GENEL VERGİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 10

Cumhurbaşkanlığı
Kararnameleri:
Cumhurbaşkanının,
yürütme yetkisine ilişkin
konularda çıkarmış olduğu
kararnamelerdir.

Yönetmelik:
Cumhurbaşkanlığı,
bakanlıklar ve kamu tüzel
kişileri tarafından kendi
görev alanlarını ilgilendiren
konularda, kanunların
ve Cumhurbaşkanlığı
kararnamelerinin
uygulanmasını göstermek
üzere ve bunlara aykırı
olmamak koşuluyla çıkarılan
idari düzenlemelerdir.

Genel tebliğ: Hazine ve
Maliye Bakanlığınca vergi
yasalarının ülkenin her
yerinde tek düze bir şekilde
uygulanmasını sağlamak
amacıyla ya da bakanlığa
verilen düzenleme yetkisinin
kullanılması amacıyla çıkarılan
kaynaklardır.

Özelge: Mükelleflerin ve
vergi sorumlularının vergi
durumları ve vergi uygulaması
bakımından, kendilerince açık
olmayan ve tereddüt ettikleri
konular hakkında yazılı
olarak açıklama talebinde
bulunmaları üzerine yetkili
makamlarca kendilerine
verilen yazılı görüş.

Kanunların uygulandığı yerin, yani kanunların hangi coğrafi sınırlar dâhilinde uygulanabileceğinin bilinmesi, kanunların uygulanması bakımından büyük önem taşımaktadır. Kanunların yer bakımından uygulanması konusunda iki ana ilke benimsenmektedir. Bunlardan birincisi, kanunların mülkîliği (ülkeselliği) ilkesidir. Bu ilkeye göre, her devletin kanunları o devletin ülkesinde, kural olarak, vatandaş ya da yabancı herkese ve bütün hukuki işlemlere uygulanmaktadır. Kanunların yer bakımından uygulanması konusunda benimsenen ikinci ilke ise kanunların şahsîliği (kişiselliği) ilkesidir. Bu ilkeye göre, kişi nereye giderse gitsin, tâbiiyetinde (uyruğunda) bulunduğu devletin kanunlarına bağlıdır

Türk vergi kanunları, kural olarak Türkiye Cumhuriyeti Devletinin egemenlik alanı içinde uygulanmaktadır. Vergilendirme yetkisi, devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayandığından ve onun mali alandaki görünümünü oluşturduğundan, vergi kanunlarının mülkîliği ilkesi bu kabulün tabiî sonucudur. Başka bir deyişle, vergilendirme yetkisi, kural olarak, sadece ülkenin mali sınırları içinde uygulanabilmektedir. Bu anlamda bir ülkenin mali sınırları gümrük sınırlarına eşittir. Gümrük sınırlarının coğrafî sınırlardan farkı, coğrafî sınırlar içinde kalan bazı alanların mali yükümlülükler açısından ülke dışı sayılmalarıdır. Bu itibarla, serbest bölgeler, serbest liman ve antrepolar, gümrük sınırları dışında sayıldığından vergilendirme yetkisinin kullanılabileceği alanın dışında tutulmaktadır.

Türk vergi kanunları, kural olarak Türkiye Cumhuriyeti Devletinin egemenlik alanı içinde uygulanmaktadır. Vergilendirme yetkisi, devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayandığından ve onun mali alandaki görünümünü oluşturduğundan, vergi kanunlarının mülkîliği ilkesi bu kabulün tabiî sonucudur. Başka bir deyişle, vergilendirme yetkisi, kural olarak, sadece ülkenin mali sınırları içinde uygulanabilmektedir. Bu anlamda bir ülkenin mali sınırları gümrük sınırlarına eşittir. Gümrük sınırlarının coğrafî sınırlardan farkı, coğrafî sınırlar içinde kalan bazı alanların mali yükümlülükler açısından ülke dışı sayılmalarıdır. Bu itibarla, serbest bölgeler, serbest liman ve antrepolar, gümrük sınırları dışında sayıldığından vergilendirme yetkisinin kullanılabileceği alanın dışında tutulmaktadır.

Şahsîlik ilkesi, vergilendirmenin ilgili olduğu işlemlerin cereyan ettiği yere göre değil, mükelleflerin vergilendiren devlet ile hukuki bağına, yani tâbiiyetlerine ve/ya da ikametgâhlarına göre vergilendirilmelerini ifade etmektedir. Bu bakımdan, şahsîlik ilkesi kendi içinde “tâbiiyet” ve ikametgâh” ilkeleri olarak ikiye ayrılmaktadır.

Emlâk Vergisi Kanunu, Türkiye’de bulunan binalar ile arazi ve arsaların vergilendirmektedir (EVK. m. 1, 12). Bu itibarla, Emlâk Vergisi Kanunu en belirgin biçimiyle mülkîlik (kaynak) ilkesini benimsemektedir.

Bir (vergi) kanun(un)da yürürlük tarihine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmaması hâlinde, Kanunların Sureti Neflir ve İlânı ve Meriyet Tarihi Hakkında Kanun uyarınca ilgili kanun, Resmî Gazete’de yayımını izleyen günden başlayarak kırkbeş gün sonra yürürlüğe girmektedir.

Anayasa Mahkemesinin İptal [Kaldırma] Kararı ile Yürürlükten Kalkma: Anayasa Mahkemesi, kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve Meclis içtüzüğü kurallarının anayasaya uygunluğunu denetlemektedir. Anayasa Mahkemesinin anayasaya aykırı olduğu yönünde verdiği karar ile denetime konu kural geleceğe etkili olarak yürürlükten kalkmaktadır. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesinin anayasaya uygunluk denetimi sonucu verdiği anayasaya aykırılığa ilişkin karar nitelik itibariyle bir iptal kararı değil, bir kaldırma kararıdır. Çünkü, iptal kararı ile, bir hükmün, işlemin konulduğu/yapıldığı andan geçerli olmak üzere hukuk âleminden çıkarılması sağlanmaktadır.

Zamanaşımı süresi tamamlanmadan zamanaşımı süresinin uzatıldığına ilişkin bir kanun hükmünün geçmişe yürütülmesi gerçek olmayan geçmişe yürümedir. Kural olarak gerçek olmayan geçmişe yürüyen hükümler hukuki güvenlik ilkesine, dolayısıyla Anayasaya aykırı sayılmamaktadır. Ancak, sonuçların doğmasının ve kazanılmış hakkın oluşmasının ne zaman gerçekleştiğinin açık ve net bir biçimde ortaya konulması gerekmektedir.

Kanun koyucunun geçmişe yürüyen düzenlemelerle vergi yükünü ağırlaştırması durumunda, vergi mükellefleri devlete karşı güvenlerini yitirmektedir. Öte yandan, vergi kanunlarının geçmişe yürütülmesi iktisadî ve ticarî hayatta var olması gereken istikrarı ve belirliliği bozmaktadır. Yansıtılması gereken vergilerin yansıtılma imkânlarını ortadan kaldırabilmektedir.

Zamanaşımı süresinin dolması halinde, yürürlükteki bir hukuk kuralı, süjenin-kişinin-vergiyi doğuran olayın-hukuka aykırı fiilin-vergilendirme işleminin şartları nedeniyle uygulanmamaktadır. Bu itibarla, zamanaşımı, hukuk kuralının yürürlükten kaldırılmasından (ilgasından) farklıdır. Çünkü, yürürlükten kaldırmada hukuk kuralı, objektif olarak uygulanamaz hale gelirken, zamanaşımında, sübjektif bir uygulanmazlık sözkonusu olmaktadır.

Kanunların yer bakımından uygulanması konusunda iki ana ilke benimsenmektedir. Bunlardan birincisi, kanunların mülkîliği (ülkeselliği) ilkesidir. Bu ilkeye göre, her devletin kanunları o devletin ülkesinde, kural olarak, vatandaş ya da yabancı herkese ve bütün hukuki işlemlere uygulanmaktadır. Kanunların yer bakımından uygulanması konusunda benimsenen ikinci ilke ise kanunların şahsiliği (kişiselliği) ilkesidir. Bu ilkeye göre, kişi nereye giderse gitsin, tâbiiyetinde (uyruğunda) bulunduğu devletin kanunlarına bağlıdır.

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ülkesinde ister vatandaşlar ister yabancılar tarafından gerçekleştirilsin, bütün işlem ve ekonomik faaliyetlerden ve sahip olunan varlıklardan Türk vergi kanunları uyarınca vergi alınmaktadır. Başka bir deyişle, kaynağı Türk ekonomisi olan bütün vergi konularının, Türk kanunlarına göre vergilendirilmesi gerekmektedir.  Mali hukukta buna kaynak ilkesi, uluslararası hukukta ise kanunların mülkîliği ilkesi denilmektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 3’üncü maddesi, tam mükellefiyette ikametgâh esası ile tâbiiyet esasına dayalı şahsîlik ilkesini benimsemektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu dar mükellefiyette kaynak ilkesini benimsemektedir.

Vergi kanunlarının zaman bakımından uygulanmasında da diğer kanunların uygulanmasında olduğu gibi, yürürlük tarihinden önceki dönemler için geçerli olmama, geçmişi kapsamama (makable adem-i şümûl) ilkesi benimsenmektedir.

Genel olarak bütün kanunlarda olduğu gibi, vergi kanunlarının yürürlüğe girebilmeleri için de en önemli şart bunların Resmi Gazetede yayımlanmalarıdır.