GIDA COĞRAFYASI

2013 verilerine göre Türkiye’de en çok üretilen bakliyat 506.000 ton ile nohuttur.

Soyada Arjantin, Brezilya, ABD, Hindistan satıcı; alıcılar ise Hollanda, Endonezya, Almanya’dır. Üretmedikleri hâlde alım ve satım yapan ülkelere en güzel örnekler ise Hollanda ve Almanya’dır.

Bugün dünyada ekilen alan ile üretim miktarında ilk sırada ABD bulunmakta ve onu Brezilya ile Arjantin takip etmektedir. Bitkinin vatanı olan Çin ve Hindistan üretimde 5. ve 6. sırayı almaktadırlar.

Kurak ve yarı kurak alanlara uyum sağlaması nedeniyle ülkemizin tüm bölgelerinde yetişmekle birlikte en çok üretim sırasıyla Mersin, Antalya, Kırşehir, Yozgat, Karaman, Konya gibi ilerimize aittir.

Tarih öncesi zamanlarda Orta Doğu’da bulunan baklanın buradan Avrupa, Kuzey Afrika ve Doğu Asya’ya geldiği nihayetinde 2000 yıl önce Çin üzerinden pek yoluyla Güney Amerika ve Avustralya’ya dağıldığı düşünülmektedir.

Börülce daha çok Ege Bölgesi’nin bir ürünü olarak gözükür. Türkiye üretimin %50 fazlasını Manisa, Uşak ve Muğla illeri karşılar.

Baklagiller insanın beslenmesinde önemli bir gıda ürünü olmasının yanı sıra, gıda ve yağ sanayinin önemli bir ham maddesidir. İlk planda yemeklik baklagiller olarak isimlendirilen mercimek, fasulye, nohut, bezelye, bakla ve börülce akla gelir. Bunları yağ ve gıda sanayinde önemli bir oranı elinde bulunduran soya bitkisi ile hayvan beslenmesindeki önemli yem bitkilerinden yonca, korunga, üçgül, fiğ, burçak, bezelye, mürdük takip eder.

Bakla terimi, botanikte tohum kabuğu anlamına gelmesine rağmen genelde meyve ve tohum için kullanılmaktadır. Baklagil, olgunlaşmış yenilebilir bitkilerin tohumlarını, kuru baklagiller veya genel anlamda bakliyat ise tohumları kurutularak yenilen bakla, fasulye, bezelye, mercimek gibi sebzelerden elde edilen aralarında şekil, büyüklük, renk gibi farklar bulunan taneleri ifade etmektedir. Ekonomik önemi açısından tahıllardan sonra ikinci sırada yer alan baklagiller (Leguminosae) dünyanın en geniş üç familyasından biridir. Genellikle tek veya çok yıllık ot, çalı ve ağaç formunda bitkileri içerirler. Kutuplar hariç dünyanın hemen her tarafına yayılmış bir familyadır.

Tahıllar Baklagillerin yetişmesinde sahanın iklim durumu, sahip olunan arazinin yükselti değerleri, tarıma elverişli alan miktarı, su kaynaklarına sahiplik gibi etkenler önemli ölçüde tarımsal faaliyetlerin yoğunluğunu belirlemektedir. Genel olarak baklagiller sıcaklığın 5 ile 38 derece , yıllık yağışın 200 - 1500 mm aralığında olan sahalarda yaşayabilme kabiliyetine sahiptirler. Bu nedenle farklı iklim alanlarına, sıcaklıklara (soğuk, sıcak) uyumu, kurak ve yağışlı sahalarda yetişebilme, kışlık ekim ve yazlık ekim yapılabilme, ekim nöbetine girebilme özelliği birçok türü ortaya çıkarmış ve baklagillerin kutup alanları dışında geniş bir sahaya yayılmasına imkân vermiştir.

Fasulyede en fazla üretimi gerçekleştiren Mynmar, Hindistan, Brezilya, ABD, Meksika, Çin gibi ülkelerden Mynmar sadece satış gerçekleştirdiğinden birinci tip ülkeye; Hindistan, Brezilya dışarıya ürün satmadıkları hâlde sahip oldukları büyük nüfusları nedeniyle dışarıdan ürün aldıklarından ikinci tip ülkeye örnektir. Üçüncü tip birinci grup ülkeye hem satıcı hem de alıcı konumunda olan ülkelerden ABD, Avustralya, Pakistan; hiç ürün üretmeyip hem alıcı hem de satıcı ülkeye Hollanda ve Almanya örnek olarak verilebilir.

Nohutta Hindistan 8 milyon ton, Pakistan 751 bin ton, Türkiye 506 bin tonla önemli üreticilerdir. Hindistan 143 bin ton satmasına karşılık 471 bin ton, Pakistan hiç satmadan 215 ton ürün almıştır. Verilen bilgilerden II. ve III. öncüller doğrudur.

Kazık kök sistemine sahip olan fasulye sıcak iklim bitkisidir. Tohumu 15-20 0C’de çimlenmekte, 35 derecenin üstünde büyüme yavaşlamakta ve 0 derecenin altındaki sıcaklıklarda bitki zarar görmektedir. Fasulyede vejetasyon süresi bitkinin özelliğine (sarılıcı, bodur) ve bölgenin ekolojik koşullarına göre de değişmekle birlikte ortalama 70-140 gündür. Alüvyal ve derin yapıdaki toprakları seven fasulye, tuzluluk ve drenaj problemi olan toprakları sevmez.

Kolay sindirilme özelliği ve yüksek protein içeriğine sahip soyadan, yağ, un, kepek, et, süt, yoğurt, peynir, krema, dondurma, çerez, sos gibi çeşitli ürünlerin elde edilmesi çok geniş bir kullanım alanını ortaya çıkarmıştır. Soya sütü Uzak Doğu’da soya fasulyesinin su ile işlenmesi sonucunda elde edilen bir üründür. Sütün işlenilmesiyle yoğurt, peynir, krema, dondurma gibi ürünler üretilir. Uzak Doğu’da soya sütünden elde edilen kek benzeri soya peynirine Tofu adı verilmektedir. Soya yağı ve ununun üretimi esnasında lesitin maddesi yan ürün olarak elde edilir. Lesitin maddesi yağlar ve yağ asitlerinin karışımından oluşur.

Genel Ana vatanı Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi olarak gösterilen kurak ve yarı kurak bölge bitkisi olan nohut yemeklik tane baklagiller içerisinde mercimekten sonra kurağa ve sıcağa en dayanıklı olanıdır. Bu nedenle yeryüzünde çok geniş bir alanda yetiştirilir. Kurak ve sıcaklıklara dayanıklılık nohudun kuzey yarım kürede 50-52. paralellerine, güney yarım kürede ise 35-36. paralellerine kadar çıkmasına neden olmuştur. Kısaca Rusya ile Avustralya arasında yer alan geniş bir sahada ekilebilme imkânını doğurmuştur. Nohut genelde hafif, kireçli kumlu topraklarda iyi yetişirse de en ideal nohut yetiştirme toprağı kumlu-tınlı topraklardır.

Bünyesinde %30 protein bulunan bezelye bitkisinin taneleri hem taze hem de konserve haline getirilerek tüketilir. Garnitür tarzı kullanımın daha fazla tercih edilmesi bezelyeyi konserve sanayinin önemli ham maddelerinden biri hâline getirmiştir. Kurutulan bezelye tanelerinin öğütülmesiyle elde edilen un glüten maddesi içermediğinden çeşitli diyet ürünlerinin üretilmesinde kullanılmaktadır. Bezelye, köfte ve tatlı yapımında kullanılmaz. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Ilıman iklim bitkisi olan bakla; börülce, fasulye ve bezelyeye nazaran soğuklara biraz daha fazla dayanabilmektedir. Bu özelliği sayesinde bitki sıcaklardan korkmadığı gibi soğuklara da bir noktaya kadar dayanabilir ve -4° dereceye kadar direnç gösteren bitki -10 0C’de ölür. Vejetasyon süresi 120-200 gün arasında yer alan baklanın en iyi geliştiği sıcaklık 9–18 0C’dir. Uyum özelliği onun kışlık ve yazlık olarak yetiştirilebilmesine imkân tanımıştır. Bakla bitkisi, hemen her çeşit toprakta yetişebilmesine rağmen en uygun topraklar derin, geçirgen ve organik madde bakımından zengin tınlı topraklardır. Ayrıca diğer baklagillerde olduğu gibi bakla da iyi bir münavebe bitkisidir.

Fasulye %22,1; bakla % 23,4; nohut %20,1; Börülce %23,4 ve mercimek % 24,2 oranında protein ihtiva etmektedir. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

2012 verilerine göre soya yılda 240 milyon ton üretimle en fazla, bezelye ise 4 milyon 238 bin tonla en az üretilen baklagil olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Fasulye bitkisinin büyümesi 35°C üzerinde yavaşlamaktadır. Diğer bilgiler doğrudur. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Verimi artırmak için gen çalışmaları, hastalıkla mücadele gibi uygulamalar sonucunda Güneydoğu Asya ürünü olarak gözüken soya kendi doğal alanı dışındaki yerlerde de önemli ve ticari hâle gelmiştir. Doğru cevap E'dir.