GIDA COĞRAFYASI - Deneme Sınavı - 17

Topraktaki hava ile atmosfer arasında sürekli alışveriş vardır, buna toprak solunumu denir. Bu alışverişin iyi olmadığı durumda toprak havasındaki oksijen azalır ve tükenir. Kötü havalanma toprağın zamanla asitleşmesine, toprak içindeki bitki artıklarının ayrışıp çözünmeden birikmesine yol açar. Topraklarda havalanma yetersizliği toprak suyunun fazla olmasından veya toprak boşluğunun azlığından kaynaklanır.

Bitki besin maddelerinden karbon ve oksijen büyük oranda havadan, hidrojen toprak suyundan karşılanır. Bu üç element genel olarak bitki dokularının %95’ini oluşturur. Diğer elementler topraktan bitki kökleri yoluyla alınırlar. Bunlardan azot (Nitrojen), fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, kükürt fazla miktarda kullanılır ve bunlara makro besin elementleri denir, bunları bitkiler genellikle gübreler yoluyla elde eder.

Bakı özellikle dağlık alanlarda güneşlenmeyi önemli oranda etkileyen bir faktördür. Kuzey yarı küre için bir arazinin doğu yamacı batısına, güneyi yamacı kuzeyine oranla daha fazla güneş ışığı alır. Kuzey yarı kürede dağlık alanların kuzeye bakan yamaçlarında güneşten faydalanma güneye bakan yamaçlardan daha kısa süreli ve azdır. Bu doğal olarak yetiştirilen ürünlerin miktarı, kalitesi ve çeşitliliği ile dikey sınırı üzerinde rol oynamaktadır. Aynı tür bitki güney yamaçlarda kuzeye göre daha yüksek seviyelere kadar yetiştirilebilir.

Tarımsal nüfusun dünyada dağılımı da dengeli değildir. Tarımsal nüfus 1980 ve 2011 yılları arasında dünya çapında büyümesine rağmen büyüme Afrika, Asya, Okyanusya ülkeleriyle sınırlı kalmıştır; tümüyle Amerika kıtası ile Avrupa ülkelerinde ise genellikle azalma olmuştur.

Subtropikal kuşak Yengeç dönencesine kuzeyden, Oğlak dönencesine ise güneyden bitişik ve komşu olan, sıcak ve ılıman kuşak arasında özel bir iklim alanı kuşağıdır. Akdeniz iklimi, bir subtropikal iklim örneğidir.Nüfusun dinî ve kültürel yapısı da tarımsal üretimi etkileyen bir unsurdur. Musevilerin ve Müslümanların domuz eti yememesi, bunların ülke içindeki üretimini de doğal olarak sınırlandırmaktadır.Bizim ülkemizde olduğu gibi Sri Lanka’ da da çay tarımında hep kadınlar çalışırlar.

Genel bir tanımlama ile Akdeniz iklimi için, yaz aylarının sıcak ve mutlak kurak, kış döneminin yumuşak, ılık ve bol yağışlı olduğu söylenebilir. Bu şartlar yetiştirilen ürünlerde de bir çeşitlenme sağlar. Diğer doğal koşulların da etkisiyle, buğday, yer fıstığı, çeşitli kök bitkileri, mısır, turunçgiller, üzüm, zeytin gibi birbirinden farklı ürünler yetiştirilebilmektedir. Yaz aylarının kurak olması, tahıl, zeytin gibi kuraklığa dayanıklı türlerin yetiştirilmesini mera alanlarında ise hayvancılığı adeta desteklemiştir. Diğer taraan da kışların ılık olması turunçgil tarımını mümkün kılmıştır.

Organik tarım günümüzde dünyada 120’den fazla ülkede ve 600.000’i aşkın işletmede yapılmaktadır. Dünyada organik tarım yapılan arazi büyüklüğü bakımından Avustralya (121.000 km2-121 milyon dekar), Arjantin (31.000 km2), Çin (23.000 km2) ve ABD (16.000 km2) ilk sıralardadır.

Açık deniz balıkçılığında, 2012 yılı verilerine göre, milyon ton olarak, Çin (13,9), Endonezya (5,4), ABD (5,1), Peru (4,8) ve Rusya (4,0) ilk beş ülkeyi oluştururlar. Aynı yıl açık denizlerde toplam avlanan balık miktarının 79,7 milyon ton olduğu göz önüne alınırsa bu ülkeler toplam üretimin %43’ünü sağlamaktadır.

Besin maddelerini temel olarak Büyük (Makro) ve Küçük (Mikro) besinler olarak ikiye
ayırırız. Makro besinlerin başlıcaları şunlardır: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su. Biz bunlara büyük miktarlarda ihtiyaç duyarız bunların, elde edilmeleri kolaydır. Karbonhidratlar vücudun büyüyüp gelişmesi ve doku onarımı için gereklidir. Soluk alıp verme, hareket etme ve vücut sıcaklığının korunması için gerekli enerjiyi sağlarlar. Yağlar da vücuda enerji sağlarlar. Proteinler vücudun gelişmesinde, kendini yenilemesinde hücre, vücut sıvıları, antikor yapımında kullanılır ve diğer yandan da enerji verirler. Su, pek çok kimyasal işlemde kullanılır; gözyaşı, ter ve idrar gibi sıvıları oluşturur. Su aynı zamanda içerisinde çeşitli mineralleri de bulundurur.
Vitaminler ve mineraller ise mikro besinler grubunda yer alır. Bunlara çok az miktarlarda ihtiyaç duyarız, ancak diğerleri kadar önemlidirler.

Kalori: Beslenme söz konusu olduğunda kullanılan kalori kelimesi, besinlerin doku içinde kullanılarak vücudumuzun sıcaklık ve enerjisini sağlama değerini gösterir bir ölçü birimidir. 1 gr. karbonhidrat yahut protein 4 kalori, 1 gram yağ ise 9 kaloriye eşdeğerdir.

Dünyanın tarım amaçlı kullanılan alanlarının %28’i ekilebilir alanlar, %3’ü dikili alanlar
ve dünyanın en geniş üretim alanı olarak %69’u çayır-mera alanlarından oluşur.

TARIMI ETKİLEYEN DOĞAL ÇEVRE KOŞULLARI: Herhangi bir tarımsal ürünün yetiştirilebilmesi için öncelikle toprak, bitki besin maddeleri, iklim, su, gibi temel isteklerinin karşılanması gerekir. 

TARIMI ETKİLEYEN BEŞERİ KOŞULLAR Tarımsal faaliyetleri doğal koşullarda olduğu gibi birbirinden farklı pek çok beşeri unsur etkiler. Bunlar arasında tarım sektöründe çalışan nüfus, teknolojik gelişmeler, kültürel ve dinî kabuller, sermaye, pazar olanakları, tarımsal toprakların işletme biçimleri başlıcalarını oluşturur.

İklim tarımı etkileyen doğal çevre faktörlerinden biridir.

TARIMI ETKİLEYEN DOĞAL ÇEVRE KOŞULLARI: Herhangi bir tarımsal ürünün yetiştirilebilmesi için öncelikle toprak, bitki besin maddeleri, iklim, su, gibi temel isteklerinin karşılanması gerekir. 

TARIMI ETKİLEYEN BEŞERİ KOŞULLAR Tarımsal faaliyetleri doğal koşullarda olduğu gibi birbirinden farklı pek çok beşeri unsur etkiler. Bunlar arasında tarım sektöründe çalışan nüfus, teknolojik gelişmeler, kültürel ve dinî kabuller, sermaye, pazar olanakları, tarımsal toprakların işletme biçimleri başlıcalarını oluşturur.

FAO (Food and Agriculture Organization): Birleşmiş Milletlerin alt kuruluşlarından birisidir. Açılımı Gıda ve Tarım
Örgütü’dür. 1943’de kurulmuş ancak 1945’de Birleşmiş Milletlerin uzmanlık kuruluşuna dönüşmüştür. Dünyada açlığı yok etmek ve beslenme şartlarını iyileştirmek, gıda güvenliği ile herkes için yeterli gıdaya erişimi sağlamak temel hedefleridir. Merkezi Roma’da olan örgütün pek çok ülkede bürosu vardır.

Tropik kuşak, ekvatorun her iki yanında 23°27’ paralelleri arasında, yani oğlak ve yengeç dönenceleri, arasındaki geniş ve sıcak iklim kuşağıdır.

Subtropikal kuşak ise Yengeç dönencesine kuzeyden, Oğlak dönencesine ise güneyden bitişik ve komşu olan, sıcak ve ılıman kuşak arasında özel bir iklim alanı kuşağıdır. Akdeniz iklimi, bir subtropikal iklim örneğidir.

Üçüncü Tarım Devrimi’nin geçmişi oldukça yenidir, yirminci yüzyılda ortaya çıkmıştır.
Bu dönem birkaç aşamadan oluşur. Önce 20. yüzyılın başlarında 1920’li yıllarda
Amerika’da başlayan ardından İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’da da yayılan tarımda makineleşme, tarımda insan ve hayvan gücünün yerini alan önemli bir gelişmedir.
Ardından yine ABD’de 1950’li yıllarda kullanılmaya başlanan kimyasal gübreler ve tarım
ilaçları birkaç on yıl içinde dünyanın pek çok yerine yayılmıştır. Yine aynı dönemlerde
gıda maddelerinin çeşitli şekillerde işlenerek korunması ve paketlenmesi ürünlerin uzak
ülkelerde bile satışa sunulabilmesini sağlamıştır. Diğer taraftan 1960’larda Filipinler Pirinç Araştırma Enstitüsündeki bilimsel çalışmalarda taneleri çok iri ve verimi yüksek bir tür melezlenmesi yapılmıştır. Bunun ardından bu tür diğer çeltiklerle melezlenerek 90’lı yıllarda yaygın olarak üretilen dayanıklı ve verimi yüksek bir türe dönüştürülmüştür. Görülüyor ki üçüncü tarım devrimi olgusu yirminci yüzyılda 50-60 yıllık bir süreçte hızla ortaya çıkmıştır.

Sentetik kimyasal maddelerin tarımda yarattığı olumsuz etkilerin belirlenmeye başlamasıyla birlikte 20. yüzyılın başlarında geleneksel tarım yöntemine alternatif bazı arayışlar görülmeye başlanmıştır. Bunlardan bir tanesi de organik tarımdır. 1970’li yıllara kadar devam eden çalışmalar 1972 yılında Uluslararası Organik Tarım
Hareketleri Federasyonunun (IFOAM) kurulmasıyla uluslararası nitelik kazanmıştır.

GDO: Bir canlıdaki genetik özelliklerin ayıklanarak bu niteliklere sahip olmayan başka
canlılara aktarılması sonucunda üretilen yeni canlıya Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) denir. Bu yöntemle elde edilen canlıların, bazı doğal koşulların olumsuz etkilerine, ilaçlara ve tarım zararlılarına karşı daha dirençli türler elde edilmektedir. GDO yoluyla elde edilen ürünlerin doğaya ve insana zararlı olduğu konusunda çalışmalar kadar yararlarını vurgulayan çalışmalar da vardır. Günümüzde üretilen mısır, patates, domates, soya, çeltik, buğday, kabak, ayçiçeği, yer fıstığı, kolza, papaya ve bazı su ürünlerinde GDO söz konusudur.

Makro besinlerin başlıcaları şunlardır: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su. Biz bunlara büyük miktarlarda ihtiyaç duyarız bunların, elde edilmeleri kolaydır. Vitaminler ve mineraller ise mikro besinler grubunda yer alır. Bunlara çok az miktarlarda ihtiyaç duyarız, ancak digerleri kadar önemlidirler.

Tekstür toprak içinde bulunan ve boyutu 2 mm’den daha küçük olan taneciklerin yüzde (%) cinsinden dağılımını veren kavramdır. Bunlar; kum, mil, kil tanecikleri gibi tekil olabilir yahut kireç, organik madde vb. Etkilerle birbirlerine bağlanarak kümeler olusturabilir.