GENEL UYGARLIK TARİHİ

Parçada sadece, Çatalhöyük kazılarında ortaya çıkarılan yerleşme düzeni ve mimari sistemden bahsedilmektedir. A seçeneğinde bahsi geçen Çatalhöyük sakinlerinin yüksek uygarlık seviyesini gösteren etken olarak mimari düzenin etkisi büyük ama yeterli değildir, kültür ve inanç sistemleri gibi veriler de olmalıdır. Hasandağı volkanı önündeki Çatalhöyük kasabasını betimleyen bir panonun var olduğu kazılarda saptanmıştır. Ancak, bu bilgi verilmediği ve bir yerleşim düzenin olması, bir planın da olması anlamına gelmediği için B seçeneği doğru cevap değildir. C ve D seçeneklerinde ise, konut plan ve düzenlerinin savunma endişesine veya aile bağlarının sıkı olmasına bağlı olarak gerçekleştiği düşünülebilir ama yine de eksik kalır, örneğin savaş ve yıkım izlerini belgeleyen bilimsel verilere de gereksinim vardır. Parçada verilen bilgilere göre, Çatalhöyük halkının, köy aşamasını geçerek bir kent uygarlığı yarattığı görülmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir toplum henüz kendisi ile ilgili dolaysız bilgi sağlayan belge yaratma aşamasına gelmemişse fakat çevresinde bulunan ve yazıyı kullanmasını bilen başka toplumların belgeleri o toplumla ilgili bilgi veriyorsa, söz konusu insan topluluğu protohistorik bir çağ yaşıyor demektir. Bu yüzden, Akkad İmparatorluğu krallarından I. Sargon ve Naram-Sin’e ait yazılı belgelerde adının geçmesiyle birlikte Anadolu Ön Tarih / Protohistorik Çağı’na girmiştir (MÖ. 3 binyılın ikinci yarısı). Doğru cevap B seçeneğidir.

Anitta çeşitli şehirlere seferler yaparak Harkiuna ve Vašhaniya şehirlerini ele geçirip yakıp yıkmıştır. Hatti kralı Piyusti ile iki defa savaşmıştır. Hatti'nin müttefiği Zalpuva'yı fethedip, uzun yıllar önce eski Zalpuva kralı Uhna'nın Neşa'dan yağmalayarak götürdüğü tanrı heykelini geri getirmiştir. Ayrıca Zalpuva kralı Huzziya'yı da esir almıştır. Önce Hatti şehri Hattuşa'ya dokunmadığını ancak şehrin bir açlıkla kırılmasından sonra Hattuşa tanrıçasının şehri kendisine verdiğini Anitta kendi sözleri ile yazmıştır. Anitta Hattuşa'yı yerle bir ettikten sonra, bir daha kimsenin bu şehre yerleşmemesi için bir lanet okumuştur. Kısacası Anitta, Anadolu beyliklerini birer birer denetim altına alarak merkezî Hitit Devleti’nin temellerini atmıştır. Böylece kendisi, farklı etnik kökenli, farklı dillerin konuşulduğu Anadolu’da ilk siyasal birlik kurma çalışmasının başında yer almıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tarih yazıcılığı, dualar, mitos ve destan türünden eserler Hitit edebiyatını oluşturmaktadır. Çoğu Hatti ve Hurri kökenli olan mitos ve destanlar içinde Kaybolan Tanrı, İlluyankas Mitosu, Telepinu Efsanesi ve Kumarbi Efsanesi en tanınmış eserlerdir ve çok daha sonraları yaratılan Eski Yunan mitolojisini de etkilemişlerdir. Böylece, Hurri ve Akadlardan aldıklarıyla Eski Ön Asya uygarlıklarının etkileşimi içinde yazılan Hitit mitolojileri, Eski Yunan ve Roma hatta İncil’i bile etkilemiş, bunların esin kaynağı olmuş ve batı dünyasına aktarılmıştır. Bu temel düşünceyi bugün batılılar da kabul etmektedirler. Bu yüzden doğru cevap D seçeneğidir.

Urartu Krallığı, topoğrafik ve coğrafi koşullar bakımından oldukça güç bir bölgede bulunmasına rağmen, bayındırlık alanında o dönemde mühendislik harikası olarak tanımlanabilecek birçok uygulamaya imza atmıştır. Ülke içinde en uzak sınır noktalarıyla bağlantı sağlayan karayolları, tarım için büyük önem taşıyan su kanalları, barajlar ve göletler bayındırlık alanında Urartulardan günümüze kadar ulaşmış en önemli tesislerdir. Modern Van şehrinin çevresindeki arazilerin sulanmasında hâlâ Urartu Kralı Minua’nın yaptırttığı 54 km uzunluğundaki Minua (Şamram) kanalı ile II. Rusa’nın Erek Dağı’nın tepesine inşa ettirmiş olduğu yapay baraj gölünün (Keşiş gölü) sularından yararlanılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Anadolu’da daha önce uygulanmayan tümülüs mezar geleneği, ilk kez Frigler tarafından Trakya ve Makedonya’dan Anadolu’ya getirilmiştir. Ege dünyasında MÖ. 2. binyıldan beri bilinen fibulalar, tümülüs mezarlar gibi Anadolu’da ilk kez Frigler tarafından kullanılmıştır. Buna göre, parçadan çıkarılması gereken sonuç, tümülüs ile fibuların ne olduğu ve Anadolu'daki kullanıcılarının ilk kim olduğudur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Lidya ülkesi, İç Ege bölgesinde dağlık bir alan ve aralarında Gediz ve Küçük Menderes nehirlerinin aktığı vadiler içerisinde konumlandığından, tarihteki yerini zengin maden yatakları, verimli toprakları ve Karun Hazinelerine ismini veren Kroisos gibi ünlü kralları ile almıştır. Lidya’da Atyadlar, Heraklid ya da Tylonidler ve Mermnadlar olmak üzere üç kral sülalesi egemen olmuş, Mermnad sülalesinin ilk kralı Gyges’ten itibaren ülkeye Lidya, başkente de Sardis denilmeye başlanmıştır. Lidyalılar süvari olarak ünlenmişlerdir, çünkü Herodotos da, onları Asya’da yiğitlikte kimsenin bileğini bükemeyeceği savaşçılar olarak tanımlamıştır. Lidya’da kuyumculuk, dokumacılık, fil dişi ve kemik oymacılığı ile çömlekçilik gelişmiş, ünlü kremler ve Bakkaris adı verilen parfümler satılmıştır. Alyattes Tümülüsü, 355 m çapında ve 61 m boyutlarıyla Anadolu’nun en büyük tümülüsüdür. Sardis’in 8 km kuzeyinde Marmara Gölü’nün kıyısında, 100 kadar tümülüsü barındıran ve Lidyalıların en önemli mezarlığı olan Bintepe mezarlığındaki üç kral tümülüsünden birisidir. Şıklarda verilen tüm bilgiler, Lidya Krallığı hakkında olduğu için doğru cevap E seçeneğidir.

Anadolu’da daha önce uygulanmayan tümülüs mezar geleneği Anadolu’ya Trakya ve Makedonya dan getirilmiştir.