GENEL VERGİ HUKUKU

Mülkîlik ilkesi her devletin kanunlarının o devletin ülkesinin, kural olarak, vatandaş ya da yabancı herkese ve bütün hukuki işlemlere uygulanmasıdır.

Kaynak ilkesi, bir devletin ülkesinde bulunan vergi konuları ile gerçekleşen vergiyi doğuran olayların o devletin vergilendirme yetkisine tabi olmasıdır.

Şahsîlik ilkesi vergilendirmenin ilgili olduğu işlemlerin cereyan ettiği yere göre değil, mükelleflerin vergilendiren devlet ile hukuki bağlarına, yani tâbiiyetlerine ve/ya da ikametgâhlarına göre vergilendirilmelerini ifade etmektedir.

Şahsîlik ilkesine göre, kişinin sadece vatandaşlık bağı ile bağlı olduğu devletin vergilendirme yetkisine tâbi olduğu benimsenmemektedir.  Bu ilkenin uygulanması bakımından kişinin belli bir süre bir ülkede ikamet etmesinin de aranması gerekmektedir.

Serbest bölgeler, serbest liman ve antrepolar, gümrük sınırları dışında sayıldığından vergilendirme yetkisinin kullanılabileceği alanın dışında tutulmaktadır.

Kaynak ilkesi, özellikle harçlar ve damga vergilerinde uygulanmaktadır.

Kaynak ilkesi, özellikle harçlar ve damga vergilerinde uygulanmaktadır. Ayrıca, gayrimenkul vergileri ile harcama vergileri de kaynak ilkesine dayanmaktadır. Veraset ve intikal vergileri alanında ise şahsîlik ilkesi uygulanır.

Emlâk Vergisi Kanunu mülkîlik (kaynak) ilkesini benimsemektedir. Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu Türk sicillerine kayıtlı motorlu kara, hava ve deniz taşıtlarını vergilendirdiğinden (MTVK.m.1), sicil esasına dayalı olarak mülkîlik (kaynak) ilkesini benimsemektedir. Damga Vergisi Kanunu, kural olarak, Türkiye’de düzenlenen ya da yabancı ülkelerde düzenlenerek Türkiye’de resmî dairelere ibraz edilen veya hükümlerinden yararlanılan kayıtları vergilendirerek mülkîlik (kaynak) ilkesini benimsemektedir (DVK.m.1). Gümrük Vergisi Kanunu’na göre, gümrük vergisi, Türkiye’ye ithalatta alınan bir vergi oldu¤undan (GK. m. 181 vd.), mülkîlik ilkesine dayanmaktadır. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesi, veraset ve intikal vergisinin uygulanma alanını hem mülkîlik hem de şahsîlik ilkelerine göre belirlemektedir.

Kanunların geleceğe yürümemesi ilkesine göre, kanunlar, yürürlükten kalktıktan sonraki olay ve işlemlere uygulan(a)maz.

Gelir Vergisi Kanunu, dar mükellefiyette kaynak ilkesini benimsemektedir.

Kaynak ilkesi, özellikle harçlar ve damga vergilerinde uygulanmaktadır. Çünkü, bu tür vergiler nitelikleri gereği geniş ölçüde yararlanma ilkesinin uygulanmasına elverişlidir. Bir ülkede yaşayan kişilerin tâbiiyetleri ve/ya da ikametgâhları ne olursa olsun, devletin sağladığı hizmetlerden yararlanmaları hâlinde, bu yararlanmanın karşılığını vergi biçiminde ödemeleri gerektiği kabul edilmektedir. Ayrıca, gayrimenkul vergileri ile harcama vergileri de kaynak ilkesine dayanmaktadır.
Dolaysız vergiler/şahsî vergiler ve veraset ve intikal vergileri alanında ise şahsîlik ilkesi geniş bir uygulama alanı bulmaktadır. Şahsîlik ilkesinin de en çok uygulananı ikametgâhı esas alan türüdür. Tâbiiyete, ikametgâha göre, daha seyrek olarak ve genellikle onu tamamlayıcı nitelikte başvurulmaktadır.

Kaynağı Türk ekonomisi olan bütün vergi konularının, Türk kanunlarına göre vergilendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle I doğru bilgi içerir.

Vergilendirme yetkisi, devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayandığından ve onun mali alandaki görünümünü oluşturduğundan, vergi kanunlarının mülkîliği ilkesi bu kabulün tabiî sonucudur. Başka bir deyişle, vergilendirme yetkisi, kural olarak, sadece ülkenin mali sınırları içinde uygulanabilmektedir. Bu anlamda bir ülkenin mali sınırları gümrük sınırlarına eşittir. Gümrük sınırlarının coğrafî sınırlardan farkı, coğrafî sınırlar içinde kalan bazı alanların mali yükümlülükler açısından ülke dışı sayılmalarıdır. Bu itibarla, serbest bölgeler, serbest liman ve antrepolar, gümrük sınırları dışında sayıldığından vergilendirme yetkisinin kullanılabileceği alanın dışında tutulmaktadır. Bu nedenle II yanlış bilgi içerir.

Bu ilkenin katı biçimde ve tek başına uygulanması hâlinde, vergi mükellefi olacak kişilerin tâbiiyeti ve ikametgâhı
önem taşımamaktadır. Bu ilke yönünden önemli olan husus, verginin kaynağının hangi ülke ekonomisi olduğudur. Örneğin, Türkiye’de yaşayan bir İngiliz ya da Alman, ikametgâhı Türkiye dışında olsa bile, Türkiye’de yaptığı işler, elde ettiği gelirler ya da sahip olduğu servet unsurları nedeniyle, Türk vergi kanunlarına tâbi olarak vergi mükellefi sayılmaktadır. Bu anlamda kaynak ilkesi, vergi kanunlarının mülkîliği ilkesinin bir başka görüntüsü ve ifadesidir. Bu nedenle III doğru bilgi içerir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, kanuni veya iş merkezinden biri Türkiye’de bulunan kurumlar tam mükelleftir. Tam yükümlü kurumlar, Türkiye’de elde ettikleri kazançlarla birlikte Türkiye dışında elde ettikleri kazançların tümü üzerinden vergilendirilmektedir (KVK.m.3/(1)). Bu itibarla, Kurumlar Vergisi Kanunu tam mükellefiyette, kanuni merkez veya iş merkezi esasına dayalı şahsîlik ilkesini benimsemektedir.

Vergi kanunlarının uygulama alanının belirlenmesinde iki ilke esas alınmaktadır. Bunlardan birincisi, egemenlik alanı (mülkîlik) ilkesi; ikincisi ise, şahsîlik (tâbiiyetikametgâh) ilkesidir.

Sürenin Sona Ermesi: Kanunların yürürlükten kalkmasının seyrek rastlanılan bir başka yolu da, süreli olarak çıkarılan bir kanunun süresinin dolması nedeniyle kendiliğinden yürürlükten kalkmasıdır. Bütçe Kanunları süreli kanunlardır.

Kanunların geleceğe yürümemesi ilkesine göre, kanunlar, yürürlükten kalktıktan sonraki olay ve işlemlere uygulanamaz. Bu, yeni kanunun eskisinden daha iyi olduğu düşüncesinin mantıkî sonucudur. Bu kuralın da istisnaları vardır.

Anayasa Mahkemesinin anayasaya aykırı olduğu yönünde verdiği karar ile denetime konu kural geleceğe etkili olarak
yürürlükten kalkmaktadır. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesininin anayasaya uygunluk denetimi sonucu verdiği anayasaya aykırılığa ilişkin karar nitelik itibariyle bir iptal kararı değil, bir kaldırma kararıdır. Çünkü, iptal kararı ile, bir hükmün, işlemin konulduğu/yapıldığı andan geçerli olmak üzere hukuk âleminden çıkarılması sağlanmaktadır. Başka bir deyişle, iptal kararı, hukuka aykırılığına karar verilen hüküm
ve/ya da işlemin yürürlüğe konulduğu ve/ya da yapıldığı/tesis edildiği andan geçerli olmak üzere hüküm ve sonuçlarını doğurmaktadır

Şahsîlik ilkesi, vergilendirmenin ilgili olduğu işlemlerin cereyan ettiği yere göre değil, mükelleflerin vergilendiren devlet ile hukuki bağına, yani tâbiiyetlerine ve/ya da ikametgâhlarına göre vergilendirilmelerini ifade etmektedir. Bu bakımdan, şahsîlik ilkesi kendi içinde “tâbiiyet” ve ikametgâh” ilkeleri olarak ikiye ayrılmaktadır.

Bir (vergi) kanun(un)da yürürlük tarihine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmaması hâlinde, Kanunların Sureti Neşir ve İlânı ve Meriyet Tarihi Hakkında Kanun uyarınca ilgili kanun, Resmî Gazete’de yayımını izleyen günden başlayarak kırkbeş gün sonra yürürlüğe girmektedir.

Anayasa Mahkemesinin bir kanunun ve/ya da kanun hükmünün anayasaya aykırı olduğu yönünde vermiş olduğu karar ile kanun ve/ya kanun hükmü yürürlükten kalkmaktadır. Yürürlükten kalkma tarihi ise Anayasa Mahkemesi kararının yürürlüğe girdiği tarihtir.Anayasa Mahkemesinin bir hükmün anayasaya aykırılığı yönünde verdiği karar, bu kararın Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihten başlayarak hüküm ve sonuçlarını doğmaktadır. Hatta, kararın Resmî Gazete’de yayımlandığı tarihte yürürlüğe girmesi, düzenleme boşluğuna yol açacaksa yürürlük tarihinin yayım tarihinden başlayarak bir yıla kadar ertelenmesi de mümkündür.