GENEL VERGİ HUKUKU

Mülkîlik ilkesi: Her devletin
kanunlarının o devletin
ülkesinin, kural olarak,
vatandaş ya da yabancı
herkese ve bütün hukuki
işlemlere uygulanmasıdır.

Kaynak ilkesi: Bir devletin
ülkesinde bulunan vergi
konuları ile gerçekleşen
vergiyi doğuran olayların o
devletin vergilendirme
yetkisine tabi olmasıdır.

Zaman bakımından bir vergi
kanununun aynı zamanda
(aynı dönemde) aynı konuya
birden fazla uygulanmasına
iç hukuk bakımından
mükerrer (çifte) vergileme
denilmektedir.

Kanunların mekân bakımından uygulama sınırlarını ve devletlerarası mükerrerliği önlemek için yapılan mükerrer (çifte) vergilendirmeyi önleme andlaşmaları uluslararası(devletlerarası) hukukun kapsamına girer.

Genel olarak bütün kanunlarda olduğu gibi, vergi kanunlarının yürürlüğe
girebilmeleri için de en önemli şart yayımlanmalarıdır.(Resmi gazetede)

Bir (vergi) kanun(un)da yürürlük tarihine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmaması
hâlinde, Kanunların Sureti Neşir ve ilânı ve Meriyet Tarihi Hakkında Kanun
uyarınca ilgili kanun, Resmî Gazete’de yayımını izleyen günden başlayarak 45 gün sonra yürürlüğe girmektedir?

Bir kanunun yürürlükten kalkması çeşitli yollarla
olabilmektedir. Bunlardan en doğal olanı ve en sık rastlanılanı Bir kanunu diğer bir kanunun yürürlükten kaldırmasıdır.

Kanunların yürürlüğe
girmeden önceki olay ya da
işlemlere
uygulan(a)mamasına Kanunların geçmişe yürümemesi ilkesi denir.

Şahsîlik ilkesinin de en çok uygulananı
ikametgâhı esas alan türüdür. Tâbiiyete, ikametgâha göre, daha seyrek olarak
ve genellikle onu tamamlayıcı nitelikte başvurulmaktadır.

Kanunların geleceğe yürümemesi ilkesine göre, kanunlar, yürürlükten kalktıktan sonraki olay ve işlemlere uygulan(a)maz.

Soyut kanun hükümlerinin somut olaylara uygulanabilmesi için üzerinde durulmas›
gereken hususlardan biri de hukuk kurallar›n›n anlam bak›m›ndan uygulanmas›n›n,
yani hukuk kurallar›n›n yorumlanmas›n›n ne anlama geldi¤inin belirlenmesi/bilinmesidir.
Hukuka uygun bir uygulaman›n yap›labilmesi, hukuk kurallar›n›n
isabetli bir biçimde yorumlanmas›na ba¤l›d›r. Baflka bir deyiflle, hâkimin bir soyut
hukuk kural›n› somut bir olaya uygulayabilmesi, o kural›n yorumlanmas›n› gerektirmektedir.

Kanunların geçmişe yürütülmemesi, kanunların yürürlüğe girdikleri tarihten sonraki olaylara uygulanmasıdır.

Yürürlükten kaldırma açık (sarih) olabileceği gibi üstü kapalı (zımnî) da olabilmektedir. Bir kanun, Kaldırılan Hükümler başlığı altında getirdiği hükümlerle bir kanunu ya da bir kanunun bazı hükümlerini açık bir biçimde yürürlükten kaldırabilmektedir. Ancak, kanunlarda her zaman bu şekilde açık ifadelere yer verilmemektedir. Çoğu zaman, yeni çıkan kanun hükümlerine aykırı hükümlerin yürürlükten kaldırıldığı belirtilmektedir. Ne var ki, bu aykırılığı belirleyebilmek her zaman kolay olamamaktadır. Bu konuda genel kural, yeni kanunun eski kanunu yürürlükten kaldırmasıdır. Ancak, kanunların genel ya da özel nitelikte olmaları bu genel kuralın her zaman geçerli olmasını engellemektedir. İki genel ya da iki özel kanunun çatışması hâlinde sözü edilen kural geçerlidir. Kanunlardan biri genel, diğeri özel ise bu durumda genel kanun özel kanundan önce yürürlüğe girmişse özel kanunun genel kanunu kendi uygulama alanı yönünden yürürlükten kaldırdığı kabul edilmektedir. Özel kanun genel kanundan önce yürürlüğe girmişse bu durumda kanun koyucunun iradesinin araştırılması gerekmektedir.

Yürürlükten kaldırma açık (sarih) olabileceği gibi üstü kapalı (zımnî) da olabilmektedir. Bir kanun, Kaldırılan Hükümler başlığı altında getirdiği hükümlerle bir kanunu ya da bir kanunun bazı hükümlerini açık bir biçimde yürürlükten kaldırabilmektedir. Ancak, kanunlarda her zaman bu şekilde açık ifadelere yer verilmemektedir. Çoğu zaman, yeni çıkan kanun hükümlerine aykırı hükümlerin yürürlükten kaldırıldığı belirtilmektedir. Ne var ki, bu aykırılığı belirleyebilmek her zaman kolay olamamaktadır. Bu konuda genel kural, yeni kanunun eski kanunu yürürlükten kaldırmasıdır. Ancak, kanunların genel ya da özel nitelikte olmaları bu genel kuralın her zaman geçerli olmasını engellemektedir. İki genel ya da iki özel kanunun çatışması hâlinde sözü edilen kural geçerlidir. Kanunlardan biri genel, diğeri özel ise bu durumda genel kanun özel kanundan önce yürürlüğe girmişse özel kanunun genel kanunu kendi uygulama alanı yönünden yürürlükten kaldırdığı kabul edilmektedir. Özel kanun genel kanundan önce yürürlüğe girmişse bu durumda kanun koyucunun iradesinin araştırılması gerekmektedir.

Yürürlükten Kaldırma (İlga Etme): Bir kanunun yürürlükten kalkması çeşitli yollarla olabilmektedir. Bunlardan en doğal olanı ve en sık rastlanılanı, bir kanunu diğer bir kanunun yürürlükten kaldırmasıdır. Kanunlar belirli ihtiyaçları karşılamak amacıyla çıkarılmakta ve bu ihtiyaçları karşılayabildikleri sürece yürürlükte kalmaktadır. Zamanla kanunların eskimesi, günün şartlarına ve ihtiyaçlarına cevap veremeyecek hâle gelmesi durumunda ya yürürlükte olan kanunların bazı hükümlerinin değiştirilmesi yoluna gidilmekte ya da bunların yerine yeni kanunlar çıkarılmaktadır. Birinci durumda, yeni çıkarılan kanunla yürürlükteki kanunun bazı maddeleri değiştirilmekte ve yeni hükümler eskilerinin yerine geçmektedir. İkinci durumda ise aynı alanda yeni bir kanunun kabulü ve yürürlüğe girmesi hâlinde, eski kanun yürürlükten kalkmakta ve yeni kanun hükümlerinin uygulanması gerekmektedir.

Kanunların yayımı onların yürürlüğe girmeleri için gerekli bir şart olduğu hâlde, yeterli değildir. Çünkü, yürürlük tarihinin belirlenmesi/bilinmesi gerekmektedir. Kanunlar, genellikle ne zaman yürürlüğe girecekleri konusunda açık bir hükme yer vermektedir. Bu durumda kanun, o tarihte yürürlüğe girmektedir. Bu hüküm, ilgili kanunun yürürlük maddesinde yer almaktadır. Kanunlar genellikle yayımı
tarihinde yürürlüğe gireceklerini belirtmektedir. Bazı hâllerde, kanunun yürürlük tarihi olarak yayımı tarihinden başka bir tarihde kararlaştırılabilmektedir. Bu tarih, genellikle gelecekteki bir tarih olmaktadır.
Bir (vergi) kanun(un)da yürürlük tarihine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmaması hâlinde, Kanunların Sureti Neşir ve İlânı ve Meriyet Tarihi Hakkında Kanun uyarınca ilgili kanun, Resmî Gazete’de yayımını izleyen günden başlayarak kırkbeş gün sonra yürürlüğe girmektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 7 ve 8’inci maddeleri, Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişileri, “dar mükellef” olarak nitelendirmekte ve bunların yalnız Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları üzerinden vergilendirilmesini kabul etmektedir. Bu anlamda Gelir Vergisi Kanunu, dar mükellefiyette kaynak ilkesini
benimsemektedir.

Gelir Vergisi Kanunu, Türkiye’de yerleşmiş olanları; resmî daire ve müesseseler veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup, adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşlarını, “tam mükellef” olarak tanımlamaktadır
(GVK.m.3). Tam mükelleflerin, hangi ülkede olursa olsun, elde ettikleri bütün gelirler toplanarak vergilendirilmektedir. Bu itibarla, Gelir Vergisi Kanunu’nun 3’üncü maddesi, tam mükellefiyette ikametgâh esası ile tâbiiyet esasına dayalı şahsîlik ilkesini benimsemektedir.

Kaynak ilkesi: Bir devletin ülkesinde bulunan vergi konuları ile gerçekleşen vergiyi doğuran olayların o devletin vergilendirme yetkisine tabi olmasıdır.

Şahsîlik ilkesi: Vergilendirmenin ilgili olduğu işlemlerin cereyan ettiği yere göre değil, mükelleflerin vergilendiren devlet ile hukuki bağlarına, yani tâbiiyetlerine ve/ya da ikametgâhlarına göre vergilendirilmelerini ifade etmektedir.