GENEL VERGİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 14

Mali Hukuk: Mali yükümleri, kamu gelirlerinin toplanmasını, kamu harcamalarının yapılmasını, bütçeyi, kamu mallarını ve kamu borçlarını ilgilendiren kuralları ve bunlardan kaynaklanan anlaşmazlıkları/ uyuşmazlıkları inceleyen bir hukuk dalıdır. Doğru cevap B'dir.

Vergi, devletin ve/ya da devletten vergilendirme yetkisi alan diğer kamu idarelerinin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla, kanuna dayanarak ve usulüne uygun olarak, gerçek ve tüzel kişilerden, hukuki cebir altında, karşılıksız olarak ve geri vermemek üzere aldıkları iktisadî değerler/paralardır.

Özelge: Mükelleflerin ve vergi sorumlularının vergi durumları ve vergi uygulaması bakımından, kendilerince açık olmayan ve tereddüt ettikleri konular hakkında yazılı olarak açıklama talebinde bulunmaları üzerine yetkili makamlarca kendilerine verilen yazılı görüştür.

Anayasa Mahkemesinin anayasaya aykırı olduğu yönünde verdiği karar ile denetime konu kural geleceğe etkili olarak
yürürlükten kalkmaktadır. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesininin anayasaya uygunluk denetimi sonucu verdiği anayasaya aykırılığa ilişkin karar nitelik itibariyle bir iptal kararı değil, bir kaldırma kararıdır. Çünkü, iptal kararı ile, bir hükmün, işlemin konulduğu/yapıldığı andan geçerli olmak üzere hukuk âleminden çıkarılması sağlanmaktadır. Başka bir deyişle, iptal kararı, hukuka aykırılığına karar verilen hüküm
ve/ya da işlemin yürürlüğe konulduğu ve/ya da yapıldığı/tesis edildiği andan geçerli olmak üzere hüküm ve sonuçlarını doğurmaktadır

Zamanaşımı süresinin dolması halinde, yürürlükteki bir hukuk kuralı, süjenin-kişinin-vergiyi doğuran olayın-hukuka aykırı fiilin-vergilendirme işleminin şartları nedeniyle uygulanmamaktadır. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

Deyimsel yorum: Kuralın anlamının, kural metninde yer alan kelimelere, bu kelimelerin cümle içinde yerlerine, diğer bir deyişle dilbilgisi kurallarına göre belirlenmesidir. Hareket noktasını kuralda yer alan kelimelerin oluşturduğu deyimsel yorum yöntemi, kuralın gerçek iradesinin kuraldaki kelimelere yansıdığı temel varsayımına dayanır.

Yorum türleri, yorum faaliyetinde bulunan organ ya da kişiler dikkate alınarak yapılan bir sınıflandırmadır ve yasama yorumu, idari yorum, yargısal yorum, bilimsel yorum olarak dörde ayrılmaktadır.

Günlük dilde “vergi ödevlisi” ile “vergi yükümlüsü” eş anlamlı kullanılmaktadır. Vergi yükümlülerinin, vergi borcunu ödeme ödevi Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 1’inci fıkrasında “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.” biçiminde açıkça ifade edilmiştir. O hâlde vergi yükümlüsünün, vergi ödevi ilişkisindeki temel ödevi vergi borcunu ödemektir. Yine Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında ifadesini bulan vergilerin yasallığı ilkesi uyarınca, vergilendirmeye ilişkin tüm asli unsurların bu bağlamda da yükümlü sıfatının yasayla belirlenmesi gerekir. Nitekim, Türk Vergi Sistemi’nde her bir vergi kanununda verginin yükümlüsü özel olarak tanımlanmıştır. Söz gelimi gelir vergisinin yükümlüsü, Gelir Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesinde gelir elde eden gerçek kişi, emlak vergisinin yükümlüsü, Emlak Vergisi Kanunu’nun 3’üncü maddesinde gayrimenkulün maliki olarak belirlenmiştir.

Günlük dilde “vergi ödevlisi” ile “vergi yükümlüsü” eş anlamlı kullanılmaktadır. Vergi yükümlülerinin, vergi borcunu ödeme ödevi Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 1’inci fıkrasında “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.” biçiminde açıkça ifade edilmiştir. O hâlde vergi yükümlüsünün, vergi ödevi ilişkisindeki temel ödevi vergi borcunu ödemektir. Yine Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında ifadesini bulan vergilerin yasallığı ilkesi uyarınca, vergilendirmeye ilişkin tüm asli unsurların bu bağlamda da yükümlü sıfatının yasayla belirlenmesi gerekir. Nitekim, Türk Vergi Sistemi’nde her bir vergi kanununda verginin yükümlüsü özel olarak tanımlanmıştır. Söz gelimi gelir vergisinin yükümlüsü, Gelir Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesinde gelir elde eden gerçek kişi, emlak vergisinin yükümlüsü, Emlak Vergisi Kanunu’nun 3’üncü maddesinde gayrimenkulün maliki olarak belirlenmiştir.

Günlük dilde “vergi ödevlisi” ile “vergi yükümlüsü” eş anlamlı kullanılmaktadır. Vergi yükümlülerinin, vergi borcunu ödeme ödevi Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 1’inci fıkrasında “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.” biçiminde açıkça ifade edilmiştir. O hâlde vergi yükümlüsünün, vergi ödevi ilişkisindeki temel ödevi vergi borcunu ödemektir. Yine Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında ifadesini bulan vergilerin yasallığı ilkesi uyarınca, vergilendirmeye ilişkin tüm asli unsurların bu bağlamda da yükümlü sıfatının yasayla belirlenmesi gerekir. Nitekim, Türk Vergi Sistemi’nde her bir vergi kanununda verginin yükümlüsü özel olarak tanımlanmıştır. Söz gelimi gelir vergisinin yükümlüsü, Gelir Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesinde gelir elde eden gerçek kişi, emlak vergisinin yükümlüsü, Emlak Vergisi Kanunu’nun 3’üncü maddesinde gayrimenkulün maliki olarak belirlenmiştir.

Vergi yükümlülüğünün kanundan doğması, yükümlüyü değiştirmeye veya yükümlülüğün devrine yönelik sözleşmelerin vergi idaresini bağlamaması sonucunu beraberinde getirmiştir. Diğer bir söyleyişle, yalnızca kanundan doğabilen vergi yükümlülüğü, kural olarak sözleşmeyle devredilemez. Ancak bu amaçla yapılan sözleşmeler, sözleşmenin tarafları arasında, iç ilişkide hüküm ve sonuç doğurabilir fakat böyle bir sözleşme mevcut olsa dahi vergi idaresi yükümlüyü muhatap alır. Bu işleyiş VUK m. 8/3’de “Vergi kanunlarıyla kabul edilen hâller müstesna olmak üzere, mükellefiyete veya vergi sorumluluğuna müteallik özel mukaveleler vergi dairelerini bağlamaz.” şeklinde ifade edilmiştir.

Vergi yükümlüsünün ödevi, maddi ve şekli ödevler bütününden oluşabileceği gibi, sadece şekli ya da sadece maddi ödevden de ibaret olabilir. Gerçekten bazı durumlarda vergi yükümlüsünün yalnızca şekli ödevleri bulunmaktadır. Söz gelimi, Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbapları, ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile yıllık beyanname vermekle mükelleftirler. Benzer hükümler Gider Vergileri Kanunu’nun 47’nci maddesinin e bendi ile Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 40’ıncı maddesinin 3’üncü fıkrasında da yer almaktadır. Görüldüğü üzere, burada belirtilen yükümlülerin vergi borcu ödevi (maddi ödev) bulunmamasına rağmen şekli bir ödev olan beyanname verme ödevi bulunmaktadır. Vergi Usul Kanunu’nun 160’ıncı maddesinde düzenlenen “işi bırakma”yı bildirme ödevi de yükümlünün yalnızca şekli ödevli olmasının vergi mevzuatımızdaki örneklerinden biridir. Vergi yasaları uyarınca vergi yükümlülerinin bazı durumlarda sadece vergi borcu ödevi ile yükümlendirildiği, bu ödev dışında hiçbir şekli ödevinin bulunmadığı durumlar da söz konusu olabilmektedir. Örneğin, Harçlar Kanunu’na göre yükümlülerin maddi ödevleri dışında herhangi bir şekli ödevi bulunmamaktadır. Yine VUK’nun 10’uncu maddesinde belirtilen küçükler ve kısıtlılar yalnız maddi ödevi olan vergi yükümlüleridir. Zira, bu yükümlülerin şekli ödevleri, duruma göre, veli, vasi veya kayyım tarafından yerine getirilir.

VUK m. 11’de vergi kanunlarının öngördüğü belli durumlarda, yaptıkları veya yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar vergi sorumlusu olarak kabul edilmiştir. Vergi kesenlerin sorumluluğu olarak adlandırılan bu duruma örnek olarak Gelir Vergisi Kanunu m. 94 verilebilir. Bu madde uyarınca kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri,  sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya ziraî işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler belli ödemeleri nakden veya hesaben yaptıkları sırada, lehine ödeme yapılanın gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar. Buna göre bir limited şirket, ücretli çalışanına yapacağı maaş ödemesinden, gelir vergisini kesmek ve vergi dairesine beyan ederek ödemek zorundadır. Görüldüğü üzere bu örnekte ücretli vergi yükümlüsüyken limited şirket vergi sorumlusudur. Limited şirket yükümlünün hem maddi vergi ödevini hem de şekli vergi ödevini yerine getirir.

Tüzel kişilerin vergisel ödevleri için belirlenmiş sorumlu, bunların kanuni temsilcileridir. Bu durumda anonim şirketlerde yönetim kurulu başkanı, üyesi veya üyeleri sorumlu iken limited şirketlerde şirket müdürü, kooperatiflerde yönetim kurulu, kolektif şirketlerde ortaklardan her biri vergi sorumlusudur.

Tüzel kişilerin vergisel ödevleri için belirlenmiş sorumlu, bunların kanuni temsilcileridir. Bu durumda anonim şirketlerde yönetim kurulu başkanı, üyesi veya üyeleri sorumlu iken limited şirketlerde şirket müdürü, kooperatiflerde yönetim kurulu, kolektif şirketlerde ortaklardan her biri vergi sorumlusudur.

Vergi hukukunda sorumluluğun bağımlılığı ilkesi: Sorumluluğun vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi ile doğması ve vergi borcunun ifası ile ortadan kalkmasıdır.

Vergi sorumlularının takas talebinde bulunup bulunamayacağı hususunda belirleyici yasa, 6183 sayılı Amme Alacağının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’dur (AATUHK). Anılan Kanun’un m. 23/1’de düzenlenen “Tahsil edilip de kanuni sebeplerle reddi icap eden amme alacakları, istihkak sahiplerinin reddiyatı yapacak olan amme idaresine olan muaccel borçlarına mahsup edilmek suretiyle bulunur.” biçimindeki hüküm, takas için yükümlü ile vergi idaresi arasındaki alacak-borç ilişkisinin kamu hukukundan doğmasını, başka bir ifade ile borç ilişkisinin karşılıklı olarak AATUHK m. 1 kapsamında belirlenen amme alacaklarından kaynaklanmasını ve hem alacağın hem de borcun muaccel hâle gelmiş olmasını öngörmektedir. Bu şartların varlığı hâlinde dahi vergi sorumlusunun takas talebinde bulunup bulunamayacağı konusu tartışmalıdır. AATUHK’un 3. maddesine göre vergi sorumlusunun “amme borçlusu” sıfatını taşıdığı tartışmasız olmasına karşın, yargı kararlarında vergi kesenlerin vergi sorumlusu olarak ödedikleri vergileri, muaccel hâle gelmiş olan kendi vergi alacakları ile takasının kabul görmediği söylenebilir.

Vergi ödevi, vergilendirme yetkisi ile donatılmış devlet veya vergilendirme yetkisi kendilerine devredilmiş kamu tüzel kişilerinin bu yetkiyi kullanmaları sürecinde ilişkiye taraf olan kişilere yüklenen “yapma”, “yapmama”, “katlanma” biçimindeki yükümlülükleri ifade etmektedir.

"Vergi ödevi” terimi ile genellikle vergi borcunun ödenmesi ödevi kastedilir. Ancak teknik anlamıyla, vergi ödevi, sadece bireylerin vergi ödeme yükümlülüğünden (maddi edim) değil, bireylere yüklenen tüm vergisel ödevlerden oluşur.

Günlük dilde “vergi ödevlisi” ile “vergi yükümlüsü” eş anlamlı kullanılmaktadır. Vergi yükümlülerinin, vergi borcunu ödeme ödevi Anayasa’nın 73’üncü maddesinin 1’inci fıkrasında “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.” biçiminde açıkça ifade edilmiştir.