GENEL VERGİ HUKUKU

Devletin yapısını, organlarını ve işleyişini düzenleyen, kamu hak ve özgürlüklerini teminat altına alan, normlar hiyerarşisinde en üst konumda yer alan
kanun Anayasa'dır.

Anayasalar günlük vergi pratiği bakımından doğrudan uygulanabilir hükümler içermeseler de, bir ülkenin vergi sisteminin biçimlenmesinde etkin bir rol oynarlar. Bunun temelinde, kanunların Anayasa’ya aykırı olamayacağı prensibi yatar. Bütün kanunlar gibi vergi kanunlarının da anayasaya uygun olması gerekir. Aksi halde, Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilme riski söz konusu olur. Bir vergi kanununun ya da kanunun belli bir hükmünün iptal edilerek yürürlükten kalkması sonuçta bütün vergi uygulamasını etkiler.

Kanun, TBMM tarafından, kanun adında ve kanun yapma usullerine göre çıkartılan, genel, soyut, sürekli ve yaptırımı olan yazılı kurallardır. Kanunlar, Anayasanın 73’üncü maddesinin 3’üncü fıkrası hükmü gereği vergi hukukunda temel kaynak niteliği taşımaktadır. Verginin konulması, kaldırılması ve değiştirilmesi ilke olarak kanunla yapılabilir. Buna, vergilerin kanuniliği ilkesi diyoruz.

Vergi kanunlarının verginin temel unsurlarını (verginin konusunu, verginin mükellefini, vergiyi doğuran olayı, verginin matrahını, yükümlüsünü, oranını, muafiyetini, indirimini, istisnasını, zamanaşımını, vb.) da açıkça düzenlemiş olması gerekmektedir. Bu kurucu unsurları taşımayan bir düzenleme biçimsel anlamda vergi yasası adını taşısa bile maddi anlamda vergi yasası olarak nitelendirilemez. Bunun yanında, vergi kanunları ilk defa konulurken istisna ve muafiyetler de belirtilmelidir. Çünkü istisna ve muafiyetlerin değiştirilmesi, aşağı ve yukarı sınırlar içinde kalmak şartı ile Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile de yapılabilmektedir. Ayrıca, şekle ilişkin bazı yükümlülüklerin de kanunda belirtilmesi gerekir. Buradan da anlaşılacağı gibi vergiye ilişkin temel düzenlemeler ancak kanunla yapılabileceğinden, vergi kanunları vergi hukukunun asli kaynakları içerisinde yer almaktadır.

Vergi kanunlarını diğer kanunlardan ayıran diğer bir unsur da vergi kanunlarının uygulanabilmesi için sadece Resmî Gazete’de yayınlanmasının yeterli görülmemesidir. Vergi kanunlarının her zaman uygulanabilmesi için yıllık olarak düzenlenen “Bütçe Kanunu” içerisinde yer alması gerekir. Bütçe Kanunu, bir yıl içerisinde devlet gelirlerinin toplanması ve kamu harcamalarının yapılması için yasama organının yürütme organına verdiği izni gösteren bir kanundur. Vergi hukukunun bütçe ile ilişkisi, bütçenin kamu hizmetlerinin finansmanını sağlamak için gerekli olan vergi gelirlerinin toplanmasına izin vermesidir. Bütçe kanunu ile izin verilmemesi hâlinde vergi kanunu yürürlükten kalkmış sayılmaz, sadece o yıl içerisinde askıda kalır. Yani uygulanması durdurulmuş olur. Bu durumda vergilerin toplanabilmesi için vergi kanunlarının, yıllık olarak hazırlanan bütçe kanunlarının (C) cetvelinde yer alması gerekmektedir. Buna “ön izin ilkesi” denir.

Vergi Usul Kanunu, gümrük vergisi dışındaki bütün vergiler için geçerli olan temel usul kurallarını içerir. Türk hukukunda kamu idarelerine yönelik genel bir usul yasası olmamasına karşın, vergi idaresine yönelik usul kuralları Vergi Usul Kanununda toplanmıştır.

Uluslararası vergi antlaşmaları, Cumhurbaşkanı kararı ile onaylanır. Bir uluslararası antlaşmanın onaylanması veya bunlara katılmanın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından bir kanunla uygun bulunmasına bağlıdır. İşte yasama organı bu aşamada müdahil olmaktadır. Uluslararası antlaşmalar, Dışişleri ve Maliye Bakanlığı bürokratları tarafından hazırlanarak paraf edilir. Ancak, bu taslağın devleti bağlayıcı olabilmesi için Cumhurbaşkanı kararı ile onaylanması gerekir. Bu onayın yapılabilmesi için yasama organının bu onayı bir kanunla uygun bulması gerekir. Ancak, ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan antlaşmalar, devlet maliyesi bakımından bir yüklenme getirmiyor ise kişi hâllerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmuyor ise veya daha önce onaylanmış bir antlaşmanın uygulama antlaşması şeklinde ise Meclisin onayına ihtiyaç duyulmaz.

Cumhurbaşkanlığın kararları, Cumhurbaşkanının yürütme yetkisinden kaynaklanan idari kararlarıdır. Vergileme konusunda vergi kanunları ile belirlenmiş olan alt ve üst sınırlar arasında kalmak kaydıyla vergilerin istisna, muafiyet indirim ve oranlarında değişiklik yapma yetkisi Cumhurbaşkanlığı Kararları ile düzenlenebilir. Bu kararlar idari işlem olması nedeniyle idari yargının denetimine tabidir. Görevli mahkeme ise Danıştay’dır (Danıştay Kanunu md 24/1-a).

Yönetmelikler, başbakanlık, bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları tarafından kendi görev alanlarını ilgilendiren konularda, kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını göstermek üzere ve bunlara aykırı olmamak koşuluyla çıkardıkları, düzenleyici işlemlerdir (AY md 124). Hangi yönetmeliklerin RG’de yayımlanacağı kanunla belirtilir. Yönetmelikler, normlar hiyerarşisinde kendinden önce gelen Anayasa, kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri gibi hukuk kaynaklarına aykırı hükümler getiremezler. Yönetmelikler hakkında da kanunlara aykırılık sebebiyle Danıştayda iptal davası açılabilmektedir. Yönetmelikler de tüzükler gibi verginin temel unsurları hakkında düzenleme yapamazlar ve vergi hukukunda yardımcı kaynak niteliğindedirler. Bunun yanında yönetmeliklerin yürürlüğe konulabilmesi için tüzükler gibi Danıştay incelemesinden geçirilmeleri de gerekmemektedir. Ancak mali konular hakkında çıkarılacak olan yönetmelikler Sayıştay’ın görüşü alınarak yürürlüğe konulacaktır.

Anayasa Mahkemesinin iptal kararı, kanunlarla konulmuş bir vergiyi ortadan kaldırmış olması nedeniyle esas kaynak olma niteliğine sahiptir. Vergi hukuku kaynaklarının Anayasaya uygunluğu yönünden denetiminde Anayasa, mahkemenin yetkisini iki konuda sınırlandırmaktadır. Bunlardan ilki usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan uluslararası vergi anlaşmaları hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine gidilemez (Anayasa md 90/5). ‹kincisi ise olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz (Anayasa md 148/1).

Uluslararası vergi anlaşmaları yasama organından doğan kaynaklar arasında yer almaktadır. Doğru cevap A'dır.

Bu ilke sayesindedir ki gerek mecliste muhalefetin karşı koyuşu, gerekse dördüncü kuvvet olarak adlandırılan basın-yayın organlarının bilgilendirmesi toplumsal tepkinin açığa çıkmasına imkân verir.  Doğru cevap D'dir.

Vergilerin toplanabilmesi için vergi kanunlarının, yıllık olarak hazırlanan bütçe kanunlarının (C) cetvelinde yer alması gerekmektedir. Buna “ön izin ilkesi” denir.

Her mali yılda devletin ve diğer idarelerin toplayacağı kamu gelirlerinin yasal dayanağını gösteren bütçe cetveli C cetvelidir. Doğru cevap C'dir.

İdari Yargılama Usulü Kanunu ise yargı aşamasında uygulanacak usul kurallarını düzenler. Diğer şıklardaki kanunlar  maddi yükümlülüğe ilişkin kanunlardır. Doğru cevap B'dir.

Uluslararası vergi antlaşmaları, Dışişleri ve Maliye Bakanlığı bürokratları tarafından hazırlanarak paraf edilir. Ancak bu taslağın devleti bağlayıcı olabilmesi için hangi Cumhurbaşkanı kararı ile onaylanması gerekmektedir. Doğru cevap C'dir.

Vergileme konusunda vergi kanunları ile belirlenmiş olan alt ve üst sınırlar arasında kalmak kaydıyla vergilerin istisna, muafiyet indirim ve oranlarında değişiklik yapma yetkisi Cumhurbaşkanlığı kararları ile düzenlenebilir. Doğru cevap E'dir.

Başbakanlık, bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları tarafından kendi görev alanlarını ilgilendiren konularda, kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını göstermek üzere ve bunlara aykırı olmamak koşuluyla çıkarılan düzenlemelere "yönetmelik" denmektedir. Doğru cevap A'dır.

Vergi kanunlarının uygulanmasını kolaylaştırmak üzere Hazine ve Maliye Bakanlığı veya Gelir idaresi Başkanlığı tarafından çıkarılan ve kanunların açıklanmasını ve yorumlanmasını kapsayan düzenlemeler "Genel tebliğ"dir. Doğru cevap E'dir.

Özelge talepleri, mükellefler ile vergi sorumluları, bunların mirasçıları, yetki belgesine sahip kanuni temsilcileri veya vekillerince yapılır. Doğru cevap E'dir.