GIDA COĞRAFYASI - Deneme Sınavı - 15

Dünyada en geniş alanlara buğday ekilse de mısır ve pirinç buğdaydan daha verimlidir. Bu nedenle mısır ve pirincin yetiştirildiği sahalar, asıl yetişme alanı olan sıcak bölgelerden orta iklim kuşağı’na doğru genişlemiştir. Yıllar arasında arpa, sorgum, darı, yulaf ve çavdarın ekim alanları ve üretim miktarları değişmekle birlikte sıralama değişmemektedir. Dünyada en çok üretilen tahıl mısır olmasına rağmen en geniş alanlara ekilen tahıl buğdaydır. Bu nedenle doğru yanıt D’dir.

Türkiye 4,8 milyon ton toplam tahıl ithalatı ile 24. sırada yer almaktadır.  Aynı zamanda Türkiye 3,2 milyon ton toplam tahıl ihracatı ile 19. sırada yer almaktadır.  Bu nedenle 19 güçlü bir çeldirici olmasına rağmen seçeneklerde ithalat sıralaması aranacağı için elenmelidir. Doğru yanıt D’dir.

Seçeneklerde verilen tahıllara ilişkin tanımlamalar şu şekildedir. Tritikale; buğday ve çavdar melezidir. Buğday ve arpanın yetiştirilemediği fakir topraklarda tarım yapılabilmesi amacıyla ıslah edilmiştir. Mahlut; karışık ekim anlamına gelmektedir. Buğday, arpa, çavdar ve darının birbirine karıştığı tohumların ekilmesiyle Burçak; üretimi gittikçe azalan tahıllardandır. Siyez kavuzlu olması sebebiyle pirince benzeyen bir tahıldır. Kavuz ise buğdaygillerin başağında, başakçıkları veya çiçeği saran kabuktur. Bu nedenle doğru yanıt A’dır.

Buğday, serin iklim tahıllarındandır, gelişmesinin ilk devresinde serin bir iklim ister. Ekim zamanına bağlı olarak iki ana gruba ayrılır. İlkbaharda ekilen buğdaylara yazlık buğday, sonbaharda ekilenlere ise kışlık buğday denir. Kış buğdayı 200-250 günde hasat edilebilir. Yaz buğdayı ise 120-130 günde hasat edilir. Yaz buğdayının yıllık ürünü (rekoltesi) düşüktür. Buğdaylar kullanım alanlarına göre ekmeklik buğdaylar ve makarnalık buğdaylar olarak iki gruba ayrılır. Makarnalık buğdaylar, kalitesi makarna üretimindeki kalitesine bağlı olarak değişiklik gösteren durum buğdaylarıdır. Ekmeklik buğdaylar -35 °C’ye kadar düşen sıcaklıklara kısa süreliğine dayanabilir. Makarnalık buğday ise -15 °C’den düşük sıcaklıklara dayanamaz. Bu nedenle doğru yanıt C’dir.

Pirincin bileşiminde %77-90 karbonhidrat, %5-8 protein ve %2-3 yağ bulunur. Pirinç, Güney Asya, Güneydoğu Asya ve Doğu Asya’da bir milyardan fazla insanın temel besin maddesini teşkil eder. Güneydoğu Asya’da birçok dilde pirinç kelimesi aynı zamanda gıda anlamını da taşır. Pirinçte mineral ve vitamin bulunmadığı için seçeneklerde karbonhidrat, protein ve yağ aranacaktır. Bu nedenle doğru yanıt D’dir.

Yulaf üretimi açısından Türkiye’de İç Anadolu Bölgesi’nde Sivas, Niğde, Nevşehir, Ankara, Konya, Marmara Bölgesi’nde Çanakkale, Balıkesir ve Kocaeli öne çıkmaktadır. Ege ve Akdeniz Bölgeleri ile Orta ve Batı Karadeniz bölümleri yulaf ekilen diğer alanlardır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ve Doğu Karadeniz Bölümü’nde yetiştirilmediği, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise sınırlı alanlarda yulaf tarımı yapıldığı açıkça görülmektedir. Muş Doğu Anadolu bölgesinde yer alan bir ilimizdir ve Muş’ta yulaf yetiştiriciliği ön plana çıkmaz. Bunun için doğru Yanıt D’dir.

Siyez bulguru Türkiye’deki ilk Slow Food Presidia’sıdır. Siyez Bulguru 2012 yılında İtalya’nın Torino kentinde gerçekleştirilen Terra Madre-Salone Del Gusto festivalinde Türkiye’yi temsil etmiştir. Ayrıca, ‘Kastamonu Siyez buğdayının coğrafi işaretli ürün olması için başvurusu yapılmış olup, inceleme süreci devam etmektedir. Siyez bulgurunu tanıtmak yaygınlaştırmak amacıyla her yıl İhsangazi Sepetçioğlu ve Siyez Bulguru Festivali düzenlenmektedir. Bilecik Pazaryeri, Kastamonu Eflani, İhsangazi ve Merkez, Sinop Gerze ve Durağan, Samsun Asarcık’ta kaplıca tarımı yapılmıştır. Adana ve Konya’da henüz üretimine başlanmamıştır.  Bu nedenle doğru seçenek E’dir.

Başlıca tahil ürünleri buğday, pirinç, mısır, darı (kocadarı/sorgum, kumdaı, cindarı), çavdar, yulaf, arpa, tritikale (buğday ve çavdar melezi) ve kuşyemidir. Tahıl daneleri, çıplak ya da kavuzludur. Harmandan sonra buğday, çavdar ve mısır daneleri çıplak; kavuzlu buğday, çeltik, yulaf, darı ve kuşyemi ise kavuzlu olarak elde edilir.

Sıcak iklim tahıllarının başlıcaları, pirinç, mısır, darı ve kuşyemidir. Serin iklim tahıllarının başlıcaları ise buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale ve mahlut sayılabilir. Serin iklim tahılları 1-4 °C sıcaklıklarda çimlenebilirken sıcak iklim tahılları 8-12 °C’ye ihtiyaç duymaktadır. Sıcak iklim tahılları, serin iklim tahıllarından yaklaşık iki kat daha fazla toplam sıcaklık ister. Serin iklim tahılları büyüme ve gelişme dönemlerinde düşük sıcaklık, kapalı ve nem değeri yüksek hava şartları; olgunlaşma döneminde ise sıcak ve güneşli günler ister. Sıcak iklim tahılları ise tahıl türüne göre nem oranı değişmekle birlikte hem büyüme ve gelişme hem de olgunlaşma dönemlerinde yüksek sıcaklık ister. Başta pirinç sonra mısırın nem isteği oldukça yüksektir.

Tahıl unlarından nişasta çıkarıldıktan sonra geri kalan albüminli maddeye glüten adı verilmektedir.

Dünya tahıl üretimi incelendiğinde hem 2000 hem de 2013 yıllarında ilk sırayı mısır, ikinci sırayı pirinç, üçüncü sırayı buğday almaktadır.

TÜİK verilerine göre, Türkiye’de 2014 yılında tahıl tarımı yapılan alanların %67’si buğday, %24’ü arpa ve %6’sı mısıra ayrılmıştır. Pirinç, çavdar ve yulafın ekildiği alanların oranı %3’tür. Diğer tahılların (yulaf, kaplıca, darı, kuşyemi, mahlut, tritikale ve sorgum) toplam ekim alanı %1’e ulaşmamaktadır.

Dünya ticaretine konu olan buğday miktarı 150 milyon tondan fazla iken dünya ticaretine konu olan pirinç miktarı ise yaklaşık 42 milyon ton civarındadır. FAO raporuna göre dünya ticaretine hem ithalat hem ihracat bakımından en çok konu olan ürün buğdaydır; buğdayı sırasıyla mısır, pirinç, arpa, sorgum, yulaf ve çavdar takip etmektedir.

Çölyak Hastalığı öncelikle ince bağırsağı etkileyen glütene duyarlı sistematik bir hastalıktır. Buğday, arpa ve çavdarda bulunan glüten nedeniyle, bu ürünleri tüketenlerin bağırsaklarındaki besin emilimi yapılarının bozulmasına yol açarak besinlerin emilimini engelleyen ve ince bağırsağa hasar veren bir sindirim sistemi hastalığıdır. Pirinç ekmek yapımına uygun olmamasına rağmen, içerisinde gluten bulundurmamasından dolayı çölyak hastalığı olan kişiler için alternatif bir besin kaynağıdır.

FAO verilerine göre 2000 yılında dünyada 592.659.690 ton mısır üretilmiştir. 2013 yılında dünya mısır üretimi 1.018.248.616 tona yükselmiştir. 2013 yılında en çok mısır üreten ülkeler sırasıyla ABD, Çin, Brezilya, Arjantin, Ukrayna, Hindistan, Meksika, Endonezya, Fransa ve Kanada’dır. Sözü edilen bu 10 ülkenin toplam mısır üretimi 2000 yılında 472.787.820 ton; 2013 yılında 809.377.625 ton olmuştur. Bu durumuyla dünya mısır üretimin yaklaşık yarısı, bu ülkelerde üretilir.

Yulaf danesi içinde avenin maddesi bulunmaktadır. Bu nedenle bebeklerin, tayların ve çeki hayvanların beslenmesinde kullanılır. Yem olarak kullanılan yulaf, insan beslenmesi açısından da önemlidir ve kullanım alanı genişlemektedir. Yüksek alkollü içki üretiminde, hazır çorbalarda, bisküvi yapımında kullanılır.

FAO 2012 yılı verilerine göre dünyanın en büyük tahıl ithalatçısı 24,5 milyon ton ile Japonya’dır. Japonya’nın ardından 17,7 milyon ton ithalat ile Mısır ikinci sırada yer almaktadır. Bu iki ülkeyi sırasıyla; 16,9 milyon ton ile Meksika, 14,3 milyon ton ile Güney Kore ve 14 milyon ton ile Çin Halk Cumhuriyeti izlemektedir. Türkiye 4,8 milyon ton toplam tahıl ithalatı ile 24. sırada yer almaktadır.

Başlıca tahıl ürünleri buğday, pirinç, mısır, darı (kocadarı/sorgum, kumdaı, cindarı), çavdar, yulaf, arpa, tritikale (buğday ve çavdar melezi) ve kuşyemidir.

Sıcak iklim tahıllarının başlıcaları, pirinç, mısır, darı ve kuşyemidir. Serin iklim tahıllarının başlıcaları ise buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale ve mahlut sayılabilir.

2013 yılı itibariyle en çok tahıl üreten ülke 554.613.842 ton üretim ile Çin’dir.