GIDA COĞRAFYASI

Topraklar taşların ve minerallerin ayrışmasıyla oluşan inorganik ve çeşitli canlı atıkların ayrışmasıyla oluşan organik ana materyalden oluşur. Dünyadaki toprakların %99,9’u mineral, kalanı organik kökenlidir. Toprak, bitkisel üretimin temelini oluşturur.

Toprak içindeki karbondioksit toprak suyu ile birleşerek karbonik asidi
oluşturur, böylece sular mineralleri kimyasal olarak çözündürür ve bitkilerin yararlanabileceği hâle dönüştürerek taşır. Bir toprağın genel olarak %50’si katı madde %25’i su ve %25’i havadır.

Dünya topraklarının reaksiyonu 2,9-11 arasında değişmektedir,
7 nötr durumu göstermektedir. Bu değer arttıkça alkaliliğe azaldıkça asitliğe gidilir. pH değeri 6,6-7,3 olan topraklar nötr, 4,5-6,5 arasında olanlar asit, 7,4-9,1 olanlar bazik-alkali topraklardır.

Bazik karakterli topraklar, toprak yüzeyinden sodyum, magnezyum gibi tuzların uzaklaşmadığı kurak bölgelerde gelişir. Kahverengimsi kırmızı topraklar böyle alkali topraklardır. Alkali topraklar saçak köklü yüzeye yayılan tahılların geliştiği topraklardır. Asitli topraklar daha çok nemli ve yağışlı bölgelerin topraklarıdır. Çok güçlü bir şekilde yıkanmışlardır. Toprakta nitrojen ve alüminyum iyonları birikmiştir. Toprak içindeki
kalsiyum, magnezyum, potasyum, sodyum gibi çözünebilir bazlar derinlere taşınmıştır. Daha çok laterit ve podzol gibi yıkanmış topraklar asitli topraklardır.

Bitki besin maddelerinden karbon ve oksijen büyük oranda havadan, hidrojen toprak suyundan karşılanır. Bu üç element genel olarak bitki dokularının %95’ini oluşturur. Diğer elementler topraktan bitki kökleri yoluyla alınırlar. Bunlardan azot (Nitrojen), fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, kükürt fazla miktarda kullanılır ve bunlara makro besin
elementleri denir, bunları bitkiler genellikle gübreler yoluyla elde eder.

Tarımsal üretime etki yapan başlıca iklim elemanları; sıcaklık değeri ve bunun yıl içerisindeki dağılımı, nem, güneş ışığı, rüzgâr, yağışın şekli, miktarı ve zamanı gibi unsurlardır. Tarımsal ürünler, bitkilerin ihtiyaç duyduğu koşullar sağlanarak insanlar tarafından asıl yetişme ortamının dışında değilse bile en uygun olmadığı yerlerde de yetiştirilmektedir.

2014 yılı TUİK verilerine göre ülkemizde 5,4 milyon
kişi tarım sektöründe çalışmaktadır, toplam çalışanlar içinde bu nüfusun payı ise %21’dir.

Açık deniz balıkçılığında, 2012 yılı verilerine göre, milyon ton olarak, Çin (13,9), Endonezya (5,4), ABD (5,1), Peru (4,8) ve Rusya (4,0) ilk beş ülkeyi oluştururlar. Aynı yıl açık denizlerde toplam avlanan balık miktarının 79,7 milyon ton olduğu göz önüne alınırsa bu ülkeler toplam üretimin %43’ünü sağlamaktadır.

Besin maddelerini temel olarak Büyük (Makro) ve Küçük (Mikro) besinler olarak ikiye ayırırız. Makro besinlerin başlıcaları şunlardır: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su. Biz bunlara büyük miktarlarda ihtiyaç duyarız bunların, elde edilmeleri kolaydır. Verilen öncüller arasında minareller mikro besinler arasında yer almaktadır.

Bebeklerin ilk altı aylarında beslendikleri anne sütü dışındaki hiç bir yemek tek başına ihtiyacımız olan gıda maddelerini içermez ve ihtiyacımızı karşılayamaz. Bu yüzden tatmin edici, sağlıklı bir beslenme sisteminde dört grup besini tüketmek gereklidir. Bunlar; a- Süt ve süt ürünleri, b- Et, balık, kümes hayvanları, yumurta, c:- Tahıllar ile baklagiller ve d- Meyve ve sebzeler. Dolayısıyla yapay glikoz içeren ürünler bu gruba dahil değildir.

Gelir derecesi, kültürel alışkanlıklar, yemeklerin hazırlanma biçimleri ülkeler ve milletlerin hatta bireylerin beslenme tarzlarında farklılıklara yol açar. Bu sebeple dünyanın farklı yerlerinde tüketilen gıda maddelerinin türleri, miktarları ve doğal olarak vücuda alınan kalori miktarları da birbirinden farklıdır. Bakıldığı zaman öncüllerin hepsinin beslenme düzeni ve kalori alımında etkisinin olduğu söylenebilir.

Toprak karaların dış yüzeyini ince bir tabaka olarak kaplayan inorganik ve organik maddelerin parçalanması ve ayrışmasından oluşmuş, içinde canlılar barındıran ve bitkilerin yaşam alanı olan ortamdır. Topraklar taşların ve minerallerin ayrışmasıyla oluşan inorganik ve çeşitli canlı atıkların ayrışmasıyla oluşan organik ana materyalden oluşur. Dünyadaki toprakların %99,9’u mineral, kalanı organik kökenlidir. Toprak, bitkisel üretimin temelini oluşturur.

Toprağın fiziksel yapısını etkileyen başlıca durumlar; toprağın fiziksel özellikleri, toprağın reaksiyonu, topraktaki bitki besin maddeleri ve topraktaki organik madde-humustur. Öncüller arasında yer alan ayrıştırıcılar başlıklar arasında yer almamaktadır.

Hava ve toprak sıcaklığı bitkilerin yetişmesi üzerinde önemli etkiye sahiptir. Sıcaklık bütün beşerî faaliyetleri olduğu gibi tarımsal faaliyetleri de kontrol eden en önemli iklim elemanıdır. Sıcaklık, bitkisel üretimi; vejetasyon süresi, sıcaklık eşik değerleri, optimum sıcaklıklar ve toplam sıcaklıklar yönüyle etkilemektedir. Her ürünün yetişme devresinin çeşitli aşamalarında gelişmesini etkileyen minimum, optimum ve maksimum sıcaklık değerleri vardır. Bitkilerin sıcaklık isteği kutuplara yakın bölgelerden Ekvatora doğru gidildikçe artar. Örneğin tohum çimlenmesi için kutuplara yakın bölgelerde ortalama bir değer olarak sıfır derece civarındayken ılıman kuşakta 5, sıcak iklim kuşağında 10 derece kadardır.

Toprağın yapısı ve sıcaklık tarımı etkileyen doğal koşullara örnek oluşturmaktadır. Tarımsal faaliyetleri doğal koşullarda olduğu gibi birbirinden farklı pek çok beşeri unsur etkiler. Bunlar arasında tarım sektöründe çalışan nüfus, teknolojik gelişmeler, kültürel ve dinî kabuller, sermaye, pazar olanakları, tarımsal toprakların işletme biçimleri başlıcalarını oluşturur. Dolayısıyla şıklar incelediğinde teknoloji ve dini kabullerin beşerî koşullar olduğu görülecektir.

Son Buzul Çağı’nın sona ermesiyle, günümüzden yaklaşık 12 bin yıl önce başlayıp halen içinde olduğumuz zaman dilimi Holosen olarak isimlendirilmektedir. Bu devrede on bin yıl önce başladığı belirlenen ve 5-6 bin yıl kadar sürdüğü düşünülen kısmına klimatik optimum adı verilir. Bu dönem görece daha sıcaktır. Sıcak ve kurak devre uzamış ve Akdeniz iklimi oluşmaya, belirmeye başlamıştır. Bu sıcak koşullar tahılların rahatlıkla yetişebildiği bir ortam oluşturmuştur. Fakat bu şartlar, otçul hayvanların daha serin olan ve yeşil ot verimi yüksek olan bölgelere göç etmesine yol açmıştır. Bu durum insanların gıdaları içinde eti kısmen azaltmış, daha zor temin edilir hâle getirmiştir ve insanlar doğal olarak bitkisel besinlere ağırlık vermek zorunda kalmışlardır. Dolayısıyla verilen bilgilere bakıldığında bu dönemin görece olarak daha sıcak olduğu görülmektedir.

İkinci tarım devrimi orta Çağ’ın ikinci yarısında yavaşça başlamıştır. Başlangıç yeri ve ne şekilde yayıldığı kesin olarak bilinememektedir. Ancak yapılan araştırmalarda yüzyıllarca süren durgunluk döneminin ardından 7. yüzyılda tarımda önemli değişiklikler olmuştur. Sanayi Devrimi, genelde, İkinci Tarım Devrimi’ni gölgelemiştir. Aslında insanların hayatta kalmasını, dolayısıyla nüfus artışını sağlayan ve onları değişime ve en sonunda da Sanayi Devrimi’ne hazırlayan ise bu Tarım Devrimi olmuştur. Bilgilere bakıldığında III. öncülün yanlış olduğu görülecektir.

Üçüncü Tarım Devrimi’nin geçmişi oldukça yenidir, yirminci yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu dönem birkaç aşamadan oluşur. Önce 20. yüzyılın başlarında 1920’li yıllarda Amerika’da başlayan ardından İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’da da yayılan tarımda makineleşme, tarımda insan ve hayvan gücünün yerini alan önemli bir gelişmedir. Ardından yine ABD’de 1950’li yıllarda kullanılmaya başlanan kimyasal gübreler ve tarım ilaçları birkaç on yıl içinde dünyanın pek çok yerine yayılmıştır. Görülüyor ki üçüncü tarım devrimi olgusu yirminci yüzyılda 50-60 yıllık bir süreçte hızla ortaya çıkmıştır. Bu dönemde sanayi ülkelerinde geliştirilen ilaç ve gübreler ile yüksek verimli tohumlar «Yeşil Devrim» olarak anılmaya başlanan tanımı doğurmuştur.

Makro besinlerin başlıcaları şunlardır: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su. Vitaminler ise mikro besinler sınıfına girer.

Tatmin edici, sağlıklı bir beslenme sisteminde dört grup besini tüketmek gereklidir. Bunlar; a- Süt ve süt ürünleri, b- Et, balık, kümes hayvanları, yumurta, c:- Tahıllar ile baklagiller ve d- Meyve ve sebzeler.