GIDA COĞRAFYASI - Deneme Sınavı - 27

Bakı-Yönelim: Her yörede, özellikle de dağlık alanlarda bir yamacın güneş ışınlarına, güneye yahut kuzeye karşı konumunu ve bu nedenle doğal koşullarını belirleyen duruma bakı (bakıcak) yahut yönelim denir.

Rekolte: Tarımda bir yılda elde edilen ürünlerin tümüne verilen isimdir.

Vejetasyon: Bir bölgede, o bölgenin doğal koşullarına uygun olarak gelişen, her türlü bitki topluluğunun meydana getirdiği örtüdür.

Tarımsal üretimde Akdeniz ikliminin görüldüğü alanların ayrı bir yeri ve önemi vardır. Akdeniz tarımı için tanımlanacak olan alanlar, iklim özellikleriyle sınırlanırlar, bu iklim özelliklerinin dünyada görüldüğü yerler çeşitlidir. Libya ve Mısır hariç Akdeniz çevresindeki ülkelerde görülür, ayrıca, Amerika’da Kaliforniya çevresi, Güney Amerika ülkelerinden Şili’nin orta kesimlerinde, Güney Afrika’da ve Avustralya’nın güney kesimlerinde  de Akdeniz iklimi vardır.

GDO: Bir canlıdaki genetik özelliklerin ayıklanarak bu niteliklere sahip olmayan başka canlılara aktarılması sonucunda üretilen yeni canlıya Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) denir. Bu yöntemle elde edilen canlıların, bazı doğal koşulların olumsuz etkilerine, ilaçlara ve tarım zararlılarına karşı daha dirençli türler elde edilmektedir. GDO yoluyla elde edilen ürünlerin doğaya ve  insana zararlı olduğu  konusunda çalışmalar kadar yararlarını vurgulayan çalışmalar da vardır. Günümüzde üretilen mısır, patates, domates, soya, çeltik, buğday, kabak, ayçiçeği, yer fıstığı, kolza, papaya ve bazı su ürünlerinde GDO söz konusudur.

Dünya toplam üretimi 11,6 milyon ton olan iç sulardan avcılıkta da Çin 2,3 milyon ton üretimle ilk sırada yer alır. Onu sırasıyla izleyen Hindistan (1,5), Myanmar (1,2), Bangladeş (0,9) ve Kamboçya (0,4) ilk beş ülkeyi oluştururlar.

Dünyadaki alansal dağılışı, sıcaklık, yağış, topografya, yükselti, eğim gibi doğal faktörler; nüfus miktarı içinde bulunduran beşeri faktörler; gelir durumu ekonomik yapı gibi özellikleri içinde bulunduran ekonomik faktörler etkilemektedir. Bunların başında sahanın iklim durumu, sahip olunan arazinin yükselti değerleri, tarıma elverişli alan miktarı, su kaynaklarına sahiplik gibi etkenler önemli ölçüde tarımsal faaliyetlerin yoğunluğunu belirlemektedir.

Baklagiller insanın beslenmesinde önemli bir gıda ürünü olmasının yanı sıra, gıda ve yağ sanayinin önemli bir ham maddesidir. İlk planda yemeklik baklagiller olarak isimlendirilen mercimek, fasulye, nohut, bezelye, bakla ve börülce akla gelir. Bunları yağ ve gıda sanayinde önemli bir oranı elinde bulunduran soya bitkisi ile hayvan beslenmesindeki önemli yem bitkilerinden yonca, korunga, üçgül, fiğ, burçak, bezelye, mürdük takip eder.

Yeryüzünde yaşayan 2 milyardan fazla insanın en önemli besin kaynaklarından birisidir. Konserve olarak, dondurularak, kurutularak veya tanelerinden un elde edilerek de değerlendirilirler. Sonuçta baklagiller, tamamlayıcı bir protein kaynağı olması, hayvansal proteinlerin yerini tutması, birçok hayvansal ürünlerden daha ucuza temin edilebilmesi, uygun saklama şartları sağlandığında uzun süre saklanabilmesi, bazı türler dışında ekim kolaylığı, farklı alanlara adaptasyon özelliği nedeniyle yeryüzünün büyük bir kesiminde milyonlarca insanın beslenmesinde önemli bir kaynak görevini sürdürmüştür.

Nohut yemek yapımında kullanıldığı gibi, ekmek mayası ve şalgam suyu yapımında, Güney ve Doğu bölgelerimizde kavrulup öğütülerek kahve benzeri ürün şeklinde tüketilir. Ayrıca leblebi üretiminde ve öğütülerek elde edilen unu, çeşitli pasta ve keklerin yapımında kullanılmaktadır.

Dünyada ekimi ve üretimi yapılan baklagiller içinde fasulye, soya, nohut, mercimek, bezelye, bakla ve börülce ön planda yer alır. Bunlardan yetişmesi için yağış, sıcaklık konusunda çok sıkıntısı bulunmayan, besleyici değerleri yüksek, saklanması kolay, talep nedeniyle ticari değeri yüksek olan fasulye, soya, nohut, mercimekten oluşan 4 ürün ilk sırada yer almaktadır. Bezelye, bakla ve börülcede bunları takip etmektedir.

Ticarette sadece ihracat ya da ithalat, hem ihracat hem de ithalat yapan olmak üzere 3 farklı ülke tipi karşımıza çıkmaktadır. Birinci tip kendi ihtiyacının üstünde üretip satan, ikinci tip, sadece ithalat yapanlar ki bunlar ihtiyaçlarına yetecek üretim yapamayanlar veya hiç üretmeyen gruptur. Üçüncü tip hem ihracat hem de ithalat yapanlar ki bunlar da 2 gruba ayrılır: Birinci grup üretimleri kendilerine yeten ancak farklı ürün tipi alanlar, ikinci grup ise hiç ürün üretmeyip ithalatla aldıkları ürünü işledikten sonra başka ülkeye satanlar yani ihracat yapanlardır.
Fasulyede en fazla üretimi gerçekleştiren Mynmar, Hindistan, Brezilya, ABD, Meksika, Çin gibi ülkelerden Mynmar sadece satış gerçekleştirdiğinden birinci tip ülkeye; Hindistan, Brezilya dışarıya ürün satmadıkları hâlde sahip oldukları büyük nüfusları nedeniyle dışarıdan ürün aldıklarından ikinci tip ülkeye örnektir. Üçüncü tip birinci grup ülkeye hem satıcı hem de alıcı konumunda olan ülkelerden ABD, Avustralya, Pakistan; hiç ürün üretmeyip hem alıcı hem de satıcı ülkeye Hollanda ve Almanya örnek olarak verilebilir.

Gelişmişlik ve tarımsal verimlilik ülkelere göre ekim alanı ve üretim durumlarına bakıldığında da net şekilde ortaya çıkmaktadır. Ülkeler arasında ekim alanı açısından dünyada ilk sırayı Hindistan almakta onu Brezilya, Myanmar, Meksika, Çin, ABD takip etmektedir. Ülkeler ekilen alan üretilen ürün miktarı açısından incelendiğinde ekim alanına göre daha fazla ürün alan birinci grup ülkeler sıralamasında ABD başta gelmekte onu Çin, Mynmar takip etmektedir. İkinci grup, alan ile üretim miktarının eşit olduğu Brezilya; son grup ise alan miktarına göre üretimin düşük olduğu Hindistan, Uganda, Tanzanya gibi ülkelerdir

Kars ve Ağrı illeri dışında, ülkemizin her yerinde fasulye’nin ekimi yapılabilmektedir.
Ekim alanları Niğde’de 1500-1550 m, Burdur’da 1100 m, Konya’da 1054 m, Giresun’da 1000m yüksekliklere kadar çıkabilmektedir. Ülkemizde fasulye ekim alanı ve üretim miktarlarında İç Anadolu Bölgesi’nde Konya, Karaman, Aksaray, Niğde, Nevşehir; Karadeniz’de Samsun, Gümüşhane, Tokat; Ege’de Kütahya, Afyon; Doğu Anadolu’da Erzincan, Muş, Erzurum; Güneydoğu Anadolu’da Kahraman Maraş; Marmara’da Balıkesir, Bursa illeri ön plana çıkmaktadır

Ana vatanı Çin ve Kore gibi Uzak Doğu ülkeleri olan soya bitkisi 5000 yıl önce Doğu Asya ovalarında keşfedilmiştir. Soya fasulyesi yüzyıllarca Çin, Japon, Kore, Mançurya, Endonezya, Filipin halklarının et, süt, peynir, ekmek, yağ ihtiyacını karşılayan en önemli ürün olmuştur

Mercimek, iklim ve toprak özellikleri açısından en az seçici olan bitkilerden birisidir. Kısaca baklagiller içerisinde düşük ve değişen sıcaklıklara dayanıklılık açısından ilk sırada yer alır. Vejetasyon süresini 90-110 günde tamamlayan bitkinin optimum sıcaklık isteği 10- 30 ⁰C’dir. Fakat yüksek ve düşük sıcaklıklara dayanabilme kabiliyetlerinden dolayı geniş bir sahada yetişebilmektedirler. Yüksekliğin artışı verimi etkilemekle birlikte 3000 m yükseklikteki alanlarda bile yetiştirilebilir. Ürün verimlerindeki düşüşlere rağmen oldukça farklı toprak grubuna adapte olur. Mercimeğin yetişmesi için en uygun toprak grubu kumlu topraklardır

Tahıl daneleri, karbonhidratlar, proteinler, yağlar, mineraller ve vitaminler açısından zengindir. Cinsine göre değişmekle birlikte tahıl danelerinin bileşiminde %65-75 nişasta, %8- 15 protein, %1-5 yağ, %1,5-3 oranında şeker bulunur.

Genel olarak en geniş alanlara ekilen tahıl buğdaydır.

Sıcak iklim tahıllarının başlıcaları, pirinç, mısır, darı ve kuşyemidir.

2013 yılı itibariyle en çok tahıl üreten ülke 554.613.842 ton üretim ile Çin’dir.