GIDA COĞRAFYASI - Deneme Sınavı - 6

Meyvesi yenen sebzeler; domates, hıyar, acur, biber, bamya, patlıcan, kabak, karpuz ve kavundur. Enginar ise yaprağı ve sürgünleri yenen sebzelerdendir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kornişon, çıtır, Çengelköy, langa gibi türleri bulunan sebze hıyardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Terenin anayurdu Kuzey Afrika, ıspanağın anayurdu Asya kıtası, nanenin anayurdu Asya ve Avrupa kıtası, semizotunun anayurdu Asya kıtasıdır.  Maydanozun anayurdu Akdeniz Bölgesi'dir.Yemeklerde ve salatalarda kullanılır. Daha çok salatalarda olmak üzere çeşitli şekillerde tüketilirler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Dünya kuru soğan üretiminde ilk beş sırada Çin, Hindistan, ABD, İran ve Rusya Federasyonu yer alır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kök, gövde, sürgün, yaprak, çiçek, meyve ve tohumlarından gıda olarak faydalanılan bitkilere sebze denilmektedir. Sebzeler insan beslenmesinde önemli bir yer tutar. Dünya nüfusunun hızla artması ancak tarım topraklarının sınırlı olması yeterli ve dengeli beslenme sorununu ortaya çıkarmaktadır. Dünya nüfusunun yeterli ve dengeli beslenmesi ancak besin kaynaklarının çeşitlendirilmesi ile mümkündür. Besin kaynaklarının çeşitlendirilmesinde ise sebzeler önemli bir rol oynar.

Ülkemizde sebze yetiştiriciliği en fazla Akdeniz Bölgesi’nde gelişmiştir. Bu bölgeyi Ege ve Marmara Bölgeleri takip etmektedir. Yaz mevsiminin kısa sürdüğü Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise sebze üretimi çok azdır. Sebzeler bol su isteyen bitkiler olduğundan, sulama imkânlarının yetersiz kaldığı İç Anadolu Bölgesi’nde sebze tarımı gelişmemiştir. Akdeniz ikliminin etkilerinden dolayı kışların ılık geçtiği ve güneşlenmenin fazla olduğu Akdeniz ve Ege Bölgelerinde ise seracılıkta çok gelişmiştir. Bu sayede sebze üretimi bütün yıl yapılabilmektedir.

Sebzelerin, vitamin içerikleri bakımından zengin olması, madensel (mineral) maddeler yönünden vücudun gereksinim karşılaması, kalorisi az olduğundan kilo aldırmaması, iştah açıcı olmaları, sindirimi kolaylaştırmaları ve tedavi edici fonksiyonları sebebiyle insan sağlığı ve beslenmesi yönünden önemi büyüktür.

Dünya yaş sebze üretimde ilk ona giremeyen bazı ülkelerin ihracatta ilk sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Bu ülkelerden en önemlisi Hollanda’dır. Hollanda domateste %23, biberde %26,9 ve soğanda %18,8 ile dünyada ilk sırada yer almaktadır. Fransa, Belçika, Kanada ve Fas’ta yaş sebze ihracatında önde gelen ülkeler arasındadır. Fransa ve Belçika modern tarım yöntemleri sayesinde birim alandan alınan verimin yüksek ve pazar için üretim yapan ülkeler olduğu görülmektedir. Kanada ise çok geniş topraklara sahip olmasına rağmen nüfusu az olan bir ülkedir. Fas’ın ise Akdeniz kıyı şeridi ticari tarım yapılması bakımından önemlidir. Domates ihracatında Hollanda’yı %21,4’lük pay ile Meksika, %15,1’lik pay ile İspanya ve %5,1’lik pay ile Fas izlemektedir. Biber ihracatında ise Hollanda’yı İspanya ve Meksika izlemektedir. Soğan ihracatında ise Hollanda’dan sonra Meksika, Hindistan, Çin ve ABD gelmektedir.

Yaprağı ve sürgünleri yenen başlıca sebzeler olan; lahana, marul, enginar, ıspanak, pazı, semizotu, maydanoz, roka, tere, nane, dereotu, karnabahar, kuşkonmaz ve brokolidir.

Türkiye dünyanın önemli sebze üreticisi ülkelerinden birisidir. Üretilen sebzelerin bir kısmı yurt içinde tüketilmekte bir kısmı da ihraç edilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2014 yılında ülkemizde 27,5 milyon ton sebze (baklagil sebzeleri hariç) üretilmiştir. TÜİK’in 2014 yılı verilerine göre Türkiye’de ekili dikili alanların toplamı 239.440.000 dekardır. Bu alanın 8.040.000 dekarı sebze üretimine ayrılmıştır. Bu rakamlara göre Türkiye tarım arazisinin yaklaşık %3,4’ü sebze bahçelerine ayrılmıştır. Türkiye’de 2013 yılında yetiştirilen sebzelerin ürün deseni incelendiğinde domates, hıyar, biber, patlıcan ve karpuz gibi meyvesi için yetiştirilen sebze grubunun toplam sebze üretiminin %83’ünü oluşturduğu görülmektedir. Yaklaşık 12 milyon tonluk üretimi ile domates ülkemizde en çok yetiştirilen sebzedir ve toplam sebze üretiminin yaklaşık %42’sini meydana getirmektedir. Domatesi, 3,9 milyon tonluk üretimi ile karpuz ve 2,2 milyon ton ile biber ve 1,9 milyon tonluk üretimi ile kuru soğan izlemektedir. Türkiye’nin en fazla ihraç ettiği yaş sebze 391 milyon ABD doları ile domates olmuştur. Domatesi, biber ve hıyar ihracatı izlemiştir. Yaş sebze ve meyve ihracatımızın en fazla olduğu ülkeler ise Rusya, Irak, Ukrayna, Almanya ve Bulgaristan’dır. Türkiye’de meyve ve sebze üretiminin illere göre dağılımına bakıldığında ise Antalya, Bursa, İzmir, Mersin ve Samsun sebze üretiminde toplam üretimin %38,7’sini vermektedir.

Ana yurdu Afrika kıtası olan bamya ebegümecigiller familyasındandır. Ana yurdu Amerika ve Asya kıtası olan kabak, kabakgiller familyasından bir bitkidir. Ana yurdu Afrika kıtası olan Karpuz, kabakgiller familyasındandır.

Türkiye’de yetiştirilen kavunlar yazlık ve kışlık olarak iki ana başlıkta ele alınabilir. Yazlık kavunlar; Van (cep), topatan, Mollaköy, Sındırgı ve Muğla kavunlarıdır. Kışlık kavunlar ise Kırkağaç, Hasanbey, Altınbaş ve Yuva kavunlarıdır. Yazlık kavunlara göre kabukları daha kalın ve sert olan kışlık kavunların büyüklükleri de yazlık çeşitlere göre daha fazladır. Kışlık kavunlar daha uzun süre saklanabilir.

Ana yurdu Afganistan olan havuç maydanozgiller familyasındandır. Havucun kökleri sebze olarak değerlendirilir. Havucun beyaz, sarı ve mor renkli olanları vardır. Havuç serin iklim bitkisidir. Güneşlenmenin az, nemin yüksek ve nispeten düşük sıcaklık koşullarında iyi yetişir. Ilıman iklimlerde de yetiştirilen havuç, derin ve gevşek toprakları sever. Ülkemizde daha çok kış sebzesi olarak tüketilir. Yemeklerde, salatalarda, çiğ olarak, suyu çıkarılarak ve turşularda kullanılır. Havuç, A, B1, B2 ve C vitaminlerince zengindir. Gaz söktürücü özelliği vardır.

Nohut diğerlerinin tersine baklagillerden birisidir.

Sebzeler içerisinde en fazla üretim yaklaşık 162 milyon ton ile domatese aittir.

2012 yılı FAO verilerine göre dünyada en fazla yaş sebze üreten ülkeler sırasıyla; Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan, ABD, Türkiye, İran, Mısır, Rusya Federasyonu, Meksika, İspanya ve İtalya’dır.

2012 yılı verilerine göre dünyada en fazla ihracatı yapılan ilk beş ürün; domates, biber, soğan, patates ve hıyardır.

2013 verilerine göre yaş sebze ve meyve ihracatımızın en fazla olduğu ülkeler Rusya, Irak, Ukrayna, Almanya ve Bulgaristan’dır.

Biber dışındaki diğer sebzeler yaprağı ve sürgünleri yenilen sebzeler sınıfına girerler.

Dünya lahana üretiminde ilk beş sırada Çin, Hindistan, Rusya, Güney Kore ve Japonya yer almaktadır.