GIDA COĞRAFYASI - Deneme Sınavı - 22

Havucun ana vatanı Afganistan dır.

Proteinler vücudun gelişmesinde, kendini yenilemesinde hücre, vücut sıvıları, antikor yapımında kullanılır ve diğer yandan da enerji verirler.

Tarım için en uygun olan topraklar nötr karakterli olanlardır, bu ortalama bir değer olarak pH 7 kabul edilir.

Yağışın daha az olduğu kurak bölge toprakları ise alkalidir. Bazik karakterli topraklar, toprak yüzeyinden sodyum, magnezyum gibi tuzların uzaklaşmadığı kurak bölgelerde gelişir. Kahverengimsi kırmızı topraklar böyle alkali topraklardır.

Asitli topraklar daha çok nemli ve yağışlı bölgelerin topraklarıdır.

Bitki besin maddelerinden karbon ve oksijen büyük oranda havadan karşılanır.

Enlem faktörüne göre sıcaklık genel olarak ekvatordan kutuplara doğru azalır ancak bu gidiş her yerde aynı düzende değildir; yer şekillerinin uzanış yönleri, denizlerin dağılışı, okyanuslardaki sıcak su akıntıları vb. pek çok faktör bu düzenli gidişi bozar.

Bakı, ya da yönelim, her yörede, özellikle de dağlık alanlarda bir yamacın güneş ışınlarına, güneye yahut kuzeye karşı konumunu ve bu nedenle doğal koşullarını belirleyen duruma verilen addır.

Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde buğday, yer fıstığı, çeşitli kök bitkileri, mısır, turunçgiller, üzüm, zeytin gibi birbirinden farklı ürünler yetiştirilebilmektedir.

Göçebe hayvancılığın görüldüğü alanlarda yağışın azlığı temel niteliktir.

Besin maddelerini temel olarak Büyük (Makro) ve Küçük (Mikro) besinler olarak iki­ye ayırırız. Makro besinlerin başlıcaları şunlardır: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su. Vitaminler ve mineraller ise mikro besinler grubunda yer alır.

Makro besinlerin başlıcaları şunlardır: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su. Biz bunlara büyük miktarlarda ihtiyaç duyarız bunların, elde edilmeleri kolaydır. Karbonhid­ratlar vücudun büyüyüp gelişmesi ve doku onarımı için gereklidir. Soluk alıp verme, hare­ket etme ve vücut sıcaklığının korunması için gerekli enerjiyi sağlarlar. Yağlar da vücuda enerji sağlarlar. Proteinler vücudun gelişmesinde, kendini yenilemesinde hücre, vücut sı­vıları, antikor yapımında kullanılır ve diğer yandan da enerji verirler. Su, pek çok kimyasal işlemde kullanılır; gözyaşı, ter ve idrar gibi sıvıları oluşturur. Su aynı zamanda içerisinde çeşitli mineralleri de bulundurur.

Vitaminler ve mineraller ise mikro besinler grubunda yer alır. Bunlara çok az mik­tarlarda ihtiyaç duyarız, ancak diğerleri kadar önemlidirler. Vücudumuzun başlıcalarını demir, çinko, iyot, kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyumun oluşturduğu pek çok mi­nerale ihtiyacı vardır. Vücudumuz tarafından bir miktar D vitamini ve Niasin de denilen B3 vitamini üretilebilir. Bunlar hariç tutulursa vitamin ve mineraller vücudumuzun kendi kendine oluşturamadığı bu sebeple dış kaynaklardan elde edilen maddelerdir. Bunlar ge­nellikle diğer besin kaynakları içinde bulunurlar ve onların tüketilmesiyle birlikte edi­nilirler. Çok az bir kısmı ayrıca tüketilmelidir. Mineraller vücudun gelişmesi ve kendini yenilemesi için gereklidir ve vitaminlerle birlikte vücudumuzun fonksiyonlarının dengeli olmasını ve görevlerini sağlıklı bir şekilde yapmasını, bağışıklık sisteminin güçlü olmasını sağlar.

Tarım için en uygun olan topraklar nötr karakterli olanlardır, bu ortalama bir değer olarak pH 7 kabul edilir. Toprakların asit nötr ya da alkali oluşları da konumuz bakımından önemlidir. Dünya topraklarının reaksiyonu 2,9-11 arasında değişmektedir, 7 nötr durumu göstermektedir. Bu değer arttıkça alkaliliğe azaldıkça asitliğe gidilir. pH değeri 6,6-7,3 olan topraklar nötr, 4,5-6,5 arasında olanlar asit, 7,4-9,1 olanlar bazik-alkali topraklardır.

Bitkiler gelişmesinde bazı besin elementlerine ihtiyaç duyar. Bunların yetersizlikleri ya­hut aralarındaki dengesizlik bitkilerin normal gelişimini engeller. Bitki besin maddeleri, havadan, sudan ve topraktan alınır. Bir kısmına bitkilerin ihtiyacı çok fazla bazılarına ise azdır.

Fazla Kullanılanlar

Az Kullanılanlar

Hava ve Sudan Alınanlar

Toprak Katı Maddelerinden Alınanlar

Karbon

Azot

Demir

Hidrojen

Fosfor

Manganez

Oksijen

Potasyum

Bakır

Kalsiyum

Çinko

Magnezyum

Molibden

Kükürt

Bor

Klor

Bitki besin maddelerinden karbon ve oksijen büyük oranda havadan, hidrojen toprak suyundan karşılanır.

Çise/çisenti,  ince ve küçük damlacıklardan oluşan ve yavaş yağan yağmur türüdür. Çise/ çisenti şeklindeki yağışlarda düşen su toprak tarafından rahatlıkla emilir ve bitkilerin su ihtiyacını karşılamaya yardımcı olur.

Bakı özellikle dağlık alanlarda güneşlenmeyi önemli oranda etkileyen bir faktördür. Kuzey yarı küre için bir arazinin doğu yamacı batısına, güneyi yamacı kuzeyine oranla daha fazla güneş ışığı alır. Kuzey yarı kürede dağlık alanların kuzeye bakan yamaçların­da güneşten faydalanma güneye bakan yamaçlardan daha kısa süreli ve azdır. Bu doğal olarak yetiştirilen ürünlerin miktarı, kalitesi ve çeşitliliği ile dikey sınırı üzerinde rol oy­namaktadır. Aynı tür bitki güney yamaçlarda kuzeye göre daha yüksek seviyelere kadar yetiştirilebilir.

Tarımsal nüfusun dünyada dağılımı da dengeli değildir. Tarımsal nüfus 1980 ve 2011 yılları arasında dünya çapında büyümesine rağmen büyüme Afrika, Asya, Okyanusya ülkeleriyle sınırlı kalmıştır; tümüyle Amerika kıtası ile Avrupa ülkelerinde ise genellikle azalma olmuştur. ABD gibi bazı büyük ve önemli tarımsal üretim alanlarında tarımsal nü­fus oranı diğer yerlerle karşılaştırıldığında çok azdır. 2011 yılında Dünya tarımsal nüfu­sunun %90’ından fazlası Asya ve Afrika ülkelerindedir. 1980-2011 yılları arasında Çin ve Hindistan’da aktif tarım nüfus oranı sırasıyla %33 ve %50 oranlarında yükselmiştir. ABD’ de yeni ve yenilikçi teknolojilerin geliştirilmesinin etkisiyle çok çeşitli tarım makinelerinin kullanımının yanı sıra daha az el emeği-iş gücü gerektiren kimyasal gübre, tarım ilacı ve sulama sistemlerinin geliştirilmesi tarımsal nüfusa olan ihtiyacı da giderek azaltmıştır ve aynı dönemde tarımsal nüfus %37 oranında azalmış, toplam nüfusun %4’ü gibi küçük bir değere inmiştir. Nüfus verileri ülkelere göre ele alındığında genel olarak tarımda çalışan nüfusun oranı ile sanayileşme arasında doğrudan bir bağlantı görülmektedir. Faal nüfu­sun içinde tarımda çalışanların payı gelişmiş ülkelerde %15’den daha azdır. Örneğin ABD, Fransa ile Avustralya’da bu oran %4, Rusya’da %10’dur. Diğer taraftan Tacikistan, Türkme­nistan gibi ülkelerde %30, Ruanda, Uganda gibi gelişmişliği geri sıralarda olan ülkelerde ise %90 kadardır. Bir başka ifadeyle teknolojideki gelişmeler beraberinde tarımsal nüfus miktarını ve oranını da azaltmaktadır. 2014 yılı TUİK verilerine göre ülkemizde 5,4 milyon kişi tarım sektöründe çalışmaktadır, toplam çalışanlar içinde bu nüfusun payı ise %21’dir.

Dünyanın her tarafında seçilen ve tarımı yapılmaya başlanan ürünler çok büyük bir çeşitliliğe sahiptir. Değişik zamanlarda ve değişik yerlerde değişik ürün grupları insanların yaşam tarzının bir parçası olmuştur. Kısa zamanda da bunlar bulundukları yerden dışarı­ya, başka alanlara yayılmışlardır. Örneğin darı Batı Afrika’dan Hindistan’a, bir başka tahıl olan sorgum yine Batı Afrika’dan Çin’e kadar ulaşmış; karpuz Batı Afrika’dan önce yakın çevreye, sonra da bütün dünyaya yayılmıştır. Mısır, Orta Amerika’dan Kuzey Amerika’ya yayılmış; daha sonra da Portekizliler bu bitkiyi Atlas Okyanusu’nun karşı kıyısına taşı­mışlar ve Afrika’nın büyük kısmının temel gıda maddesi olmuştur. Muz ise Güneydoğu Asya’dan çıkmış ama Karayipler’in temel tarım ürünü olmuştur.

Ticaret için bitkisel üretimde temel hedef, gıda temini değildir, ürünlerin satılmasıdır. Genellikle geniş alanlarda, ço­ğunlukla ticari işletmeler tarafından, az sayıda türde fakat çok miktarda üretim yapılması söz konusudur. Bu tür üretimin nemli tropikal ve subtropikal bölgelerin bazı kesimlerinde geniş alanlarda genellikle tek bir ürün yetiştirilmesi şeklindeki türüne plantasyon tarımı denilir. Tarım tümüyle satış için yapılır. Kimi plantasyon alanlarında ürünlerin pazara gönderilmeden önce işlenmesi yahut paketlenmesi için tesisler de kurulmuştur. Plantas­yon alanlarında gıda amaçlı yetiştirilen başlıca ürünler hindistan cevizi, şeker kamışı, kah­ve, kakao, çay, muz, keten, fıstık, ananas, palmiye yağıdır. Bunun dışında kauçuk, sisal gibi sanayi amaçlı başka önemli ürünler; için de plantasyonlar kurulmuştur. Şeker kamışı, muz ve kahve Amerika kıtasında; çay, hindistan cevizi, bazı meyveler Asya’da; kakao Afrika’da önemli plantasyon alanları oluşturmaktadır.

Organik tarım günümüzde dünyada 120’den fazla ülkede ve 600.000’i aşkın işletmede yapılmaktadır. Dünyada organik tarım yapılan arazi büyüklüğü bakımından Avustral­ya (121.000 km2-121 milyon dekar), Arjantin (31.000 km2), Çin (23.000 km2) ve ABD (16.000 km2) ilk sıralardadır.