GENEL VERGİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 11

Vergi sorumlusunun hem şekli hem maddi ödevleri olduğu durumlara bir örnek olarak Katma Değer Vergisi Kanunu’nun (KDVK) m. 40/2 verilebilir.

Vergi sorumluluğunun kaynağı kanundur.

Vergi kanunlarında yer alan belli başlı sorumluluk türleri aşağıda açıklanmaktadır.

Tüzel kişilerin vergisel ödevleri için belirlenmiş sorumlu, bunların kanuni temsilcileridir. Bu durumda anonim şirketlerde yönetim kurulu başkanı, üyesi veya üyeleri sorumlu iken limited şirketlerde şirket müdürü, kooperatiflerde yönetim kurulu, kolektif şirketlerde ortaklardan her biri vergi sorumlusudur.

Yansıtılan Vergiler:  Bu tip vergilere örnek olarak katma değer vergisi, özel tüketim vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi verilebilir.

Sorumluluğun Fer’iliği ilkesi: Vergi hukukunda sorumluluğun fer’iliği ilkesi ile vurgulanmak istenen, vergi borcunu ödeme ödevi açısından, vergi sorumlusunun, vergi yükümlüsünden sonra geldiği hususudur.  Kanuni temsilcilerin ödevlerini yerine getirmemeleri dolayısıyla, mükelleflerin veya vergi sorumlularının malvarlığından tamamen veya kısmen alınamayan vergi ve buna bağlı alacakların kanuni ödevleri yerine getirmeyenlerden alınacağı açıkça hükme bağlanmıştır.

Sınırsız sorumluluk: Borçlunun bütün malvarlığı ile sorumlu olması hâlidir.

Üçüncü kişi ödevliler, vergi borcu ilişkisinde değil, vergi ödevi ilişkisinde yükümlülükler üstlenmiş kimselerdir. vergi mahremiyetini ihlal etmemeyi üstlenmiş vergi yargıçları, yükümlünün özel işlerini yapmamayı üstlenmiş vergi idaresi çalışanları, ihbarla ödevlendirilmiş muhtarlar vergi ödevlileri arasında yapılan sınıflandırmada bu kategoriye girerler. Vergi yasalarımızda, denetim ödevlerini yerine getirmedikleri takdirde vergisel yaptırımlara tabi tutulacak olan üçüncü kişi ödevlilere örnek olarak meslek mensupları gösterilebilir (VUK mük. m. 227).

Vergi sorumluları, yükümlünün vergi borcunu, yükümlü adına, yükümlünün malvarlığından öderler. Bu ödevliler ancak vergi yükümlüsünün maddi ve şekli ödevlerini yerine getirmedikleri takdirde kendi malvarlıkları ile sorumlu olurlar.

“Vergi sorumlusu”, vergiyi doğuran olay kendi kişiliğinde gerçekleşmemekle birlikte başkasının vergiye ilişkin maddi ve/veya şekli ödevlerini yerine getirmek zorunda olan kişidir. Vergi sorumlusunu vergi yükümlüsünden ayıran belirleyici ölçüt, “vergiyi doğuran olayın kişiliğinde gerçekleşip gerçekleşmediği”dir.

Fiil ehliyeti olmayan bu kişilerin vergi ödevlerinin vergi sorumlularınca yerine getirilmemesi durumunda temsil edilen kişilerin malvarlığından tamamen veya kısmen alınamayan vergi ve buna bağlı alacaklar vergi ödevini yerine getirmeyen vergi sorumlularının malvarlığından tahsil edilir.
Vergi sorumlusunun, bu şekilde tahsil edilen vergi ve buna bağlı alacaklar için asıl mükellefe rücu hakkı saklıdır. Ancak bu durumlarda kesilecek olan vergi cezalarının muhatabı suç ve cezaların kişiselliği ilkesi gereği vergi sorumlusudur ve bu cezalardan ötürü asıl mükellefe başvurma hakkı bulunmamaktadır.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 17’nci maddesinin 7’nci fıkrası gereği tasfiye memurları, kurumun tahakkuk etmiş vergileri için uygun bir karşılık ayırmadan alacaklılara ödeme ve ortaklara paylaştırma yapamazlar. Aksi takdirde bu vergilerin asıl ve zamları ile vergi cezalarından şahsen ve müteselsilen sorumlu olurlar.

Tapu memurları vergi dairesince verilmiş ilişik kesme belgesi olmaksızın devir ve ferağ işlemi yapamazlar, aksi hâlde verginin ödenmesinden mükellefler ile birlikte müteselsilen sorumlu olurlar.

Vergi sorumluluğuna hâkim ilkeler sorumluluğun bağımlılığı, sorumluluğun fer’iliği ve sorumluluğun sınırsızlığıdır. Vergi borçlarında kural malvarlığı ile sorumluluk olduğu için şahıs ile sorumluluk ilkesi yer almaz.

Vergi hukukunda sorumluluğun fer’iliği ilkesi ile vurgulanmak istenen, vergi borcunu ödeme ödevi açısından, vergi sorumlusunun, vergi yükümlüsünden sonra geldiği hususudur. Başka bir ifadeyle vergi borcu öncelikle asıl borçludan talep edilmeli ve asıl borçludan alınamazsa veya alınamayacağı anlaşılırsa vergi sorumlusuna başvurulmalıdır.

Vergi hataları, vergi idaresinin hatayı kendiliğinden fark edip re’sen düzeltmesi biçiminde veya yükümlünün başvurusu üzerine gerçekleşebilir (VUK m. 119).

Fiil ehliyeti olmayan bu kişilerin vergi ödevlerinin vergi sorumlularınca yerine getirilmemesi durumunda temsil edilen kişilerin malvarlığından tamamen veya kısmen alınamayan vergi ve buna bağlı alacaklar vergi ödevini yerine getirmeyen vergi sorumlularının malvarlığından tahsil edilir.
Vergi sorumlusunun, bu şekilde tahsil edilen vergi ve buna bağlı alacaklar için asıl mükellefe rücu hakkı saklıdır. Ancak bu durumlarda kesilecek olan vergi cezalarının muhatabı suç ve cezaların kişiselliği ilkesi gereği vergi sorumlusudur ve bu cezalardan ötürü asıl mükellefe başvurma hakkı bulunmamaktadır.

Katma değer vergisi bakımından mal veya hizmeti satan yasal yükümlüyken mal veya hizmeti alan fiili yükümlüdür ve bu ilişkide kural olarak vergi sorumlusu bulunmamaktadır. Yine, banka ve sigorta muameleleri vergisinde bankacılık hizmeti veren yasal yükümlü, bu hizmeti alan fiili yükümlüdür, söz konusu ilişkide de vergi sorumlusu yoktur.

VUK m. 11’de vergi kanunlarının öngördüğü belli durumlarda, yaptıkları veya yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar vergi sorumlusu olarak kabul edilmiştir. Vergi kesenlerin sorumluluğu olarak adlandırılan bu duruma örnek olarak Gelir Vergisi Kanunu m. 94 verilebilir.

Vergi ödevi, salt vergilendirme ilişkisinde söz konusu olabilecek maddi içerikli (vergi borcunu ödeme vb.) ödevleri değil, şekli (beyanname verme, diğer bildirimlerde bulunma vb.) ödevleri de bünyesinde barındırır.

Hukuk devleti en genel anlamıyla, “hukuka bağlı devlet” olarak ifade edilebilir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki “kanun devleti” hukuk devleti demek değildir. Hukuk devleti: İnsan haklarına saygılı ve bu hakları koruyan, adaletli bir hukuk düzeni kuran ve bunu sürdürmekle kendini yükümlü sayan, bütün işlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir.

Özel haklar kişilerin birbirlerine karşı sahip oldukları haklar olup özel hukuk ilişkilerini düzenleyen kurallardan doğar, herkese eşit ve genel bir biçimde tanınırlar. Bir özel hak karşılığında daima bir hukuki yükümlülük, yani ödev bulunur. Özel haklar; niteliklerine göre mutlak haklar ve nispi haklar; konularına göre malvarlığı hakları ve kişilik hakları; devredilebilmesine göre devredilebilen ve devredilemeyen haklar; amaçlarına göre yenilik doğuran haklar ve yenilik doğurmayan haklar olarak sınıflandırılır.

Mükellef hakları, hukukun vergi mükellefine tanıdığı ve devletten vergilendirme yetkisi çerçevesinde vergi hukuku kurallarını yaratırken veya uygularken bir şey yapmasını veya yapmamasını talep edebileceği yetkilerdir.