GENEL VERGİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 9

Vergi mükelleflerine olumlu ya da olumsuz bir talepte bulunma yetkisi veren ve ihlal edildiğinde hukuki koruma sağlayan haklara mükellef hakları denir.

Özel haklar; niteliklerine göre mutlak haklar ve nispi haklar; konularına göre malvarlığı hakları ve kişilik hakları; devredilebilmesine göre devredilebilen ve devredilemeyen haklar; amaçlarına göre yenilik do.uran haklar ve yenilik doğurmayan haklar olarak sınıflandırılır.

İngiltere’de 1215 yılında imzalanan Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlükler Ferman›), kralın ve dolayısıyla devletin vergilendirme yetkisinin ilk kez sınırlandırıldığı ve hukuk devleti fikrinin tarihi önderi konumuna sahip olan bir belgedir.

Ülkemizde mükellef haklarının korunmasına yönelik olarak kamu denetçiliği (ombudsmanlık) kurumu 2012 yılından itibaren idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri incelemektedir.

Mükellef haklarını düzenleyen temel kaynaklar; anayasa, kanun ve uluslararası anlaşma veya sözleşmelerdir.

Yazılı, genel, sürekli ve soyut hukuk kuralları olup, anayasadan sonra vergi hukukunun en önemli, zorunlu ve bağlayıcı kaynağına KANUN denir.

Mükelleflerin, gerek vergi sisteminin işleyişi konusunda genel, gerekse kendilerine yönelik sübjektif bireysel idari işlemler konusunda özel bilgi talep edebilme hakkına Bilgi Alma  Hakkı denir.

Aktif statü hakları (katılma hakları), vatandaşa siyasal görüş ve tutumlarını açıklama, örgütlenme, oy kullanma, referandum, seçme ve seçilme yollarıyla toplum yönetiminde söz sahibi olma ve kararlara katılma yetkisini veren siyasal haklara denir.

Mükellef haklarından, bilgi alma hakkı, temsilci kullanma hakkı ile tarh ve tahsil sırasındaki haklar, idari yollar sırasındaki haklar, yargılama sırasındaki haklar ve denetim sırasındaki haklar ise mükellefler için devletten bir talepte bulunduklarında kullanabilecekleri ve bu bakımdan “isteme hakları” olarak da adlandırılan pozitif statü haklarındandır.

Mükellef haklarını düzenleyen yardımcı kaynaklar, mükellef hakları bildirgeleri ve diğer idari düzenlemelerdir.

Bilgi alma hakkı çerçevesinde mükellefler vergi sistemiyle ilgili güncel bilgilere ulaşabilmeli, istedikleri zaman işlemleriyle ilgili bilgileri edinebilmelidirler. Mükelleflerin vergileme ile ilgili işlem ve düzenlemelerden haberdar edilmesi için vergi mevzuatının yayınlanması gerekir.

Belirlilik hakkı, vergilemede istikrar ilkesinin bir yansıması olarak ortaya çıkmakta ve mükelleflerin yürüttükleri faaliyetlerin vergiye ilişkin sonuçlarını önceden bilmelerini ifade etmektedir.

Terkinden yararlanma hakkı: Vergi hukukunda terkin, bazı koşulların varlığı durumunda devletin kamu alacağını bütün hukuki sonuçları ile birlikte ortadan kaldıran bir idari işlemdir. Terkin, gerekli koşulların oluşması durumunda mükelleflere vergi borcundan kurtulma olanağı sağlamaktadır. Terkin özellikle doğal afetler nedeniyle zarar gören mükelleflerin yararlanabileceği bir haktır.

Vergi hatalarının düzeltilmesini isteme hakkı, mükelleflerin idari çözüm yolları sırasındaki haklarından birisidir.

Bilgi alma hakkı İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi tarafından karara bağlanan ve mükellefler açısından sonuç doğuran haklardan birisi değildir.

Ombudsman; idarenin eylem ve işlemlerini denetleyen ve hukuka aykırı bulduğu işlemlerin geri alınması için idare nezdinde girişimlerde bulunan fakat bağlayıcı kararlar alamayan bağımsız bir devlet organıdır.

Türk vergi hukukunda da Vergi Usul Kanunu’nun çeşitli maddelerinde mükellefin yararlanabileceği haklar dağınık bir şekilde düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda mükellef hakları ile ilgili düzenlemeler mevcuttur.

Negatif statü hakları (koruyucu haklar) kişinin; vicdan hürriyeti, düşünce hürriyeti, kişi güvenliği, konut dokunulmazlığı gibi devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulamayacak özel alanının sınırlarını çizen hürriyetlerdir. Bunlar devlete sadece bir karışmama ödevi yüklerler. Bu durum devletin hiçbir şey yapmaması sonucu doğurduğu için negatif bir davranış olarak görülür. Anayasalarda da bu haklar “kişinin hak ve ödevleri” başlığı altında toplanır ve bu sebeple “kişisel haklar” olarak da adlandırılır.

Pozitif statü hakları (isteme hakları), sağlık hakkı, öğrenim hakkı, çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı gibi vatandaşa devletten olumlu bir davranış, bir hizmet ve yardım isteme imkânı tanıyan ve devlete sosyal alanda belirli ödevler ve görevler yükleyen haklardır. Bu hakların çoğunluğu sosyal devlet anlayışına bağlı olarak, sosyal ve ekonomik alana ilişkindir. Anayasada bu bölüm “sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler” başlığı altında düzenlendiğinden, bu haklara “sosyal haklar” da denir.

Pozitif statü hakları (isteme hakları), sağlık hakkı, öğrenim hakkı, çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı gibi vatandaşa devletten olumlu bir davranış, bir hizmet ve yardım isteme imkânı tanıyan ve devlete sosyal alanda belirli ödevler ve görevler yükleyen haklardır. Bu hakların çoğunluğu sosyal devlet anlayışına bağlı olarak, sosyal ve ekonomik alana ilişkindir. Anayasada bu bölüm “sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler” başlığı altında düzenlendiğinden, bu haklara “sosyal haklar” da denir.