GIDA COĞRAFYASI

Su ürünleri arasında, gıda olarak kullanılan balıklar, kabuklu hayvanlar ve yumuşakçalar yer almaktadır. Ayrıca amfibi hayvanlardan olan tatlı su kaplumbağaları ve deniz salatalıkları gibi diğer su hayvanları da bulunmaktadır. Gıda kullanımı için üretilen kestane, deniz üzümü ve denizanaları da bunlara eklenebilir. Süs ve dekoratif malzemeler olan inci ve deniz kabuğu, gıda dışı su ürünlerindendir.

Kutup ve kutupaltı bölgelerde balina, morina, halibut, ringa, gümüş, fener ve Alaska mezgit gibi balıklar yaşamaktadır. Tropikal iklim kuşağı ve sularında yaşayan balıklara ise mercan alabalığı, altın şeritli balık, karagöz, morina, kırmızı imparator örnek olarak gösterilebilir.

Kıyı, kara ve denizin kesiştiği önemli geçiş bölgesi olması nedeniyle oldukça özel bir ekosistemdir. Yer kabuğu hareketleri ve dağların denize iniş biçimi, çeşitli kıyı şekillerinin oluşmasına yol açmıştır. Böylece kumul, mağara, delta, lagün, dalyan ve kalkerli teraslar gibi çeşitli kıyı ekosistemleri ortaya çıkmıştır. Bu sığ alanlar, kıta sahanlığı olarak nitelendirilip 200 m. derine kadar sürer. Sığ bölgelerde ışığın suya etkisi, yer, zaman ve suyun saydamlık derecesiyle yüzey sularının durgun ya da dalgalı oluşu gibi koşullara göre değişir. Işık, su canlılarının yaşamı için önemli bir etmendir. Bu nedenle ışığın olduğu alanlarda canlıların arttıkları görülür. Kıyılarda fotosenteze yetecek orandaki ışık, yaklaşık 25-50 m kadar derinliğe ulaşmakta ve zemine bağlı bitkiler de bu derinliğe kadar bulunmaktadır. Işık aynı zamanda balıkların hareketlerini ve göçlerini düzenlemektedir. Ayrıca üreme zamanlarını ve büyüme oranlarını etkilemektedir. Kıyılarda besin fazla olduğundan en zengin balık faunası yine bu bölgelerde bulunmaktadır. Çünkü rüzgâr, yağış, akarsu vb. güçler karalardaki besin ve mineralleri sulara taşımaktadır.

İç su balıkçılığının en çok gelişmiş olduğu bölgeler Doğu ve Güneydoğu Asya’dır. Bu bölgedeki Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan, Endonezya, Tayvan, Malezya, Tayland, Laos, Kamboçya ve Pakistan önemli üretici ülkelerdendir. Buraların da temel ortak özelliğinin, nüfusu yoğun alanlar olduğu söylenebilir.

Açık deniz balıkçılığının en yoğun olarak yapıldığı yerler arasında; Ohotsk denizi, Bering denizi, Japon denizi, Sarı deniz ve Çin denizini kapsayan Doğu Asya denizleri ve Pasifik Okyanusu yer almaktadır. Buraların aynı zamanda başta Çin’in doğusu olmak üzere dünyanın en kalabalık alanlarına yakın oldukları dikkat çekmektedir. Bunları Kuzey Buz Denizi, Kuzey Atlantik ve Baltık Denizi izlemektedir.

Dünya su ürünleri ticaretinde en önemli ihracatçı ülkeler; Çin, Norveç ve Danimarka’dır. En önemli ithalatçı ülkeler ise ABD, Japonya, İspanya, Fransa ve İtalya’dır. FAO verilerine göre çok üreten gelişmiş ülkelerin aynı zamanda alıcı da oldukları anlaşılmaktadır.

Karides türleri arasında pembe derin su karidesi ve çalı karidesi bulunmaktadır. Bunlar taze, soğutulmuş, dondurulmuş ve su buharında pişirilmiş olarak Almanya, İtalya, İspanya, Fransa ve Yunanistan gibi ülkelere ihraç edilmektedir.

Türkiye’de iç sularda 192 balık, 18 kurbağa türü yaşamaktadır. Balıklar arasında alabalık, sazan, kefal, gümüş, kızılkanat, levrek gibi türler yer almaktadır. Kültür balıkçılığının iç tüketime yönelik olarak şekillendiği görülmektedir. Türkiye denizlerinde yetiştirilen en önemli balıklar %26 ile levrek ve %18 ile çipuradır. İç sulardaki çiftliklerdeyse %60 ile en çok alabalığın yetiştirildiği görülmektedir. Akarsularda sazan türlerinin en yaygın avlanan balık türü olduğu görülmektedir.

Türk mutfağında Orta Asya’nın et ve mayalanmış süt ürünleri, Mezopotamya’nın tahılları, Akdeniz çevresinin sebze ve meyveleri, Güney Asya’nın baharatı ile birleşerek zengin bir yemek kültürü oluşmuştur. Coğrafi yakınlık benzeşmeyi, uzaklık ise farklılaşmayı artırmaktadır. Buna en güzel örnek Yakutlardan uzaklaşan Anadolu Türklerinin ortak kültürel öğelerinin de buna paralel olarak azalmasıdır. Günümüz Türkiye’sinde tahıl ve ürünleri ilk sırada, sebze ise ikinci sırada tüketilmektedir. En yüksek balık tüketimi Karadeniz bölgesindedir. İç Anadolu’da kümes hayvanlarıyla balıkların tüketimi eşittir.

Geleneksel subtropikal (Akdeniz) beslenme sistemi, çok genel olarak tahıl (özellikle buğday), zeytinyağı, sebze-meyve, su ürünleri, süt türevleri, baharat ve şaraba dayandırılmaktadır. Akdeniz beslenme sisteminin diğer bir karakteristik yönünü deniz ürünleri oluşturmaktadır. Ancak Akdeniz ne yazık ki su ürünleri yönünden verimliliği düşük bir su kütlesidir. Ayrıca Doğu Akdenize doğru gidildikçe balık avı alanlarının da azaldığı görülmektedir. Bu nedenle, Akdeniz mutfağında et yemeklerinin etkisiyle kebap ve pidelerin de egemen olduğu gözlenmektedir. Türkiye’de Batı Akdeniz’deki Antalya’nın kuzeyinde göller yöresinin iç su balıkçılığı açısından önemli bir yeri bulunmaktadır. Eğirdir Gölü’nden dişli, sıraz, sazan gibi balıklar avlanmaktadır.

Su ürünleri, deniz ve iç sulardaki bitkisel ve hayvansal organizmaların oluşturdukları topluluklardır. Bununla birlikte organik olmayan ürünler de bazen su ürünleri
kapsamında değerlendirilmektedir. Bunlar arasında tuz, magnezyum, sülfat gibi bileşiklerle altın, gümüş, uranyum gibi mineraller ve petrol, doğal gaz gibi enerji kaynakları da sayılabilmektedir.

Dünyada avlanan balıkların yalnızca %25’i taze olarak pazarlanmaktadır.

Japonya’da 265.000 kişinin incelendiği 17 yıl süren bir araştırmanın sonucuna göre ise her gün balık tüketen insanlarda hiçbir intihar vakası yaşanmamıştır.

Denizlerdeki avcılıkla balık üretimi en yüksek olan ülke, Çin Halk Cumhuriyetidir.

Dünya su ürünleri ticaretinde en önemli ihracatçı ülkeler; Çin, Norveç ve Danimarka’dır. En önemli ithalatçı ülkeler ise ABD, Japonya, İspanya, Fransa ve İtalya’dır.

Türkiye su ürünleri üretimi bakımından dünya’da 35. sıradadır

Su ürünleri avcılığı ile yapılan üretimde ilk sırayı %48,6’lık oran ile Karadeniz Bölgesi’nin Doğu Karadeniz bölümü almıştır. Burayı %22 ile Batı Karadeniz bölümü, %12,6 oranları ile Ege ve Marmara, %4,2 ile Akdeniz Bölgeleri izlemiştir.

Hazır yemekler arasında; balık gevreği, balık böreği, midye dolma, deniz ürünleri salatası, balık cipsi, fishfinger, fishpate, fishburger de sayılabilir. Bunlardan midye
dolması Türkiye’de en fazla tercih edilen su ürünü olarak ortaya çıkmaktadır.

Yağda eriyen vitaminler (A, D, E, K) yönünden balık yağlarının oldukça zengin olduğu saptanmıştır

Denizlerdeki avcılıkla balık üretimi en yüksek olan ülke, Çin Halk Cumhuriyetidir. 2012 yılı üretimleri göz önüne alındığında Çin’i izleyen ilk 10 ülke, Endonezya, ABD, Peru, Rusya Federasyonu, Japonya, Hindistan, Şili, Vietnam, Myanmar ve Norveç’tir.