GIDA COĞRAFYASI

Fasulyenin kökeni ile ilgili bir çok tartışma olsa da Ana vatanının Amerika olduğu bilinmektedir.

Kıtalar dikkate alındığında, en geniş ekim alanı ve üretim değerine Asya kıtası sahiptir.

Uzak Doğu’da soya sütünden elde edilen kek benzeri soya peynirine Tofu adı verilmektedir.

Baklagiller içerisinde kirece en fazla tahammül gösteren bitki olması nedeniyle nohut topraklarda tuzluluk çıktığında kullanılabilecek en iyi bitkidir.

Mor renkte bir mercimek tanesi yoktur.

Asya kıtası nüfusun fazlalığı nedeniyle ürettiklerinin tüketimi karşılamadığı için ithalat yapalar.

Üretici ülkeler arasında ilk iki sırayı dünya ekim alanı ile üretiminin %70-75’lik kısmını ellerinde tutan Nijer ve Nijerya paylaşırlar.

Baklagiller insanın beslenmesinde önemli bir gıda ürünü olmasının yanı sıra, gıda ve yağ sanayinin önemli bir ham maddesidir. İlk planda yemeklik baklagiller olarak isimlendirilen mercimek, fasulye, nohut, bezelye, bakla ve börülce akla gelir. Bunları yağ ve gıda sanayinde önemli bir oranı elinde bulunduran soya bitkisi ile hayvan beslenmesindeki önemli yem bitkilerinden yonca, korunga, üçgül, fiğ, burçak, bezelye, mürdük takip eder.

Glüten ve glüten benzeri proteinleri içeren tahıllar (buğday, çavdar, arpa ve yulaf) ve gruplarından üretilen ürünleri tüketmesi sakıncalı olan çölyak hastalarının diyetlerinde kullanılmaktadır. Zira soya, nohut ve mercimek gibi baklagil grubu ürünlerde glüten yer almadığından bu ürünlerden elde edilen unlarla çeşitli yiyecek maddeleri (makarna, ekmek, bisküvi vb.) üretilmektedir.

Genel olarak baklagiller sıcaklığın 5 ile 38 derece, yıllık yağışın 200 - 1500 mm aralığında olan sahalarda yaşayabilme kabiliyetine sahiptirler. Bu nedenle farklı iklim alanlarına, sıcaklıklara (soğuk, sıcak) uyumu, kurak ve yağışlı sahalarda yetişebilme, kışlık ekim ve yazlık ekim yapılabilme, ekim nöbetine girebilme özelliği birçok türü ortaya çıkarmış ve baklagillerin kutup alanları dışında geniş bir sahaya yayılmasına imkân vermiştir.

Fasulye, dünyada ekim alanı ve üretimi yönünden yemeklik tane baklagiller içerisinde ilk sırada yer almakta ve günümüzde dünya genelinde 126 ülkede ekim ve üretimi gerçekleştirilmektedir. Dünyada 520 kuzey enleminden 320 güney enlemine kadar geniş bir adaptasyon alanına sahip olan fasulye bitkisinin, Amerika ve Avrupa’da deniz seviyesine yakın alanlarda, Güney Amerika’da ise 3000 m’den daha yüksek alanlarda dahi ekimi yapılabilmektedir. Kuzeyde Norveç’te Golf Stream sıcak su akıntısının etkisiyle 71– 73 kuzey enlemlerinde de yetişebilmektedir. Ayrıca Kuzey Almanya’da 850 m, Meksika’da 2000–2800 m., Kafkaslarda 1700 m. yükseklikte kültürü yapılmaktadır. Bu özelliği nedeniyle yeryüzünde geniş sahada yoğun olarak yetiştirildiği için en çok ekim ve üretim miktarına sahip olan bir bitkidir.

Kars ve Ağrı illeri dışında, ülkemizin her yerinde fasulyenin ekimi yapılabilmektedir. Ekim alanları Niğde’de 1500-1550 m, Burdur’da 1100 m, Konya’da 1054 m, Giresun’da 1000 m yüksekliklere kadar çıkabilmektedir. Ülkemizde fasulye ekim alanı ve üretim miktarlarında İç Anadolu Bölgesi’nde Konya, Karaman, Aksaray, Niğde, Nevşehir; Karadeniz’de Samsun, Gümüşhane, Tokat; Ege’de Kütahya, Afyon; Doğu Anadolu’da Erzincan, Muş, Erzurum; Güneydoğu Anadolu’da Kahraman Maraş; Marmara’da Balıkesir, Bursa illeri ön plana çıkmaktadır.

Soya üretimi Türkiye’nin birçok yerinde üretilebilme imkânı olmasına rağmen bugünkü üretim Akdeniz Bölgesi’nin doğu kesimi, Güney Doğu Anadolu ve birazda Karadeniz kesimiyle sınırlı kalmıştır. İller incelendiğinde ekim alanı ile üretimin %60’ını elinde tutan Adana ilk sırada yer almakta onu Mersin, Samsun, Osmaniye illeri takip etmektedir.

Kolay sindirilme özelliği ve yüksek protein içeriğine sahip soyadan, yağ, un, kepek, et, süt, yoğurt, peynir, krema, dondurma, çerez, sos gibi çeşitli ürünlerin elde edilmesi çok geniş bir kullanım alanını ortaya çıkarmıştır. Soya sütü Uzak Doğu’da soya fasulyesinin su ile işlenmesi sonucunda elde edilen bir üründür. Sütün işlenilmesiyle yoğurt, peynir, krema, dondurma gibi ürünler üretilir.

Yeryüzünde çok farklı isimlerle tanınan bezelye (angola pea, red gram, dhal vb.) iklim şartlarından bilhassa sıcaklıklardan oldukça etkilenen bir bitkidir.

Börülcenin en rahat yetişebildiği alanlardan birisi Afrika kıtasıdır. Sudan, Etiyopya, Nijerya, Mozambik, Somali, Gine, Eritre gibi birçok Afrika ülkesi bugün kuraklık, yağış düzensizliği, iç savaşlar nedeniyle açlıkla karşı karşıyadır. Alternatif ürün imkânı az olan Afrika’nın savan alanlarında börülce büyük oranda ekilmektedir. Ekim alanı ve üretim durum kıtalar açısından incelendiğinde Afrika %85’lik oranla ilk sırada yer alır. Üretici ülkeler arasında ilk iki sırayı dünya ekim alanı ile üretiminin %70-75’lik kısmını ellerinde tutan Nijer ve Nijerya paylaşırlar.

İlk planda yemeklik baklagiller olarak isimlendirilen mercimek, fasulye, nohut, bezelye, bakla ve börülce akla gelir. Bunları yağ ve gıda sanayinde önemli bir oranı elinde bulunduran soya bitkisi ile hayvan beslenmesindeki önemli yem bitkilerinden yonca, korunga, üçgül, fiğ, burçak, bezelye, mürdük takip eder.

Yemeklik baklagiller, mercimek, fasulye, nohut, bezelye, bakla ve börülcedir.

Alan ve üretim bakımından Asya kıtası başta gelmekte onu Afrika, Amerika ve diğerleri izlemektedir.

Dünya bakliyat üretimi incelendiğinde soya 276.032.000 ton ile birinci sırayı almaktadır. Bknz. Tablo3.5