GIDA COĞRAFYASI

Mera hayvancılığında yağış şartları ve otlakların dağılışı ile hayvancılık faaliyetleri arasında ilişki vardır. Yağışın fazla olduğu yıllarda otlakların gürleşmesiyle iyi beslenen hayvanların et ve süt verimi artmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, sağlıklı bir insanın vücut ağırlığının her kilogramı için günde 1 gr. protein tüketmesi ve bunun da %42’sinin et, süt ve yumurta gibi hayvansal kökenli olması gerekmektedir.

Dünyada kırmızı et üretiminin büyük bölümü domuz etidir. Domuz eti üretiminde Çin başta olmak üzere, ABD, ve AB-28 büyük üretici ülkelerdir.

Türkiye hayvan varlığında en büyük paya sahip olan hayvan koyundur. Türkiye’nin hemen her bölgesinde yetiştirilmekle birlikte, en çok Trakya kesimi, İç Anadolu, İç batı Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeler’inde yaygındır.

Türkiye’de et tavukçuluğu çiftlikleri pazar alanlarına yakın olarak daha çok Marmara bölgesi ve buna komşu olan Kuzey Ege ve Batı Karadeniz’de yoğunluk göstermektedir.

Ege Bölgesi, gezici arıcıların en çok rağbet gösterdiği bölgedir.

Türkiye’de kaz yetiştiriciliği daha çok Kars, Erzurum, Ağrı ve Van illerinde yani Doğu Anadolu Bölgesi’nde yapılmaktadır.

Türkiye önemli bir kanatlı eti üreticisi ve ihracatçısıdır. Bu ihracatın büyük bölümü tavuk etidir. Kanatlı eti ihracatında en büyük pazar Orta Doğu ülkeleri olup 2013 yılı ihracatının (303 bin ton) %65’i Irak varışlıdır. En büyük alıcı ülke olan Irak’ın Türkiye’yi tercih etmesinde coğrafi yakınlık ve Müslüman ülke olması gibi nedenler etkilidir.

İnsanların sağlıklı ve dengeli beslenmesi için bitkisel ve hayvansal gıdaları yeterli miktar­larda tüketmeleri gerekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, sağlıklı bir insanın vücut ağırlığının her kilogramı için günde 1 gr. protein tüketmesi ve bunun da %42’sinin et, süt ve yumurta gibi hayvansal kökenli olması gerekmektedir.

Mera hayvancılığında yağış şartları ve otlakların dağılışı ile hayvan­cılık faaliyetleri arasında ilişki vardır. Örneğin, gür otlakların (çayırların) geniş yer kap­ladığı alanlarda büyükbaş hayvancılık, bozkırların (zayıf otlakların) bulunduğu alanlar­da küçükbaş hayvancılık yaygındır. Yine, manda sulak alanlarda, keçi özellikle koyunun uyum sağlayamadığı engebeli, dik arazilerde, dağ ve orman köylerinde yetiştirilmektedir.

Geçmişten bu yana dünya hayvan varlığı önemli ölçüde artmıştır. 1970-2014 döne­minde dünya hayvan varlığı, sığırda %37, mandada %86, koyun ve keçide %54, domuzda %80, kanatlıda %308 artış göstermiştir.

Et, insan vücudunun pro­tein yapılandırmasında temel olan amino asitlerce zengin, bünyenin kolay kabul ettiği ve her türlü güçlendirici rejimde yer alan hücre yapıcı ve onarıcı değerli bir gıdadır. Önemli bir protein kaynağı olan et, B grubu vitaminler ve demir bakımından da zengindir. Etin bileşimini yaklaşık %75 su, %20 protein, %2-%3 lipit oluşturmaktadır. Etin su olmayan kı­sımları çoğunlukla protein ve yağdan ibaret olduğundan, aynı zamanda enerji kaynağıdır. Yağlı etlerin kalori değeri yüksek, yağsız etlerin kalori değeri düşüktür. Kanatlı hayvan etleri ise, protein, B grubu vitaminleri, çinko ve demir bakımından zen­gindir. Sığır ve koyun etine göre daha az yağ içeren kanatlı etinin (özellikle tavuk ve hindi) kalorisi düşüktür. Dünyada kırmızı et üretiminin büyük bölümü domuz etidir. Domuz eti üretiminde Çin başta olmak üzere, ABD, ve AB-28 büyük üretici ülkelerdir. Bunların yanı sıra Brezil­ya, Rusya, Vietnam, Kanada, Filipinler, Japonya ve Meksika önemli üreticilerdir. En büyük üretici olan Çin, dünya domuz eti üretiminin %47’sini karşılamaktadır.

Dünya et ticaretinde daha çok kanatlı (özellikle tavuk) eti ve sığır eti ülkeler arasında alınıp satılmaktadır. Domuz, koyun ve keçi etleri daha çok üretildiği ülkelerde tüketildi­ğinden ticaret oranları düşüktür. Dünya et ticaretinin %42’sini (12,4 milyon ton) kanatlı eti, %30 kadarını (8,9 milyon ton) büyükbaş eti, %24’ünü (7,1 milyon ton) domuz eti, %3,4’ünü (1 milyon ton) küçükbaş eti oluşturmaktadır.

Dünya tereyağı ihracatı 782 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Yeni Zelanda 475 bin ton ile %60’lık tereyağı ihracat payı ile dün­ya pazarında lider konumundadır. Tereyağının büyük kısmı Asya ve Orta Doğu’ya ihraç edilmektedir. İthalatçı ülkeler arasında ilk sırayı Rusya almaktadır. Kişi başına düşen en yüksek tereyağı tüketimi Batı Avrupa ülkelerindedir.

2013 yılı itibarıyla dünya yumurta üre­timinin %39’unu karşılayan Çin, en önemli yumurta üreticisidir. ABD ise toplam üreti­min %7’lik kısmını oluşturarak, ikinci büyük üretici konumundadır. Hindistan, Meksika, Brezilya, Japonya, Rusya, Endonezya, Ukrayna ve Türkiye diğer önemli yumurta üreticisi ülkelerdir.

Ülkeler

Yumurta Sayısı (Bin Adet)

Çin

488.920.000

ABD

95.176.000

Hindistan

69.731.000

Meksika

50.316.920

Brezilya

43.430.604

Japonya

42.032.900

Rusya

40.778.968

Endonezya

27.194.000

Ukrayna

19.418.800

Türkiye

16.523.180

Fransa

15.749.808

Nijerya

14.444.000

İtalya

13.839.000

Pakistan

13.813.000

Almanya

13.736.000

Diğer

319.344.834

Toplam

1.284.449.014

Türkiye hayvan varlığında en büyük paya sahip olan koyun, Türkiye’nin hemen her bölgesinde yetiştirilmekle birlikte, en çok Trakya kesimi, İç Anadolu, İç batı Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeler’inde yaygındır. Doğu ve Batı Karadeniz ile Akde­niz Bölgeler’inde az yetiştirilmektedir.

Mandanın et verimi yanında süt verimi de önem taşır. Manda sütü çok yağlıdır. Krema, kaymak ve yoğurt üretiminde diğer sütlere tercih edilmektedir. Sütünün rengi beyaz olduğundan, süt mamullerinde sıkça kullanılmaktadır. Türkiye’deki manda sayısı geçmişten bu yana giderek azalmıştır. Bunda en önemli faktör yetişme şart­larının ortadan kalkmasıdır.

Bal üretimi bakımından büyük bir potansiyele sahip olan Türkiye, dünyada önemli bir bal üreticisidir. Türkiye’de bal üretimi geçmişten bu yana yıldan yıla dalgalanmalar gös­termekle birlikte, uzun dönem içinde artış göstermektedir. 1992 yılında 60 bin ton olan bal üretimi, 2002 yılında 74 bin tona, 2014 yılında 102 bin tona yükselmiştir. Son beş yıl içerisinde toplam bal üretimi miktarı sürekli artmıştır. Türkiye bal üretiminde dün­yada -Çin’den sonra- ikinci sırada yer almaktadır. Bal üretimi her bölgede yer almakla birlikte, daha çok Ege (%22), Akdeniz (%20), Doğu Karadeniz (%17) ve Doğu Anadolu Bölgeleri’nde üretilmektedir.

Mera hayvancılığında, hayvanlardan elde edilen et ve süt verimi düşüktür.

Modern kümes hayvancılığında en çok yetiştirilen hayvan tavuktur. Tavukçuluk,
tavuktan elde edilen iki önemli gıdaya göre, yumurta ve et tavukçuluğu olarak iki şekilde yapılmaktadır.