus), bol güneşli ve sulak yerlerde, bataklıkları kurutmak ve odunundan yararlanılmak üzere yetiştirilir. Okaliptüs bitkisinin; çayı, yağı, tentürü, ekstresi, macunu ve losyonu üretilir. İçeriğindeki uçucu yağların, minerallerin ve vitaminlerin zenginliğiyle çok çeşitli ilaçların muhteviyatına girmiştir.

En önemli çay üreten ülkeler Çin, Hindistan, Kenya, Sri Lanka ve Türkiye’dir.